Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aptek zəncəfili (lat. Zingiber officinale) — zəncəfilkimilər fəsiləsinin zəncəfil cinsinə aid bitki növü.
| Aptek zəncəfili | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: ???: Aptek zəncəfili | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Sinonim
- Amomum angustifolium Salisb.
- Amomum zingiber L.
- Amomum zinziba Hill [Spelling variant]
- Curcuma longifolia Wall.
- Zingiber aromaticum Noronha [Invalid]
- Zingiber cholmondeleyi (F.M.Bailey) K.Schum.
- Zingiber majus Rumph.
- Zingiber missionis Wall.
- Zingiber officinale var. cholmondeleyi F.M.Bailey
- Zingiber officinale f. macrorhizonum (Makino) M.Hiroe
- Zingiber officinale var. macrorhizonum Makino
- Zingiber officinale f. rubens (Makino) M.Hiroe
- Zingiber officinale var. rubens Makino
- Zingiber officinale var. rubrum Theilade
- Zingiber officinale var. sichuanense (Z.Y.Zhu, S.L.Zhang & S.X.Chen) Z.Y.Zhu, S.L.Zhang & S.X.Chen
- Zingiber sichuanense Z.Y.Zhu, S.L.Zhang & S.X.Chen
- Zingiber zingiber (L.) H.Karst. [Invalid]
Təbii yayılması
Botaniki xarakteristikası :
Çoxillik ot bitkisi olub,hündürlüyü 1 m-ə qədər, güclü budaqlanan, üfüqi istiqamlətli kökümsova malikdir. Yarpaqları növbəli, qınlı, ensiz neştərşəkilli, bütövkənarlı olub, aşağı hissədən mərkəzi damarları irəli çıxmışdır. Yalançı gövdəsi ensiz yarpaq qınlarını qucaqlamışdır. Yuxarı yarpaq qınları 1 m, yarpaq lövhəcikləri 18-20 sm uzunluqlu, aşağı yarpaqları isə qısa qınlıdır. Çiçəkli gövdəsi 30 sm-ə qədər hündürlüyündə, zirvədə çiçək altlığı olan sünbül çiçək qrupu, qoltuq tumurcuqlarında ziqomorf ikicinsli çiçəkləri vardır. Çiçək yatağı 2, kasacığı yaşıl və boruludur. Çiçək tacı qeyri-bərabər olmaqla, 3 ləçəklidir. Erkəkcikləri ikicərgəlidir. Erkəkciklərin xarici çərgədə yerləşənləri barsız, mərkəzdə yerləşənlər ləçəkvari nektarlı, iri məsaməli dekorativ rəngli, iki tərəfləri iti dişciklidir. Daxildə yerləşən yan erkəkciklər inkişafdan qalmış və nektarlığı azalmış, yalnız bir erkəkciyi normal tozluqdan ibarətdir. Mədəni becərilən sortların çiçəyinin rəngi müxtəlif olur. Bənövşəyi-qonurdan sarımtıl rəngə qədər, dodaqlı, açıq, demək olar ki, qaramtıl-bənövşəyidən, çilənmiş sarımtıl rəngə qədər dəyişir. Meyvələri 3 yuvalı qutucuqdan ibarətdir. Adətən vegetativ kökümsovlarla çoxalır.
Yabanı növünə rast gəlinməmişdir. Bu bitkinin vətəni qədim Hindistan sayılır. İndi bu bitki praktik olaraq mədəni şəkildə bütün tropik ölkələrdə becərilir.
Kökümsovları 6-10 aydan sonra substrata (yarpaqları saralmağa başlayanda və ölüşkəyərək qurumağa başladıqda) dırmaşaraq çıxır. Kökümsovun qazıb çıxartmaq və günəş altında qurutmaq lazımdır. Tədricən mantarı təmizlənmiş kökümsovu ağ rəngli və təmizlənməyən kökümsovu isə sarı rəngli olub, halqaşəkilli dişcikli yarpaqları vardır. Kökümsovunun özünəməxsus – budaqlanan, yan tərəfdən güclü yastılaşmış xarakteri vardır. Aromat iyli və yandırıcı dadlıdır.
Tərkibi və təsiri:
Kökümsovunun tərkibində 1,5-3% efir yağı, başlıca hissəsi α və β sinqiberqendən (70%) ibarət seskviterpenlər olmaqla, özünəməxsus zəncəfil iyi vardır. Bundan başqa tərkibində linalool, heranilol, bizabolen, sineol, sitral, borneol və farnezin olur. Kökümsovun qatranlı hissəsi yandırıcı dadlı, «gingerol» adlanır ki, bunun da tərkibində 5-8% gingerol maddələri – lipidlər (6-8%), aminturşular, vitaminlər (nikotin turşusu) və 50%-ə qədər nişasta vardır.
Tərkibindən alınan ekstrakt kompleks dərman maddələrindən - «Maraslavin», «Orijinal Bittner balzamı», «Doktor MOM»-dan ibarətdir.
İştahartırıcı olub, mədə-bağırsağı stimullaşdırıcıdır.
Kökümsovundan mədə-bağırsaq sistemini qüvvətləndirici, tərqovucu və spazmolotik vasitə kimi istifadə edilir. Bir çox ölkələrdə bişirmə, dəmləmə kimi mədə-bağırsaq sistemini qüvvətləndirici olaraq istifadə edilir. Dəmləməsindən mədə xəstəliklərində iştaha damcısı və tonuslandırıcı dərman kimi işlədilir. Kökümsovundan eyni adlı -“qara zəncəfil” ədviyyat maddəsi kimi qida sənayesində, konditer məhsullarında və sulu likvorların hazırlanmasında istifadə edilir. Kökümsovu Britaniya, Çin, Yaponiya, Efiopiya, Avstriya və İsveçrə farmakopeyasında ızünəməxsus yer tutur. Analoji olaraq aptek zəncəfili: Yaponiyada Zingiber mioga (Thunb.) Roscoe Asiyada (Hindistan, Malaziya) Zingiber zerumbet (L.) Sm. kökümsovundan təbabətdə istifadə edilir. Dərman bitkisi kimi xammalının tərkibində efir yağı və aromatik birləşmələr vardır.
Ekologiyası
Azərbaycanda yayılması
İstifadəsi
Ədəbiyyat
- https://www.doc-developpement-durable.org/file/Culture/Culture-epices/gingembre/Gingembre.pdf.
- https://inpn.mnhn.fr/espece/cd_nom/447936/tab/taxo.
- Aptek zəncəfili:''The Plant List saytında takson barədə məlumat. (ing.)
- S.C.İbadullayeva, M.C.Qəhrəmanova Bitkilərin Sirli Dünyası (Ot Bitkiləri) Bakı 2016 s.333
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Aptek zencefili lat Zingiber officinale zencefilkimiler fesilesinin zencefil cinsine aid bitki novu Aptek zencefiliElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad BirlepelilerKlad Deste ZencefilciceklilerFesile ZencefilkimilerYarimfesile Triba Cins Zencefil Aptek zencefiliBeynelxalq elmi adiZingiber officinale Roscoe 1807 Sekil axtarisiITIS 42402NCBI 94328EOL 987032SinonimAmomum angustifolium Salisb Amomum zingiber L Amomum zinziba Hill Spelling variant Curcuma longifolia Wall Zingiber aromaticum Noronha Invalid Zingiber cholmondeleyi F M Bailey K Schum Zingiber majus Rumph Zingiber missionis Wall Zingiber officinale var cholmondeleyi F M Bailey Zingiber officinale f macrorhizonum Makino M Hiroe Zingiber officinale var macrorhizonum Makino Zingiber officinale f rubens Makino M Hiroe Zingiber officinale var rubens Makino Zingiber officinale var rubrum Theilade Zingiber officinale var sichuanense Z Y Zhu S L Zhang amp S X Chen Z Y Zhu S L Zhang amp S X Chen Zingiber sichuanense Z Y Zhu S L Zhang amp S X Chen Zingiber zingiber L H Karst Invalid Tebii yayilmasiBotaniki xarakteristikasi Coxillik ot bitkisi olub hundurluyu 1 m e qeder guclu budaqlanan ufuqi istiqamletli kokumsova malikdir Yarpaqlari novbeli qinli ensiz nestersekilli butovkenarli olub asagi hisseden merkezi damarlari ireli cixmisdir Yalanci govdesi ensiz yarpaq qinlarini qucaqlamisdir Yuxari yarpaq qinlari 1 m yarpaq lovhecikleri 18 20 sm uzunluqlu asagi yarpaqlari ise qisa qinlidir Cicekli govdesi 30 sm e qeder hundurluyunde zirvede cicek altligi olan sunbul cicek qrupu qoltuq tumurcuqlarinda ziqomorf ikicinsli cicekleri vardir Cicek yatagi 2 kasacigi yasil ve boruludur Cicek taci qeyri beraber olmaqla 3 leceklidir Erkekcikleri ikicergelidir Erkekciklerin xarici cergede yerlesenleri barsiz merkezde yerlesenler lecekvari nektarli iri mesameli dekorativ rengli iki terefleri iti disciklidir Daxilde yerlesen yan erkekcikler inkisafdan qalmis ve nektarligi azalmis yalniz bir erkekciyi normal tozluqdan ibaretdir Medeni becerilen sortlarin ciceyinin rengi muxtelif olur Benovseyi qonurdan sarimtil renge qeder dodaqli aciq demek olar ki qaramtil benovseyiden cilenmis sarimtil renge qeder deyisir Meyveleri 3 yuvali qutucuqdan ibaretdir Adeten vegetativ kokumsovlarla coxalir Yabani novune rast gelinmemisdir Bu bitkinin veteni qedim Hindistan sayilir Indi bu bitki praktik olaraq medeni sekilde butun tropik olkelerde becerilir Kokumsovlari 6 10 aydan sonra substrata yarpaqlari saralmaga baslayanda ve oluskeyerek qurumaga basladiqda dirmasaraq cixir Kokumsovun qazib cixartmaq ve gunes altinda qurutmaq lazimdir Tedricen mantari temizlenmis kokumsovu ag rengli ve temizlenmeyen kokumsovu ise sari rengli olub halqasekilli discikli yarpaqlari vardir Kokumsovunun ozunemexsus budaqlanan yan terefden guclu yastilasmis xarakteri vardir Aromat iyli ve yandirici dadlidir Terkibi ve tesiri Kokumsovunun terkibinde 1 5 3 efir yagi baslica hissesi a ve b sinqiberqenden 70 ibaret seskviterpenler olmaqla ozunemexsus zencefil iyi vardir Bundan basqa terkibinde linalool heranilol bizabolen sineol sitral borneol ve farnezin olur Kokumsovun qatranli hissesi yandirici dadli gingerol adlanir ki bunun da terkibinde 5 8 gingerol maddeleri lipidler 6 8 amintursular vitaminler nikotin tursusu ve 50 e qeder nisasta vardir Terkibinden alinan ekstrakt kompleks derman maddelerinden Maraslavin Orijinal Bittner balzami Doktor MOM dan ibaretdir Istahartirici olub mede bagirsagi stimullasdiricidir Kokumsovundan mede bagirsaq sistemini quvvetlendirici terqovucu ve spazmolotik vasite kimi istifade edilir Bir cox olkelerde bisirme demleme kimi mede bagirsaq sistemini quvvetlendirici olaraq istifade edilir Demlemesinden mede xesteliklerinde istaha damcisi ve tonuslandirici derman kimi isledilir Kokumsovundan eyni adli qara zencefil edviyyat maddesi kimi qida senayesinde konditer mehsullarinda ve sulu likvorlarin hazirlanmasinda istifade edilir Kokumsovu Britaniya Cin Yaponiya Efiopiya Avstriya ve Isvecre farmakopeyasinda izunemexsus yer tutur Analoji olaraq aptek zencefili Yaponiyada Zingiber mioga Thunb Roscoe Asiyada Hindistan Malaziya Zingiber zerumbet L Sm kokumsovundan tebabetde istifade edilir Derman bitkisi kimi xammalinin terkibinde efir yagi ve aromatik birlesmeler vardir EkologiyasiAzerbaycanda yayilmasiIstifadesiEdebiyyathttps www doc developpement durable org file Culture Culture epices gingembre Gingembre pdf https inpn mnhn fr espece cd nom 447936 tab taxo Aptek zencefili The Plant List saytinda takson barede melumat ing S C Ibadullayeva M C Qehremanova Bitkilerin Sirli Dunyasi Ot Bitkileri Baki 2016 s 333