Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Amerika tripanosomu (lat. Trypanosoma cruzi) — parazitini kəşf edən alimin adı ilə əlaqədar olaraq xəstəlik də adlanır. Parazitin uzunluğu 15–20 mkm olur, insanda və məməli heyvanlarda daxili orqan və toxumaların hüceyrələrində parazitlik edir. Parazit hüceyrə daxilinə keçdikdən sonra qamçısını itirərək oval forma alır. Zədələnmiş hüceyrələrdə çoxalaraq 2 mkm böyüklüyündə amastiqot forma əmələ gətirir. Tədricən amastiqot formalar S-ə bənzər tripomastiqotlara çevrilərək qamçı və titrəyici membrana malik olur. Belə vəziyyətdə onlar qana keçir və çoxalmaları dayanır.
| Amerika tripanosomu | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||
| Elmi təsnifat | ||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Amerika tripanosomu | ||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||
| ||||||
| ||||||
İnkişaf tsikli
Bu parazitin əsas keçiricisi Triatoma megistis, T. Infeestans, Rhodinius plolixus — uçan taxtabitilərdir. Bu taxtabitilərin rəngi əlvan olub, uzunluğu 15–35 mm-dir. Onlar insana və heyvana, adətən, gecələr hücum edib, əksər vaxtlar dodağı və üzü dişlədiklərindən "öpüşən taxtabiti" adını almışlar. Belə taxtabitilər insan və heyvanın qanını sorduqda qanla birlikdə tripomastiqotları udur. Parazit keçiricinin orta bağırsağında çoxalaraq epimastiqotlara çevrilir. 15–30 gündən sonra taxtabitinin arxa bağırsağında tripanosomun metasiklik invazion forması meydana gəlir və ekskrementlə xaricə düşür.
Keçirici insana hücum edib onun qanını sorduğu vaxt ekskrementini dəri üzərinə ifraz edir. Burada tripanosom dərinin zədələnmiş yerindən, gözün selikli qişasından, burundan, ağız boşluğundan orqanizmə daxil olur. İnsan və ev heyvanları (it, pişik, donuz və b.) sinantrop ocaqları, rezervuar sahiblər — qarışqayeyən, tülkü, meymunlar və s. isə təbii ocaqları formalaşdırır. Xəstəlik Amerikanın hər yerində, xüsusilə Cənubi Amerikada geniş yayılmışdır. Parazit orqanizmə daxil olan yerdə hüceyrələrin şişkinliyi və infiltrasiyası kimi toxuma reaksiyası əmələ gəlir. Patoloji proses özünü limfa düyünlərində də təzahür etdirir. Parazitin sonrakı patogenezi onun müxtəlif orqan və toxumalara daxil olub çoxalmasıdır. Bu zaman ürək, əzələ və sinir sistemində ən ciddi dəyişikliklər baş verir.
Simptomlar və diaqnostika
Şaqas xəstəliyi zamanı vegetativ sinir sistemində baş vermiş dəyişikliklər nəticəsində daxili orqanların innervasiyası pozulur. Parazitin insanda inkubasiya dövrü 7–14 gün çəkir. Parazitin insana yoluxmasının 4–6 həftəsində şiddətli baş ağrısı və 38–40 °C temperatur olur. Xəstədə 2 həftə ərzində qızdırma davam edir. Dəridə əksər vaxtlar 8–20 gün qala bilən ləkəyəbənzər səpkilər meydana çıxır. Limfa vəziləri, dalaq və qaraciyər şişir. Ən ciddi dəyişikliklər ürək-qan-damar sistemində və xüsusilə ürəkdə baş verir. Xəstəliyin ağır halında isə ürəyin funksional pozğunluğu nəticəsində xəstə ölür. Şaqas xəstəliyinin ən ağır hallarından biri də meninqoensefalitin baş verməsidir ki, bu xəstəlik az bir müddətdə ölümlə qurtarır. Əgər xəstəliyin kəskin mərhələsi ölümlə qurtarmırsa, xəstəlik xroniki hal alır.
Profilaktik tədbir olaraq parazitin keçiriciləri məhv edilməlidir.
Ədəbiyyat
- C. Ə. Nəcəfov, R. Ə. Əliyev, Ə. P. Əzizov. Tibbi biologiya və genetikanın əsasları. Bakı — 2008, 839 səh.
Xarici keçidlər
İstinadlar
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Amerika tripanosomu lat Trypanosoma cruzi parazitini kesf eden alimin adi ile elaqedar olaraq xestelik de adlanir Parazitin uzunlugu 15 20 mkm olur insanda ve memeli heyvanlarda daxili orqan ve toxumalarin huceyrelerinde parazitlik edir Parazit huceyre daxiline kecdikden sonra qamcisini itirerek oval forma alir Zedelenmis huceyrelerde coxalaraq 2 mkm boyukluyunde amastiqot forma emele getirir Tedricen amastiqot formalar S e benzer tripomastiqotlara cevrilerek qamci ve titreyici membrana malik olur Bele veziyyetde onlar qana kecir ve coxalmalari dayanir Amerika tripanosomuElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Amerika tripanosomuBeynelxalq elmi adiTrypanosoma cruzi Chagas 1909Sekil axtarisiNCBI 5693Inkisaf tsikliBu parazitin esas keciricisi Triatoma megistis T Infeestans Rhodinius plolixus ucan taxtabitilerdir Bu taxtabitilerin rengi elvan olub uzunlugu 15 35 mm dir Onlar insana ve heyvana adeten geceler hucum edib ekser vaxtlar dodagi ve uzu dislediklerinden opusen taxtabiti adini almislar Bele taxtabitiler insan ve heyvanin qanini sorduqda qanla birlikde tripomastiqotlari udur Parazit keciricinin orta bagirsaginda coxalaraq epimastiqotlara cevrilir 15 30 gunden sonra taxtabitinin arxa bagirsaginda tripanosomun metasiklik invazion formasi meydana gelir ve ekskrementle xarice dusur Kecirici insana hucum edib onun qanini sordugu vaxt ekskrementini deri uzerine ifraz edir Burada tripanosom derinin zedelenmis yerinden gozun selikli qisasindan burundan agiz boslugundan orqanizme daxil olur Insan ve ev heyvanlari it pisik donuz ve b sinantrop ocaqlari rezervuar sahibler qarisqayeyen tulku meymunlar ve s ise tebii ocaqlari formalasdirir Xestelik Amerikanin her yerinde xususile Cenubi Amerikada genis yayilmisdir Parazit orqanizme daxil olan yerde huceyrelerin siskinliyi ve infiltrasiyasi kimi toxuma reaksiyasi emele gelir Patoloji proses ozunu limfa duyunlerinde de tezahur etdirir Parazitin sonraki patogenezi onun muxtelif orqan ve toxumalara daxil olub coxalmasidir Bu zaman urek ezele ve sinir sisteminde en ciddi deyisiklikler bas verir Simptomlar ve diaqnostikaSaqas xesteliyi zamani vegetativ sinir sisteminde bas vermis deyisiklikler neticesinde daxili orqanlarin innervasiyasi pozulur Parazitin insanda inkubasiya dovru 7 14 gun cekir Parazitin insana yoluxmasinin 4 6 heftesinde siddetli bas agrisi ve 38 40 C temperatur olur Xestede 2 hefte erzinde qizdirma davam edir Deride ekser vaxtlar 8 20 gun qala bilen lekeyebenzer sepkiler meydana cixir Limfa vezileri dalaq ve qaraciyer sisir En ciddi deyisiklikler urek qan damar sisteminde ve xususile urekde bas verir Xesteliyin agir halinda ise ureyin funksional pozgunlugu neticesinde xeste olur Saqas xesteliyinin en agir hallarindan biri de meninqoensefalitin bas vermesidir ki bu xestelik az bir muddetde olumle qurtarir Eger xesteliyin keskin merhelesi olumle qurtarmirsa xestelik xroniki hal alir Profilaktik tedbir olaraq parazitin keciricileri mehv edilmelidir EdebiyyatC E Necefov R E Eliyev E P Ezizov Tibbi biologiya ve genetikanin esaslari Baki 2008 839 seh Xarici kecidlerhttps www cdc gov dpdx trypanosomiasisAmerican index htmlIstinadlarBu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin