Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Alt paleolit — ilk insan tipinin (bacarıqlı insanın) yaranmasından başlayaraq 100 min il bundan əvvələ qədər davam etmişdir.
Bəşər tarixinin ilkin inkişaf mərhələsi ibtidai icma quruluşu adlanır və şərti olaraq daş, tunc və dəmir dövrlərinə bölünür. Daş dövrü Paleolit (qədim daş), Mezolit (orta daş), Neolit (yeni daş) və Eneolit (mis–daş) dövrlərinə bölünür.
İbtidai insanlar kiçik qruplar, dəstələr halında yaşayırdılar. Belə kiçik kollektivlər ibtidai insan "sürüsü" və ya ulu icma adlanır. Ulu icma kortəbii şəklində, təbiət hadisələri qarşısında aciz qalmamaq məcburiyyətindən yaranmışdır. Belə kollektivlər daimi deyildi. Onlar tez-tez dağılır, sonra yeniləri yaranırdı. Ulu icma ibtidai icma quruluşunun ilk pilləsində meydana gəlmiş və qəbilə icması formalaşanadək davam etmişdir.
Bu dövr insanlarının həyat tərzi Qarabağın Quruçay vadisində, Füzuli şəhəri yaxınlığında yerləşən Azıx mağarasında öyrənilmişdir. Ona görə də burada formalaşan mədəniyyət Quruçay mədəniyyəti adlanır.
Mağara 1968-cı ildə və ya 1960-cı illərdə Azərbaycan arxeoloqu Məmmədəli Hüseynovun tərəfindən aşkar edilmişdir. Mağaradan nəsli kəsilmiş müxtəlif vəhşi heyvanların sümükləri də tapılmışdır. Bu sümüklərə əsasən, qədim insanların ovladığı vəhşi heyvanların növləri müəyyənləşdirilmişdir. Ov ilk vaxtlar sadə üsullarla edilirdi. İbtidai insanlar, əsasən xırda heyvanları və iri heyvanların balalarını ovlayırdılar. Onlar yeməli yabanı bitkiləri və giləmeyvələri də yığırdılar. İnsanlar təbiətin hazır məhsullarını mənimsəyirdilər. Belə təsərrüfat (ovçuluq və yığıncılıq) mənimsəmə təsərrüfatı adlanır.
Azıx mağarasında 1968-ci ildə ibtidai insanın alt çənə sümüyünün qalığı tapılmışdır. Bu, dünyada ən qədim belə tapıntılardan dördüncüsüdür. Antropoloqlar həmin ibtidai insanı Azıxantrop, yəni "Azıx adamı" adlandırırmışlar. Azıxantroplar 350–400 min il bundan əvvəl yaşamışlar. Azıx adamının çənə sümüyü Azərbaycanın qədim insanının formalaşdığı ərazilərdən biri olduğunu sübut edir.
Qədim insanların oddan istifadə etməsi onların həyatında çox mühüm hadisə olmuşdur. İlk vaxtlar ildırım çaxması və ya üzvi maddələrin öz-özünə yanması nəticəsində əmələ gəlmiş təbii oddan istifadə edilmişdir. Sonralar insanlar quru ağac parçalarını, çaxmaqdaşını bir-birinə vurmaqla od əldə etməyi öyrənmişlər. Azıx mağarasında 700 min il bundan əvvələ aid ocaq izləri vardır. Ocaqdan isinmək, yemək hazırlamaq və vəhşi heyvanlardan qorunmaq üçün istifadə olunurdu.
Azıx adamları tədricən ətraf mühiti dərk etmiş, ibtidai dini təsəvvürlər yaranmış və onlar sadə incəsənətlə məşğul olmuşlar. Azıx mağarasında tapılmış ayı kəllərindən bəzilərinin üzərində müəyyən işarələr cızılmışdır. Bu, sadə dini ayinlərin və totemlərin (heyvanlara inam) yaranması ilə bağlıdır.
Alt paleolit dövrünün sonunda əmək alətlərinin yeni növləri meydana gəlmişdir. Həmin alətlər, əsasən çaxmaqdaşı və vulkanik şüşə — dəvəgözündən hazırlanmışdır. Daş nüvədən (nukleus) qoparılmış qəlpələrdən dişli, ucu oymalı, qaşov tipli alətlər, kəsicilər hazırlanmışdır.
Dövrün əsas xüsusiyyətləri
- Füzuli rayonundakı Quruçay dərəsində yerləşən Azıx mağarası əsasında öyrənilib. Mağara 1960-cı ildə Azərbaycan arxeoloqu Məmmədəli Hüseynovun tərəfindən aşkar edilmişdir.
- Təbiət hadisələrindən və vəhşi heyvanlardan qorunmaq və qida əldə etmək üçün insanlar birgə yaşamağa məcbur idilər. Bu kollektivlər ibtidai insan sürüsü və ya ulu icma adlanırdı.
- Əhalinin əsas məşğuliyyəti ovçuluq və yığıcılıq idi – mənimsəmə təsərrüfatı.
- Mağarada yaşı 700 min il olan qədim ocaq izləri tapılmışdı.
- 1968-ci ildə mağarada yaşı 350–400 min il olan qədim insanın alt çənə sümüyü tapılmışdı. Bu dünyada dördüncü ən qədim insan tapıntısı idi və Azərbaycan ərazisinin qədim insanın ilk məskənlərindən olduğunu sübut edir. Bu insanı alimlər Azıxantrop adlandırıblar. Şirin su qaynaqları, bitki və heyvan aləminin zənginliyi, təbii mağaraların olması ibtidai insanların Azərbaycan ərazisində məskən salmasına şərait yaratmışdır.
- Mağarada tikinti qalıqlarının tapılması Azıx adamında tikinti vərdişlərinin olmasını göstərir. Tapılmış üç ayı kəlləsi üzərində olan işarələr bu dövrdə ibtidai incəsənətin və ilkin dini görüşlərin – heyvanlara (totemlərə) inamın yaranmasını göstərirdi.
- Bu dövrdə insanlar əmək alətlərini çaxmaq daşından və obsidiandan (vulkanik şüşə — dəvəgözü) düzəldirdilər. Daş nüvədən (nukleus) qoparılmış qəlpələrdən dişli, ucu oymalı, qaşov tipli alətlər, kəsicilər hazırlanırdı.
- İlk əmək alətləri dəyənək, sivri daş və yerqazan çubuq hazırlanmışdır.
İstinadlar
- Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 9.
- Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 12.
- Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 10.
- SEVİNC ŞAHHÜSEYNOVA. "AZƏRBAYCAN ƏRAZİSİNDƏ PALEOLİT DÖVRÜ İNSANLARININ ESTETİK TƏSƏVVÜRLƏRİ" (az.). tanisolaq.wordpress.com. 2016-01-29. 2019-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-02-12.
- Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 11.
- Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 13.
- Vəli Vəliyev, İlyas Babayev, Hidayət Cəfərov, Aida Məmmədova, Yusif Yusifov. Azərbaycan tarixi. Bakı: 2005. 2012. səh. 15.
- Antropoloqlar — yunanca "antropos" — insan, "loqos" — elm, təlim — antropologiya elmi ilə məşğul olan alim.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Alt paleolit ilk insan tipinin bacariqli insanin yaranmasindan baslayaraq 100 min il bundan evvele qeder davam etmisdir Beser tarixinin ilkin inkisaf merhelesi ibtidai icma qurulusu adlanir ve serti olaraq das tunc ve demir dovrlerine bolunur Das dovru Paleolit qedim das Mezolit orta das Neolit yeni das ve Eneolit mis das dovrlerine bolunur Ibtidai insanlar kicik qruplar desteler halinda yasayirdilar Bele kicik kollektivler ibtidai insan surusu ve ya ulu icma adlanir Ulu icma kortebii seklinde tebiet hadiseleri qarsisinda aciz qalmamaq mecburiyyetinden yaranmisdir Bele kollektivler daimi deyildi Onlar tez tez dagilir sonra yenileri yaranirdi Ulu icma ibtidai icma qurulusunun ilk pillesinde meydana gelmis ve qebile icmasi formalasanadek davam etmisdir Bu dovr insanlarinin heyat terzi Qarabagin Qurucay vadisinde Fuzuli seheri yaxinliginda yerlesen Azix magarasinda oyrenilmisdir Ona gore de burada formalasan medeniyyet Qurucay medeniyyeti adlanir Azix magarasi Magara 1968 ci ilde ve ya 1960 ci illerde Azerbaycan arxeoloqu Memmedeli Huseynovun terefinden askar edilmisdir Magaradan nesli kesilmis muxtelif vehsi heyvanlarin sumukleri de tapilmisdir Bu sumuklere esasen qedim insanlarin ovladigi vehsi heyvanlarin novleri mueyyenlesdirilmisdir Ov ilk vaxtlar sade usullarla edilirdi Ibtidai insanlar esasen xirda heyvanlari ve iri heyvanlarin balalarini ovlayirdilar Onlar yemeli yabani bitkileri ve gilemeyveleri de yigirdilar Insanlar tebietin hazir mehsullarini menimseyirdiler Bele teserrufat ovculuq ve yiginciliq menimseme teserrufati adlanir Azix magarasinda 1968 ci ilde ibtidai insanin alt cene sumuyunun qaligi tapilmisdir Bu dunyada en qedim bele tapintilardan dorduncusudur Antropoloqlar hemin ibtidai insani Azixantrop yeni Azix adami adlandirirmislar Azixantroplar 350 400 min il bundan evvel yasamislar Azix adaminin cene sumuyu Azerbaycanin qedim insaninin formalasdigi erazilerden biri oldugunu subut edir Qedim insanlarin oddan istifade etmesi onlarin heyatinda cox muhum hadise olmusdur Ilk vaxtlar ildirim caxmasi ve ya uzvi maddelerin oz ozune yanmasi neticesinde emele gelmis tebii oddan istifade edilmisdir Sonralar insanlar quru agac parcalarini caxmaqdasini bir birine vurmaqla od elde etmeyi oyrenmisler Azix magarasinda 700 min il bundan evvele aid ocaq izleri vardir Ocaqdan isinmek yemek hazirlamaq ve vehsi heyvanlardan qorunmaq ucun istifade olunurdu Azix adamlari tedricen etraf muhiti derk etmis ibtidai dini tesevvurler yaranmis ve onlar sade incesenetle mesgul olmuslar Azix magarasinda tapilmis ayi kellerinden bezilerinin uzerinde mueyyen isareler cizilmisdir Bu sade dini ayinlerin ve totemlerin heyvanlara inam yaranmasi ile baglidir Alt paleolit dovrunun sonunda emek aletlerinin yeni novleri meydana gelmisdir Hemin aletler esasen caxmaqdasi ve vulkanik suse devegozunden hazirlanmisdir Das nuveden nukleus qoparilmis qelpelerden disli ucu oymali qasov tipli aletler kesiciler hazirlanmisdir Dovrun esas xususiyyetleriFuzuli rayonundaki Qurucay deresinde yerlesen Azix magarasi esasinda oyrenilib Magara 1960 ci ilde Azerbaycan arxeoloqu Memmedeli Huseynovun terefinden askar edilmisdir Tebiet hadiselerinden ve vehsi heyvanlardan qorunmaq ve qida elde etmek ucun insanlar birge yasamaga mecbur idiler Bu kollektivler ibtidai insan surusu ve ya ulu icma adlanirdi Ehalinin esas mesguliyyeti ovculuq ve yigiciliq idi menimseme teserrufati Magarada yasi 700 min il olan qedim ocaq izleri tapilmisdi 1968 ci ilde magarada yasi 350 400 min il olan qedim insanin alt cene sumuyu tapilmisdi Bu dunyada dorduncu en qedim insan tapintisi idi ve Azerbaycan erazisinin qedim insanin ilk meskenlerinden oldugunu subut edir Bu insani alimler Azixantrop adlandiriblar Sirin su qaynaqlari bitki ve heyvan aleminin zenginliyi tebii magaralarin olmasi ibtidai insanlarin Azerbaycan erazisinde mesken salmasina serait yaratmisdir Magarada tikinti qaliqlarinin tapilmasi Azix adaminda tikinti verdislerinin olmasini gosterir Tapilmis uc ayi kellesi uzerinde olan isareler bu dovrde ibtidai incesenetin ve ilkin dini goruslerin heyvanlara totemlere inamin yaranmasini gosterirdi Bu dovrde insanlar emek aletlerini caxmaq dasindan ve obsidiandan vulkanik suse devegozu duzeldirdiler Das nuveden nukleus qoparilmis qelpelerden disli ucu oymali qasov tipli aletler kesiciler hazirlanirdi Ilk emek aletleri deyenek sivri das ve yerqazan cubuq hazirlanmisdir IstinadlarVeli Veliyev Ilyas Babayev Hidayet Ceferov Aida Memmedova Yusif Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 2012 seh 9 Veli Veliyev Ilyas Babayev Hidayet Ceferov Aida Memmedova Yusif Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 2012 seh 12 Veli Veliyev Ilyas Babayev Hidayet Ceferov Aida Memmedova Yusif Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 2012 seh 10 SEVINC SAHHUSEYNOVA AZERBAYCAN ERAZISINDE PALEOLIT DOVRU INSANLARININ ESTETIK TESEVVURLERI az tanisolaq wordpress com 2016 01 29 2019 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2021 02 12 Veli Veliyev Ilyas Babayev Hidayet Ceferov Aida Memmedova Yusif Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 2012 seh 11 Veli Veliyev Ilyas Babayev Hidayet Ceferov Aida Memmedova Yusif Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 2012 seh 13 Veli Veliyev Ilyas Babayev Hidayet Ceferov Aida Memmedova Yusif Yusifov Azerbaycan tarixi Baki 2005 2012 seh 15 Antropoloqlar yunanca antropos insan loqos elm telim antropologiya elmi ile mesgul olan alim