Allahverdi xan (fars. پل اللهوردی خان) və ya Si-o-se-pol (fars. سیوسهپل) körpüsü — Hal-hazırda İsfahanda, Zayəndə çayı üzərində yerləşən XVII əsr Səfəvi memarlıq abidəsi. İtalyan səyyah Petro Della Valle bu köprünü Romadaki məşhur körpülərlə müqayisə edərək bildirir ki, Allahverdi xan köprüsü həm uzunluğuna həm eninə görə Romadaki körpülərdən bir neçə dəfə daha böyükdür. Körpü quruluşuna görə çox funksiyalı xarakter daşıyır. Burada şah üçün xüsusi yer ayrılmışdır. Şah əlamətdar günlərdə burada əyləşərək şəhərdəki mərasimləri seyr edirmiş.
Allahverdi xan körpüsü və ya Si-o-se-pol | |
---|---|
fars. پل اللهوردی خان | |
Ölkə | İran |
Şəhər | İsfahan |
Yerləşir | İsfahan |
Aidiyyatı | Səfəvi imperiyası |
Sifarişçi | Şah Abbas |
Tikilmə tarixi | 1599-1602 |
Üslubu | Səfəvi memarlığı[d] |
Uzunluğu |
|
Eni | 13,75 m |
Material | daş[d], kərpic |
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar |
Tarixi
Allahverdi xan və ya Sie-So-Pol körpüsü yerləşdiyi ərazi baxımından Səfəvi dövrü memarlığının mühüm nümunələrindən biri hesab olunur. Körpü Şah Abbasın hakimiyyəti dövründə İsfahanın Çaharbağ küçəsində inşa edilmişdir. İsfahanı paytaxt elan etmədən əvvəl Şah Abbas bu şəhərə xüsusi diqqət yetirirdi. Şah burada yeni bazar yerləri, küçələr, bağçaların salınmasını əmr etmişdi. Daha sonra Şah Çaharbağ küçəsinin və bu küçəylə Abbasabadı bir birinə bağlayan yeni körpünün inşasına başlamağı tapşırmışdı. Körpü Zayəndə çayı üzərində Səfəvi dövründəki Köhnə Çaharbağ, Yeni Çaharbağ bölgəsini erməni məhəllələri ilə birləşdirir. İnşa olunduğu ilk illərdə körpünün bir neçə adı varidi. Mənbələrdə qarşımıza çıxan adlar- Çahel Çeşmə, Allahverdi xan, Çaharbağ, Siosepol və Culfadır. Körpü 40 tağ üzərində qurulduğu üçün əvvəllər Çahel Çeşmə adlandırılmışdır. Digər bir tərəfdən həm Çaharbağ küçəsini həm də Culfa məhəlləsini birləşdirdiyi üçün körpü hər iki adla anılmışdır. Digər bir baxımdan isə körpünün inşasına Allahverdi xan rəhbərlik etdiyinə görə köprü həm də onun adı ilə adlandırılmışdır. Körpü ilk qurulduğu illərdə 40 tağ üzərində inşa edilsə də sonradan 7 tağ çıxarılmış və 33 tağ qalmışdır. Sio-Se-Pol adı da məhz 33 tağ mənasını daşıyır.
Səfəvi dövrü qaynaqlarında körpünün kim tərəfindən inşa edildiyi barədə məlumat yoxdur. İlk dəfə Səfəvi imperiyasında səyahətdə olan səyyahlardan Tavernye körpünün inşası ilə bağlı Allahverdi xanın adını çəkir. Daha sonra Şarden və Kempfer də onun verdiyi məlumatı təsdiqləyərək öz səyahətnamələrinə daxil edirlər. Səfəvi sarayında yaşamış İspaniya elçisi Fiqaruanın məlumatları da Tavernyenin yazdıqlarını təsdiqləyir. O yazır ki, Şab Abbas Allahverdi xana yeni bir körpü inşa etdirməyi tapşırır və bu körpünün bütün xərcləri Allahverdi xan tərəfindən qarşılanmışdır. yazdığına görə, körpünün tikintisi 1011-ci ilin rəcəb ayının 12-də başa çatıb və Şah Abbas körpünün tamamlanması münasibətilə Xana-eDilguşa Şadaş Tarixi abidəsini tikdirib. Körpünün layihəçisi və ya memarı ilə bağlı heç nə qeyd olunmayıb və Cəlal Münəccəmin "tanınmış və təcrübəli memar və dizaynerlər işə götürülüb" ifadəsi bu məsələni tam olaraq aydınlaşdırmır.
Strukturu
Körpünün strukturu iki mərtəbədən ibarətdir. Aşağı mərtəbə su axınını təmin edir və hər tərəfdən iki cərgə divarla əhatə olunmuşdur. Yuxarı mərtəbə isə insanların və karvanların çaydan keçməsi üçün keçid rolu daşıyır. İkinci mərtəbənin qapalı konstruksiyası yoldan keçən piyadaları güclü yerli küləklərdən qorumaq və körpüdən keçərkən mal-qaranı suyun axdığını görüb ürkütməmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. 2-ci mərtəbənin divarlarında çayın mənzərəsini izləmək üçün oyuqlar açılmışdır. Bundan əlavə, körpünün hər tərəfində divar boyunca uzanan var insan hündürlüyündə dizayn edilmiş uzun qapalı dəhlizlər vardır ki, bu dəhliz də körpüdən keçən insanlar çayın mənzərəsini daha rahat izləyə bilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Memarlıq nöqteyi nəzərindən Zayəndə çayı çox da intensiv axmayan ama geniş yatağa malik bir çaydır. Körpünün bünövrəsi və ya özülü əhəng və daşla tikilmiş üzəri tədricən kərpic və suvaqla bərkidilmişdir. Səfəvi memarlarının istifadə etdiyi tikinti materialları həmişə İsfahanın ekoloji vəziyyətini nəzərə alaraq seçilirdi. Bu səbəbdən divarlar kərpiclə, aşağı hissələr və ya sütunlar isə daşdan tikilmişdir. Çayın sahilini qorumaq məqsədi ilə körpünün hər iki tərəfində yan divarlar inşa edilmişdir ki, bu da çayın məcrasından çıxmamasına yardım göstərir.
Zayəndə çayında suyun səviyyəsi artan zaman körpünün dayağı yaxınlıqdakı təsərrüfatların və bağların suvarılmasına kömək edirdi. Körpünün uzunluğu 290 metr, eni 13,75 metrdir. Körpü hər birinin diametri 3,49 metr olan 34 sütun üzərində dayanır . Sütunların yuxarı hissəsi kərpiclə, aşağı hissəsi isə suda olan kürəşəkilli daşdan hörülmüşdür. Hər iki tərəfdən 3 metr irəli doğru uzanan bu sütunlar aşınmaqdan qorumaq üçün iri daş lövhələrlə örtülmüşdür. Şimaldan cənuba doğru tağların sırası belədir: ilk 2 tağın diametri 3.5 metr; digər 28-i 5.2 metrdir; daha sonrakı tağların diametri 3 metr;digər 2-si 5.6 metr, sonuncu tağ isə 3 metrdir. Körpünün eninə gəldikdə isə, hər iki sütundan bir kərpic tağların üzərində məşhur Şah Abbasi kürsüsü, həmçinin hər dörd sütundan bir isə tacirlərin yolu kimi istifadə edilən 5.37 metrlik tağlı tavan yerləşir. Körpüdə diametri üç metrdən çox olan dörd ədəd daş qüllə vardır ki, onlar möhkəm sütunlara söykənərək, ordu hissələrinin və ağır yüklərin keçidi zamanı tikintiyə daha da möhkəmlik qatır. İki qüllə körpünün girəcəyində, digər ikisi isə sonunda yerləşir. Bu qüllələrin qapıları, körpüdəki ağır qüvvələri yoxlamaq üçün piyadaların keçdiyi tərəfə açılır.
Körpünün dizaynında körpünü suyun zədələnməsinə qarşı dəstəkləmək üçün qoruyucu konstruksiyalardan yaranan bəzi asimmetrik elementləri müşahidə edilir. Bu asimmetriya elementləri cənub tərəfində əlavə tağlar və tunellər vasitəsilə strukturu dəstəkləyir.
Qalereya
- Si-o-se-pol körpüsünün XVII əsr görünüşünün rəsmi
- Si-o-se-polun yanında skamyalar və masalar.
- Si-o-se-polun altındakı tağların görünüşü.
- Si-o-se-pol Dekabr 2015-ci il
- Körpüdən Zayəndə çayının mənzərəsi
- Körpü yaxınlığındaki Allahverdi xan heykəli
- Si-o-se-pol körpüsünün gecə görünüşü
-
- Si-o-se-pol 2019 aprel
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://structurae.net/structures/allahverdi-khan-bridge.
- Babaie, Sussan; Haug, Robert. Isfahan x. Monuments (5) Bridges // Yarshater, Ehsan (redaktor). Encyclopædia Iranica. 1. XIV. New York City: Bibliotheca Persica Press. 5 April 2012 [15 December 2007]. 13 February 2018 tarixində . İstifadə tarixi: 25 September 2015.
- Wagret, Paul. Iran. Geneva: Nagel Publishers. 1977. 226. ISBN .
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Allahverdi xan fars پل الله وردی خان ve ya Si o se pol fars سی وسه پل korpusu Hal hazirda Isfahanda Zayende cayi uzerinde yerlesen XVII esr Sefevi memarliq abidesi Italyan seyyah Petro Della Valle bu koprunu Romadaki meshur korpulerle muqayise ederek bildirir ki Allahverdi xan koprusu hem uzunluguna hem enine gore Romadaki korpulerden bir nece defe daha boyukdur Korpu qurulusuna gore cox funksiyali xarakter dasiyir Burada sah ucun xususi yer ayrilmisdir Sah elametdar gunlerde burada eyleserek seherdeki merasimleri seyr edirmis Allahverdi xan korpusu ve ya Si o se polfars پل الله وردی خان 32 38 41 sm e 51 40 03 s u Olke IranSeher IsfahanYerlesir IsfahanAidiyyati Sefevi imperiyasiSifarisci Sah AbbasTikilme tarixi 1599 1602Uslubu Sefevi memarligi d Uzunlugu 297 76 mEni 13 75 mMaterial das d kerpic Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiAllahverdi xan ve ya Sie So Pol korpusu yerlesdiyi erazi baximindan Sefevi dovru memarliginin muhum numunelerinden biri hesab olunur Korpu Sah Abbasin hakimiyyeti dovrunde Isfahanin Caharbag kucesinde insa edilmisdir Isfahani paytaxt elan etmeden evvel Sah Abbas bu sehere xususi diqqet yetirirdi Sah burada yeni bazar yerleri kuceler bagcalarin salinmasini emr etmisdi Daha sonra Sah Caharbag kucesinin ve bu kuceyle Abbasabadi bir birine baglayan yeni korpunun insasina baslamagi tapsirmisdi Korpu Zayende cayi uzerinde Sefevi dovrundeki Kohne Caharbag Yeni Caharbag bolgesini ermeni mehelleleri ile birlesdirir Insa olundugu ilk illerde korpunun bir nece adi varidi Menbelerde qarsimiza cixan adlar Cahel Cesme Allahverdi xan Caharbag Siosepol ve Culfadir Korpu 40 tag uzerinde quruldugu ucun evveller Cahel Cesme adlandirilmisdir Diger bir terefden hem Caharbag kucesini hem de Culfa mehellesini birlesdirdiyi ucun korpu her iki adla anilmisdir Diger bir baximdan ise korpunun insasina Allahverdi xan rehberlik etdiyine gore kopru hem de onun adi ile adlandirilmisdir Korpu ilk quruldugu illerde 40 tag uzerinde insa edilse de sonradan 7 tag cixarilmis ve 33 tag qalmisdir Sio Se Pol adi da mehz 33 tag menasini dasiyir Sefevi dovru qaynaqlarinda korpunun kim terefinden insa edildiyi barede melumat yoxdur Ilk defe Sefevi imperiyasinda seyahetde olan seyyahlardan Tavernye korpunun insasi ile bagli Allahverdi xanin adini cekir Daha sonra Sarden ve Kempfer de onun verdiyi melumati tesdiqleyerek oz seyahetnamelerine daxil edirler Sefevi sarayinda yasamis Ispaniya elcisi Fiqaruanin melumatlari da Tavernyenin yazdiqlarini tesdiqleyir O yazir ki Sab Abbas Allahverdi xana yeni bir korpu insa etdirmeyi tapsirir ve bu korpunun butun xercleri Allahverdi xan terefinden qarsilanmisdir yazdigina gore korpunun tikintisi 1011 ci ilin receb ayinin 12 de basa catib ve Sah Abbas korpunun tamamlanmasi munasibetile Xana eDilgusa Sadas Tarixi abidesini tikdirib Korpunun layihecisi ve ya memari ile bagli hec ne qeyd olunmayib ve Celal Muneccemin taninmis ve tecrubeli memar ve dizaynerler ise goturulub ifadesi bu meseleni tam olaraq aydinlasdirmir StrukturuKorpunun strukturu iki mertebeden ibaretdir Asagi mertebe su axinini temin edir ve her terefden iki cerge divarla ehate olunmusdur Yuxari mertebe ise insanlarin ve karvanlarin caydan kecmesi ucun kecid rolu dasiyir Ikinci mertebenin qapali konstruksiyasi yoldan kecen piyadalari guclu yerli kuleklerden qorumaq ve korpuden kecerken mal qarani suyun axdigini gorub urkutmemek ucun nezerde tutulmusdur 2 ci mertebenin divarlarinda cayin menzeresini izlemek ucun oyuqlar acilmisdir Bundan elave korpunun her terefinde divar boyunca uzanan var insan hundurluyunde dizayn edilmis uzun qapali dehlizler vardir ki bu dehliz de korpuden kecen insanlar cayin menzeresini daha rahat izleye bilmesi ucun nezerde tutulmusdur Memarliq noqteyi nezerinden Zayende cayi cox da intensiv axmayan ama genis yataga malik bir caydir Korpunun bunovresi ve ya ozulu eheng ve dasla tikilmis uzeri tedricen kerpic ve suvaqla berkidilmisdir Sefevi memarlarinin istifade etdiyi tikinti materiallari hemise Isfahanin ekoloji veziyyetini nezere alaraq secilirdi Bu sebebden divarlar kerpicle asagi hisseler ve ya sutunlar ise dasdan tikilmisdir Cayin sahilini qorumaq meqsedi ile korpunun her iki terefinde yan divarlar insa edilmisdir ki bu da cayin mecrasindan cixmamasina yardim gosterir Zayende cayinda suyun seviyyesi artan zaman korpunun dayagi yaxinliqdaki teserrufatlarin ve baglarin suvarilmasina komek edirdi Korpunun uzunlugu 290 metr eni 13 75 metrdir Korpu her birinin diametri 3 49 metr olan 34 sutun uzerinde dayanir Sutunlarin yuxari hissesi kerpicle asagi hissesi ise suda olan kuresekilli dasdan horulmusdur Her iki terefden 3 metr ireli dogru uzanan bu sutunlar asinmaqdan qorumaq ucun iri das lovhelerle ortulmusdur Simaldan cenuba dogru taglarin sirasi beledir ilk 2 tagin diametri 3 5 metr diger 28 i 5 2 metrdir daha sonraki taglarin diametri 3 metr diger 2 si 5 6 metr sonuncu tag ise 3 metrdir Korpunun enine geldikde ise her iki sutundan bir kerpic taglarin uzerinde meshur Sah Abbasi kursusu hemcinin her dord sutundan bir ise tacirlerin yolu kimi istifade edilen 5 37 metrlik tagli tavan yerlesir Korpude diametri uc metrden cox olan dord eded das qulle vardir ki onlar mohkem sutunlara soykenerek ordu hisselerinin ve agir yuklerin kecidi zamani tikintiye daha da mohkemlik qatir Iki qulle korpunun gireceyinde diger ikisi ise sonunda yerlesir Bu qullelerin qapilari korpudeki agir quvveleri yoxlamaq ucun piyadalarin kecdiyi terefe acilir Korpunun dizayninda korpunu suyun zedelenmesine qarsi desteklemek ucun qoruyucu konstruksiyalardan yaranan bezi asimmetrik elementleri musahide edilir Bu asimmetriya elementleri cenub terefinde elave taglar ve tuneller vasitesile strukturu destekleyir QalereyaSi o se pol korpusunun XVII esr gorunusunun resmi Si o se polun yaninda skamyalar ve masalar Si o se polun altindaki taglarin gorunusu Si o se pol Dekabr 2015 ci il Korpuden Zayende cayinin menzeresi Korpu yaxinligindaki Allahverdi xan heykeli Si o se pol korpusunun gece gorunusu Si o se pol 2019 aprelHemcinin baxXacu korpusu Sefevi incesenetiIstinadlarhttps structurae net structures allahverdi khan bridge Babaie Sussan Haug Robert Isfahan x Monuments 5 Bridges Yarshater Ehsan redaktor Encyclopaedia Iranica 1 XIV New York City Bibliotheca Persica Press 5 April 2012 15 December 2007 13 February 2018 tarixinde Istifade tarixi 25 September 2015 Wagret Paul Iran Geneva Nagel Publishers 1977 226 ISBN 2 8263 0026 1