Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi zirinc (lat. Berberis vulgaris) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin zirinckimilər fəsiləsinin zirinc cinsinə aid bitki növü.
| Adi zirinc | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Cins: Növ: Adi zirinc | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Təbii yayılması
Orta Avropa, Aralıq dənizyanı ölkələri, İran və Kiçik Asiyada yayılmışdır. Avropada təsvir edilmşdir. Boyu 1,5 m-ə qədər olan şaxələnmiş koldur. Boreal coğrafi tipinin Avropa sinfinin Avropa-meşə qrupuna aiddir. Orta Avropa, Aralıq dənizi, Balkan və Kiçik Asiya ölkələrində, İran, Əfqanıstan, Rusiya və Qafqazda yayılmışdır. Adi zirinc Azərbaycanın bütün rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) bitir.
Botaniki təsviri
Adi zirinc may-iyunda çiçəkləyir. Salxım şəklində düzülmüş açıq sarı rəngli ətirli çiçəkləri vardır. Meyvələri avqust-sentyabrda yetişir. 2–3 qırmızı-qonur toxumlu gilədir. Çəkisi 0,14–0,32 qramdır. Toxumu meyvəsinin 24–30%-ni təşkil edir, silindr və ya oval şəklindədir. Uzunluğu 12 mm-dir. Əsasən qırmızı, bəzən isə qara, sarı və çəhrayı rəngdə olur. Meyvəsi turşdur və uc hissəsində qönçə tumurcuğu yapışıq qalır. Meyvəsini əl ilə yığırlar. Şaxta vurduqda dadı yaxşılaşır. Hündürlüyü 2.5 m olan tikanlı koldur, cavan budaqları sarı-qonur, köhnələri – boz rəngdədir. Tikanları 2 sm qədər, yarpaqları nazik ellipsvari, kənarları barmaqlı-kiprikciklidir. Çiçəkqrupu – uzunluğu 6 sm çatan çoxçiçəkli sallaq salxımdır. Çiçək saplağının uzunluğu 5–12 mm-dir. Meyvəsi al qırmızı, bəzən sarımtıl-qırmızı, 12 mm qədər uzunsov, turş giləmeyvədir. Aprel-iyun aylarında çiçəkləyir, iyun-sentyabr aylarında meyvə verir. Yarpaqları nazik, pərdəvaridir, ellipsşəkilli, əksinə yumurtaşəkilli və yaxud əksinə yumurtaşəkilli-neştərvaridir, uzunluğu 4 sm olan saplaqda daralmışdır, kənarları kirpikciklimişarvari, alt tərəfdən torvari, təpə hissəsində kütdür. Yarpaqları açıq yaşıl rəngli və turş dadlı olur. Tərkibində 5% şəkər, 5–6% üzvi turşu (əsasən alma turşusu), 0,6–0,8% aşılayıcı və rəngləyici maddə, 0,4–0,6% pektinli maddə, 4,9% sellüloza, 0,95% kül və 150–170 mq% C vitamini vardır. İyun ayında toplanmış yarpaqlarında 120 mq% C vitamini və meyvə verdikdə yığılmış yarpaqlarında 40 mq% E vitamini vardır. Alkaloid, kumarin, flavonoid, C vitamini, piyli yağlar, steroid, aşı maddələri, antosian və karotinoidlərlə zəngindir.
Ekologiyası
Mezokserofitdir, meşə-kol, sahilyanı bitkilik tiplərində rast gəlir. Əsasən meşə və meşə kənarlarında, kolluqlarda və çaylaqlarda, çaqıl daşlıqlarda bitir. Çox vaxt cəngəlliklər əmələ gətirir. Meşə kənarlarında, kolluqlarda, çınqıllı çaylarda rast gəlinir.
Azərbaycanda yayılması
Azərbaycanın dağ-meşə rayonlarında, Xızıda və Altıağacda daha çox yayılmışdır. Azərbaycanda zirincin 3 növünə rast gəlinir. Adi zirinc daha çox təsadüf edilir. BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi əsasən meşə və meşə kənarlarında, kolluqlarda və çaylaqlarda, çaqıl daşlıqlarda bitir. Çox vaxt cəngəlliklər əmələ gətirir.
İstifadəsi
Zirincdən təzə halda çox az istifadə edilir. Bundan sirkə, şərab, jele, mürəbbə, şirə, spirtsiz içki, konfet və karamel içliyi və tamlı qatqı hazırlayır və qurudurlar. Zirincin meyvələrindən hazırlanmış içkilər susuzluğu yaxşı yatırır və iştahı artırır. Tərkibində P vitamini olduğuna görə cavan yarpaqları az bir miqdarda salatlara əlavə etmək olar. Turş meyvələr qənnadı istehsalatında limon və sirkə əvəzedicisi kimi istifadə edilir. Bir qədər kal yığılmış meyvələrini qurudur və sumaq əvəzinə tamlı qatqı kimi istifadə edirlər. Zirinci şorabaya da qoyurlar. Meyvəsindən alınmış cövhərdən likör və qazlı içkilər hazırlanır. Zirinc balverən bitki kimi də məşhurdur. Hər çiçək 0,121–0,611 mq şəkəri olan nektar verir. 1 hektar sahədən 230 kq-a qədər bal əldə etmək mümkündür. Zirinc balı qızılı-sarı rəngdə və ətirli olur.
Farmakopeyaya daxil olan ofisinal dərman bitkisidir. Elmi, praktiki, eksperimental, Tibet, Çin, Hind və xalq təbabətində, eləcə də homeopatiyada geniş tətbiq edilir. Zirinc meyvəsindən xalq təbabətində sinqa, raxit, qanazlığı, isitmə, mədə-bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edirlər. Zirinc mürəbbəsi sarılığın müalicəsində tətbiq edilir. Zirincin yarpaqlarında berberin alkaloidi vardır. Ona görə də yarpaqlarından alınmış spirtli cövhərdən daxili qanaxmalarda müalicəvi vasitə kimi istifadə edilir. Yarpaqlarında, həmçinin A və C (130 mq%) vitaminləri vardır. Zirinc çiçəklərindən dəmlənmiş çay öskürəyə qarşı içilir. Böyrək, o cümlədən böyrək daşı, qaraciyər, öd və sidik kisəsi, dizenteriya, şəkərli diabet, malyariya, revmatizm, plevrit, göz və qadın xəstəlikləri, habelə xoş və bəd xassəli şişlər, qanaxmalar, ağızda iltihab prosesləri zamanı istifadə olunur. Antigistamin, antiprotozoy, antibakterial, antioksidant, antiseptik, sidik və ödqovucu, hipotenziv, işlədici, sedativ və spazmolitik təsirə malikdir. Zirinc və ondan hazırlanan preparatlar qəbzlik, köp, qepatit, xoletistit və böyrək xəstəlikləri zamanı ziyandır. Klimakterik qanaxmalar vaxtı meyvələrin cövhəri təyin edilmir. Müalıcə məqsədi ilə bitkinin yarpaqları, çiçəkləri, meyvələri, budaqları, qabığı və kökü istifadə edilir.
Oduncağından çəkmə mismarlarının və xarrat məmulatlarının hazırlanmasında istifadə olunur. Yaşıllaşdırmada dekorativ bitki və canlı çəpər kimi də istifadə olunur.
İstinadlar
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 330.
- Validə M. Əlizadə, Naibə P. Mehdiyeva, Vüqar N. Kərimov, Aidə Q. İbrahimova BÖYÜK QAFQAZIN BİTKİLƏRİ (Azərbaycan) Bakı 2019
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi zirinc lat Berberis vulgaris bitkiler aleminin qaymaqcicekliler destesinin zirinckimiler fesilesinin zirinc cinsine aid bitki novu Adi zirincElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Deste QaymaqciceklilerFesile ZirinckimilerCins ZirincNov Adi zirincBeynelxalq elmi adiBerberis vulgaris L 1753Sekil axtarisiITIS 18837NCBI 258209EOL 596556Tebii yayilmasiOrta Avropa Araliq denizyani olkeleri Iran ve Kicik Asiyada yayilmisdir Avropada tesvir edilmsdir Boyu 1 5 m e qeder olan saxelenmis koldur Boreal cografi tipinin Avropa sinfinin Avropa mese qrupuna aiddir Orta Avropa Araliq denizi Balkan ve Kicik Asiya olkelerinde Iran Efqanistan Rusiya ve Qafqazda yayilmisdir Adi zirinc Azerbaycanin butun rayonlarinda arandan orta dag qursagina kimi deniz seviyyesinden 1800 m qeder bitir Botaniki tesviriAdi zirinc may iyunda cicekleyir Salxim seklinde duzulmus aciq sari rengli etirli cicekleri vardir Meyveleri avqust sentyabrda yetisir 2 3 qirmizi qonur toxumlu giledir Cekisi 0 14 0 32 qramdir Toxumu meyvesinin 24 30 ni teskil edir silindr ve ya oval seklindedir Uzunlugu 12 mm dir Esasen qirmizi bezen ise qara sari ve cehrayi rengde olur Meyvesi tursdur ve uc hissesinde qonce tumurcugu yapisiq qalir Meyvesini el ile yigirlar Saxta vurduqda dadi yaxsilasir Hundurluyu 2 5 m olan tikanli koldur cavan budaqlari sari qonur kohneleri boz rengdedir Tikanlari 2 sm qeder yarpaqlari nazik ellipsvari kenarlari barmaqli kiprikciklidir Cicekqrupu uzunlugu 6 sm catan coxcicekli sallaq salximdir Cicek saplaginin uzunlugu 5 12 mm dir Meyvesi al qirmizi bezen sarimtil qirmizi 12 mm qeder uzunsov turs gilemeyvedir Aprel iyun aylarinda cicekleyir iyun sentyabr aylarinda meyve verir Yarpaqlari nazik perdevaridir ellipssekilli eksine yumurtasekilli ve yaxud eksine yumurtasekilli nestervaridir uzunlugu 4 sm olan saplaqda daralmisdir kenarlari kirpikciklimisarvari alt terefden torvari tepe hissesinde kutdur Yarpaqlari aciq yasil rengli ve turs dadli olur Terkibinde 5 seker 5 6 uzvi tursu esasen alma tursusu 0 6 0 8 asilayici ve rengleyici madde 0 4 0 6 pektinli madde 4 9 selluloza 0 95 kul ve 150 170 mq C vitamini vardir Iyun ayinda toplanmis yarpaqlarinda 120 mq C vitamini ve meyve verdikde yigilmis yarpaqlarinda 40 mq E vitamini vardir Alkaloid kumarin flavonoid C vitamini piyli yaglar steroid asi maddeleri antosian ve karotinoidlerle zengindir EkologiyasiMezokserofitdir mese kol sahilyani bitkilik tiplerinde rast gelir Esasen mese ve mese kenarlarinda kolluqlarda ve caylaqlarda caqil dasliqlarda bitir Cox vaxt cengellikler emele getirir Mese kenarlarinda kolluqlarda cinqilli caylarda rast gelinir Azerbaycanda yayilmasiAzerbaycanin dag mese rayonlarinda Xizida ve Altiagacda daha cox yayilmisdir Azerbaycanda zirincin 3 novune rast gelinir Adi zirinc daha cox tesaduf edilir BQ qerbi BQ serqi BQ Quba sahesi rayonlarinda arandan orta dag qursagina kimi esasen mese ve mese kenarlarinda kolluqlarda ve caylaqlarda caqil dasliqlarda bitir Cox vaxt cengellikler emele getirir IstifadesiZirincden teze halda cox az istifade edilir Bundan sirke serab jele murebbe sire spirtsiz icki konfet ve karamel icliyi ve tamli qatqi hazirlayir ve qurudurlar Zirincin meyvelerinden hazirlanmis ickiler susuzlugu yaxsi yatirir ve istahi artirir Terkibinde P vitamini olduguna gore cavan yarpaqlari az bir miqdarda salatlara elave etmek olar Turs meyveler qennadi istehsalatinda limon ve sirke evezedicisi kimi istifade edilir Bir qeder kal yigilmis meyvelerini qurudur ve sumaq evezine tamli qatqi kimi istifade edirler Zirinci sorabaya da qoyurlar Meyvesinden alinmis covherden likor ve qazli ickiler hazirlanir Zirinc balveren bitki kimi de meshurdur Her cicek 0 121 0 611 mq sekeri olan nektar verir 1 hektar saheden 230 kq a qeder bal elde etmek mumkundur Zirinc bali qizili sari rengde ve etirli olur Farmakopeyaya daxil olan ofisinal derman bitkisidir Elmi praktiki eksperimental Tibet Cin Hind ve xalq tebabetinde elece de homeopatiyada genis tetbiq edilir Zirinc meyvesinden xalq tebabetinde sinqa raxit qanazligi isitme mede bagirsaq xesteliklerinin mualicesinde istifade edirler Zirinc murebbesi sariligin mualicesinde tetbiq edilir Zirincin yarpaqlarinda berberin alkaloidi vardir Ona gore de yarpaqlarindan alinmis spirtli covherden daxili qanaxmalarda mualicevi vasite kimi istifade edilir Yarpaqlarinda hemcinin A ve C 130 mq vitaminleri vardir Zirinc ciceklerinden demlenmis cay oskureye qarsi icilir Boyrek o cumleden boyrek dasi qaraciyer od ve sidik kisesi dizenteriya sekerli diabet malyariya revmatizm plevrit goz ve qadin xestelikleri habele xos ve bed xasseli sisler qanaxmalar agizda iltihab prosesleri zamani istifade olunur Antigistamin antiprotozoy antibakterial antioksidant antiseptik sidik ve odqovucu hipotenziv isledici sedativ ve spazmolitik tesire malikdir Zirinc ve ondan hazirlanan preparatlar qebzlik kop qepatit xoletistit ve boyrek xestelikleri zamani ziyandir Klimakterik qanaxmalar vaxti meyvelerin covheri teyin edilmir Mualice meqsedi ile bitkinin yarpaqlari cicekleri meyveleri budaqlari qabigi ve koku istifade edilir Oduncagindan cekme mismarlarinin ve xarrat memulatlarinin hazirlanmasinda istifade olunur Yasillasdirmada dekorativ bitki ve canli ceper kimi de istifade olunur IstinadlarLinnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 330 Valide M Elizade Naibe P Mehdiyeva Vuqar N Kerimov Aide Q Ibrahimova BOYUK QAFQAZIN BITKILERI Azerbaycan Baki 2019Hemcinin bax