Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi toğlugötürən (lat. Gypaetus barbatus) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinin toğlugötürən cinsinə aid heyvan növü.
| Adi toğlugötürən | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Adi toğlugötürən | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Təsviri
Qartal boyda iri yırtıcıdır (5-6 kq). Qanadları ensiz uzundur. Quyruğu uzun və pazvaridir. Çənəsinin altında sərt qıl lələklərdən ibarət "saqqal" var. Bel tərəfi göyümtül-boz, qarın tərəfi isə kürən, başı və boynu açıq rənglidir.
Yayılması
Avropa, Asiya və Afrikada yayılıb. Azərbaycanda dağların alp və nival qurşaqlarında nəsil verir. Oturaq yaşayır. Yaşayış yeri və həyat tərzi: Sıldırım qayalığı xoşlayır, yem üçün alp və subalp çəmənliyinə uçur. Son illərdə Naxçıvanda Arazboyu sıldırım qayalıqda ilin bütün fəsillərində tək-tək olur, lakin yuvası tapılmayıb. Qışda (dekabr) sıldırım qaya üzərində yuva tikir. Eyni yuvadan uzun illər istifadə edir. Yanvar ayında 1-2 ədəd qonur ləkəli ağımtıl yumurta verir, 55-60 gün kürt yatır. İki bala çıxarmış ana quş zəif balanı yeyir, 1 bala böyüdür. İyul ayında pərvaz balası müşahidə olunur. Adama qarşı çox həssasdır, ehtiyatlı davranır. Ovunu havada süzməklə axtarır. Əsas yemi leşdir. “Quzugötürən” adlansa da heç bir ev heyvanına hücum etməsi qeyd edilməyib.
Sayı və azalma səbəbi
XIX əsrdə adi saylı, XX əsrin ortalarında nadir olub, 1990-cı illərdə kritik vəziyyətə düşmə təhlükəsi yaranıb. XX əsrin axırında 52 quş sayılıb, son 10 ildə isə 13 quş qeyd edilib. Böyük Qafqazın Azərbaycana məxsus yüksək dağlıq hissəsində 5 cüt qalıb.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Uzun illər heyvandarlığa zərərli bilib təqib edilməsi, sonra da ovçuların rəqibi kimi tələf edilməsi, yem bazasının zəifləməsi.
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Ovlanması qadağandır. Zaqatala və İlisu Dövlət Təbiət Qoruqlarında, Şahdağ, Zəngəzur və Göygöl Milli Parklarında nəzarət altında saxlanılır. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan MR-in Qırmızı kitablarına daxil edilib. Bakı zooparkında nümayiş etdirilib əhaliyə tanıdılır. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxildir.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Qoruqların ərazisindən kənarda olan yuva sahələrinə təbiət abidəsi statusunun verilməsi, süni şəraitdə yetişdirilib təbiətə buraxılması, yem bazasının qorunması.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi toglugoturen lat Gypaetus barbatus heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin qirgikimiler destesinin qirgilar fesilesinin toglugoturen cinsine aid heyvan novu Adi toglugoturenElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Klad Klad Klad Deste QirgikimilerFesile QirgilarYarimfesile ToglugoturenlerCins ToglugoturenNov Adi toglugoturenBeynelxalq elmi adiGypaetus barbatus L 1758 Sekil axtarisiITIS 175483NCBI 33610EOL 45515786FW 137191TesviriQartal boyda iri yirticidir 5 6 kq Qanadlari ensiz uzundur Quyrugu uzun ve pazvaridir Cenesinin altinda sert qil leleklerden ibaret saqqal var Bel terefi goyumtul boz qarin terefi ise kuren basi ve boynu aciq renglidir YayilmasiAvropa Asiya ve Afrikada yayilib Azerbaycanda daglarin alp ve nival qursaqlarinda nesil verir Oturaq yasayir Yasayis yeri ve heyat terzi Sildirim qayaligi xoslayir yem ucun alp ve subalp cemenliyine ucur Son illerde Naxcivanda Arazboyu sildirim qayaliqda ilin butun fesillerinde tek tek olur lakin yuvasi tapilmayib Qisda dekabr sildirim qaya uzerinde yuva tikir Eyni yuvadan uzun iller istifade edir Yanvar ayinda 1 2 eded qonur lekeli agimtil yumurta verir 55 60 gun kurt yatir Iki bala cixarmis ana qus zeif balani yeyir 1 bala boyudur Iyul ayinda pervaz balasi musahide olunur Adama qarsi cox hessasdir ehtiyatli davranir Ovunu havada suzmekle axtarir Esas yemi lesdir Quzugoturen adlansa da hec bir ev heyvanina hucum etmesi qeyd edilmeyib Sayi ve azalma sebebiXIX esrde adi sayli XX esrin ortalarinda nadir olub 1990 ci illerde kritik veziyyete dusme tehlukesi yaranib XX esrin axirinda 52 qus sayilib son 10 ilde ise 13 qus qeyd edilib Boyuk Qafqazin Azerbaycana mexsus yuksek dagliq hissesinde 5 cut qalib Mehdudlasdirici amillerUzun iller heyvandarliga zererli bilib teqib edilmesi sonra da ovcularin reqibi kimi telef edilmesi yem bazasinin zeiflemesi Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerOvlanmasi qadagandir Zaqatala ve Ilisu Dovlet Tebiet Qoruqlarinda Sahdag Zengezur ve Goygol Milli Parklarinda nezaret altinda saxlanilir Azerbaycan Respublikasinin ve Naxcivan MR in Qirmizi kitablarina daxil edilib Baki zooparkinda numayis etdirilib ehaliye tanidilir CITES Bern ve Bonn konvensiyalarina daxildir Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerQoruqlarin erazisinden kenarda olan yuva sahelerine tebiet abidesi statusunun verilmesi suni seraitde yetisdirilib tebiete buraxilmasi yem bazasinin qorunmasi IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 1996 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3Hemcinin bax