Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi qonurilanı (lat. Coronella austriaca) — Suilanıkimilər fəiləsinə aid növ. Nadir ilandır, Azərbaycanın Qırmızı Kitabına (2013) salınıb.
| Adi qonurilan | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Adi qonurilan | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
| ||||||||||
Təsviri
Bədən uzunluğu 691 mm, bəzən uzunluğunun quyruq uzunluğuna nisbəti L./L.cd 4.0 – 6.5 mm (erkək fərdlərdə) dəfə azdır. Bədənin orta hissəsində onu bir cərgədə əhatə edən pulcuqların miqdarı Sq=19, qarın tərəfdə uzununa yerləşən bir cərgədəki qalxancıqların miqdarı erkək fərdlərdə Ventr 150–182, dişi fərdlərdə 170–200, quyruqaltı qalxancıqların sayı S.cd. 40–70 cüt olur. Gözönü qalxancıq 1-dir, gözaltı qalxancıq və gözüstü qalxancıqlar yoxdur. Gözarxası qalxancıq 2-dir. Gicgah qalxancıqları 2+2, 2+3, çox nadir hallarda 1+2 olur. Burun dəlikləri arasında 2 qalxancıq var. Üst dodaq qalxancığı 7, nadir hallarda 8 olur. Onlardan 3 və 4-cü, yaxud 4 və 5-ci gözə toxunur.
Kənar qarın qalxancıqları yaxşı nəzərə çarpan qabırğacıqlara malikdir. Bu ilanın rəngi olduqca parlaqdır, qonur və bəzəndə tutqun olur. Bədənin üst tərəfinin rəngi boz, boz-qonur, qəhvəyi-boz, sarımtıl-boz, qırmızı-qonur və qırmızı rəngə qədər kəskin şəkildə dəyişir. Erkəklər adətən qırmızımtıl, dişilər isə boz rəngdə olur. Bel tərəfi boyunca 2–4 cərgədə yerləşən köndələn xallar birləşərək, bütöv zolaq əmələ gətirir. Bəzi hallarda zəif nəzər çarpan 2–4-ə qədər uzununa bel boyunca yerləşən xırda qonur xalların və nöqtələrin sırasından yaranır. Boyunda 2 qonur zolaq, yaxud 2 xal olur. Bu xallar peysər hissədə bir-birinə qovuşur. Baş üst tərəfdə bir rəngdə olub, xarakterik qövsşəkilli naxışa malikdir. Burun dəliklərindən başlayıb, gözdən keçən və ağızın küncünə qədər uzanan ensiz tutqun zolaq boyunun yanlarında da davam edir.
Gözün qüzehli qişası əksər hallarda qırmızı rəngdə olur. Quyruq bir qayda olaraq açıq rəngdə olub, bəzəyinə görə qarın tərəfdən fərqlənir.
Yayılması
Adi qonurilanın arealı demək olar ki, bütün Avropanı, (İrlandiya və İngiltərənin çox hissəsində), Skandinaviyanın şimal hissəsində və Priney yarımadasının cənub yarısında, Aralıq dənizinin bir sıra adalarında (Krit və Kipr adasından başqa), Qazaxıstanın qərbinə qədər, Kiçik Asiyanın şimal yarısında, Qafqazda və Şimali İranda, onun şərq və cənub-şərq hissəsində yayılmışdır. Adi qonurilanın aid olduğu su ilanları fəsiləsinin yer kürəsində 300 -dən artıq cinsə aid edilən 1700-dən artıq növü, Azərbaycanda isə su ilanları fəsiləsinin 9 cinsə aid edilən 19 növü məlumdur.
Qonurilan cinsinin Azərbaycanda 1 növü məlumdur. Növ Qafqazda, Azərbaycan, Ermənistan, Gürcüstan, Dağıstan və şimali Qafqazın ərazisində rast gəlinir. Azərbaycanda Talışda, Hüqavar, Marayurdda, Deman postu ətrafında, Lənkəran rayonunda Siyov kəndi ətrafında, Xanbulançay, Qəbələ rayonunun Qəmərvan kəndi ətrafında, Qax rayonunun İlisu və Sarıbaş kəndləri ətrafında Kumrux çayı boyunca olan ərazilərdə, Kiçik Qafqazda Gədəbəy rayonunun Mağaradakı ətrafında, Şuşada, Şəmkirdə, Şəkidə yayılıb.
Yaşama yeri və həyat tərzi
Adi qonurilan enliyarpaqlı, iynəyarpaqlı, qarışıq meşələrdə, meşənin kənarında, nadir hallarda açıq sahələrdə, çöl və çəmənliklərdə yaşayır. Qafqazda daşlı dağ çöllərində, seyrək kollu daşlı yamaclarda, yüksək dağ çəmənliklərində və subalp zonasında 3000 m-ə qədər hündürlükdə yaşayır. Sığınacaq kimi gəmiricilərin və kərtənkələlərin torpaqda qazdığı yuvalardan, daşların arasındakı boşluqlardan, ağac koğuşlarından, qayaların arasındakı çatlardan və boşluqlardan istifadə edir. Qış yuxusundan martın sonunda, bəzən də aprelin sonunda oyanır. Avqustun sonunda və sentyabrın 2–15 bala verir. Bala fərdlərinin uzunluğu 125 – 170 mm olur. Adi qonurilan Qafqaz qayalıq kərtənkələsi, yaşılqarın kərtənkələ, artivin kərtənkələsi, adi suilanı, çöl siçanı, meşə siçanı, sərçəkimilərə aid olan quşların balaları, yaşıl quru qurbağası, zolaqlı çılpaqgöz və kərtənkələlərin yumurtadan çıxmış balaları ilə qidalanır. Bala fərdlər ilk vaxtlar cücülərlə qidalanır.
Sayı
Qafqazda 1 km məsafədə 2–5 fərdinə, Böyük Qafqazın cənub ətəklərində və Kiçik Qafqazda 10 – 15 km məsafədə 2–3 fərdinə rast gəlmək olur.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Gündüz yırtıcı quşlarının, kirpilərin, yırtıcı məməlilərinin onlarla qidalanması və onların yaşaması üçün əlverişli sahələrin insanların təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişdirilməsidir. Süni şəraitdə (terariumda) çoxaltmaq mümkündür. Geniş miqyasda çoxaldılması Azərbaycanda öz həllini hələlik tapmamışdır.
Mənbə
- 1. Azərbaycanın heyvanlar aləmi, III cild, Onurğalılar, Elm, 2004, səh. 231;
- 2.Алекперов А.М Земноводные и пресмыкающиеся Азербайджана. Изд. ЭЛМ. Б., 1978. стр. 132–134;
- 3.Банников А.Г., Даревский И.С., Ищенко В.Г., Рустамов Э.К., Щербак Н.Н. Определитель земноводных и пресмыкающихся фауны СССР. М. Прос., 1977, стр. 301–303;
- 4.Туниев Б.С., Орлов Н.Л., Ананьева Н.Б., Агасян А.А. Змеи Кавказа: (таксономическое разнообразие, охрана) Санкт-Петербург-Москва. 2009. стр. 217
İstinadlar
- The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
- . 2015-05-08 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-09-14.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi qonurilani lat Coronella austriaca Suilanikimiler feilesine aid nov Nadir ilandir Azerbaycanin Qirmizi Kitabina 2013 salinib Adi qonurilanElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir Adi qonurilanBeynelxalq elmi adiCoronella austriaca Josephus Nicolaus Laurenti 1768Sekil axtarisiITIS 1081704NCBI 201445FW 252064TesviriBeden uzunlugu 691 mm bezen uzunlugunun quyruq uzunluguna nisbeti L L cd 4 0 6 5 mm erkek ferdlerde defe azdir Bedenin orta hissesinde onu bir cergede ehate eden pulcuqlarin miqdari Sq 19 qarin terefde uzununa yerlesen bir cergedeki qalxanciqlarin miqdari erkek ferdlerde Ventr 150 182 disi ferdlerde 170 200 quyruqalti qalxanciqlarin sayi S cd 40 70 cut olur Gozonu qalxanciq 1 dir gozalti qalxanciq ve gozustu qalxanciqlar yoxdur Gozarxasi qalxanciq 2 dir Gicgah qalxanciqlari 2 2 2 3 cox nadir hallarda 1 2 olur Burun delikleri arasinda 2 qalxanciq var Ust dodaq qalxancigi 7 nadir hallarda 8 olur Onlardan 3 ve 4 cu yaxud 4 ve 5 ci goze toxunur Kenar qarin qalxanciqlari yaxsi nezere carpan qabirgaciqlara malikdir Bu ilanin rengi olduqca parlaqdir qonur ve bezende tutqun olur Bedenin ust terefinin rengi boz boz qonur qehveyi boz sarimtil boz qirmizi qonur ve qirmizi renge qeder keskin sekilde deyisir Erkekler adeten qirmizimtil disiler ise boz rengde olur Bel terefi boyunca 2 4 cergede yerlesen kondelen xallar birleserek butov zolaq emele getirir Bezi hallarda zeif nezer carpan 2 4 e qeder uzununa bel boyunca yerlesen xirda qonur xallarin ve noqtelerin sirasindan yaranir Boyunda 2 qonur zolaq yaxud 2 xal olur Bu xallar peyser hissede bir birine qovusur Bas ust terefde bir rengde olub xarakterik qovssekilli naxisa malikdir Burun deliklerinden baslayib gozden kecen ve agizin kuncune qeder uzanan ensiz tutqun zolaq boyunun yanlarinda da davam edir Gozun quzehli qisasi ekser hallarda qirmizi rengde olur Quyruq bir qayda olaraq aciq rengde olub bezeyine gore qarin terefden ferqlenir YayilmasiAdi qonurilanin areali demek olar ki butun Avropani Irlandiya ve Ingilterenin cox hissesinde Skandinaviyanin simal hissesinde ve Priney yarimadasinin cenub yarisinda Araliq denizinin bir sira adalarinda Krit ve Kipr adasindan basqa Qazaxistanin qerbine qeder Kicik Asiyanin simal yarisinda Qafqazda ve Simali Iranda onun serq ve cenub serq hissesinde yayilmisdir Adi qonurilanin aid oldugu su ilanlari fesilesinin yer kuresinde 300 den artiq cinse aid edilen 1700 den artiq novu Azerbaycanda ise su ilanlari fesilesinin 9 cinse aid edilen 19 novu melumdur Qonurilan cinsinin Azerbaycanda 1 novu melumdur Nov Qafqazda Azerbaycan Ermenistan Gurcustan Dagistan ve simali Qafqazin erazisinde rast gelinir Azerbaycanda Talisda Huqavar Marayurdda Deman postu etrafinda Lenkeran rayonunda Siyov kendi etrafinda Xanbulancay Qebele rayonunun Qemervan kendi etrafinda Qax rayonunun Ilisu ve Saribas kendleri etrafinda Kumrux cayi boyunca olan erazilerde Kicik Qafqazda Gedebey rayonunun Magaradaki etrafinda Susada Semkirde Sekide yayilib Yasama yeri ve heyat terziAdi qonurilan enliyarpaqli iyneyarpaqli qarisiq meselerde mesenin kenarinda nadir hallarda aciq sahelerde col ve cemenliklerde yasayir Qafqazda dasli dag collerinde seyrek kollu dasli yamaclarda yuksek dag cemenliklerinde ve subalp zonasinda 3000 m e qeder hundurlukde yasayir Siginacaq kimi gemiricilerin ve kertenkelelerin torpaqda qazdigi yuvalardan daslarin arasindaki bosluqlardan agac koguslarindan qayalarin arasindaki catlardan ve bosluqlardan istifade edir Qis yuxusundan martin sonunda bezen de aprelin sonunda oyanir Avqustun sonunda ve sentyabrin 2 15 bala verir Bala ferdlerinin uzunlugu 125 170 mm olur Adi qonurilan Qafqaz qayaliq kertenkelesi yasilqarin kertenkele artivin kertenkelesi adi suilani col sicani mese sicani sercekimilere aid olan quslarin balalari yasil quru qurbagasi zolaqli cilpaqgoz ve kertenkelelerin yumurtadan cixmis balalari ile qidalanir Bala ferdler ilk vaxtlar cuculerle qidalanir SayiQafqazda 1 km mesafede 2 5 ferdine Boyuk Qafqazin cenub eteklerinde ve Kicik Qafqazda 10 15 km mesafede 2 3 ferdine rast gelmek olur Mehdudlasdirici amillerGunduz yirtici quslarinin kirpilerin yirtici memelilerinin onlarla qidalanmasi ve onlarin yasamasi ucun elverisli sahelerin insanlarin teserrufat fealiyyeti neticesinde deyisdirilmesidir Suni seraitde terariumda coxaltmaq mumkundur Genis miqyasda coxaldilmasi Azerbaycanda oz hellini helelik tapmamisdir Menbe1 Azerbaycanin heyvanlar alemi III cild Onurgalilar Elm 2004 seh 231 2 Alekperov A M Zemnovodnye i presmykayushiesya Azerbajdzhana Izd ELM B 1978 str 132 134 3 Bannikov A G Darevskij I S Ishenko V G Rustamov E K Sherbak N N Opredelitel zemnovodnyh i presmykayushihsya fauny SSSR M Pros 1977 str 301 303 4 Tuniev B S Orlov N L Ananeva N B Agasyan A A Zmei Kavkaza taksonomicheskoe raznoobrazie ohrana Sankt Peterburg Moskva 2009 str 217IstinadlarThe Reptile Database ing P Uetz 2015 2015 05 08 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 09 14 Xarici kecidler