Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi dağtərxunu (lat. Tanacetum vulgare) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin dağtərxunu cinsinə aid bitki növü.
| Adi dağtərxunu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Adi dağtərxunu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki özəllikləri
Dağtərxunu çoxillik ot bitkisidir. Avroasiya tipli areala malikdir. İyunun axırından başlayaraq sentyabra qədər çiçəkləyən bu bitki Arktikadan başqa bütün Rusiya torpaqlarında bitir. Rusiyada 27 növü mövcuddur. Əslində isə dağtərxununun vətəni Almaniyadır. Rusiyaya isə o Polşa torpaqlarından gətirilib, sözün polyak dilində mənası “muskus”dur. Dağtərxunu Rusiya və Ukraynada tədarük olunur. Digər növləri Azərbaycanda da var. Hündürlüyü 100-150 sm olan bu bitki çay kənarında, çəmənlərdə, yolların qırağında, qayalıqda, yaşayış sahələrində bitir.
Dağtərxunu düzqalxan, çoxsaylı, səthi azacıq tüklü və ya çılpaq gövdəli bitkidi. Uzunsov yumurta şəkilli, ikiqat lələkvari yayılmiş yarpaqlara malikdi. Ən aşağıda yerləşən yarpaqları saplaqlı, yerdə qalanı isə oturaq və sərtdir. Parlaq sarı rəngli çiçəkləri gövdənin sonunda qalxanvari çiçək qrupunda toplanmışdır. Onun yarpaqları və hamaşçiçəyi kiçik ölçüdə “ləkəni” xatırlatdığı üçün ona el arasında “vəhşi ləkə” də deyilir. Bitkinin hamaşçiçəyi zəhərlidir. Dağtərxununu ovxaladıqda bitkidən özunəməxsus xəfif ədviyyat ətri gəlir. Bu əslində onun tərkibindəki borneolun, kamforanın qoxusudu. Dağtərxununun səbət çiçəyində 1,5-2 faiz, yarpaqlarında isə 0,2 faizə qədər efir yağı toplanır. Efir yağının əsas komponentləri bitsiklik terpen ketonları olan α- və β-tuyonlardır. Bununla yanaşı bitki flavonoidlərlə, aşı və acı maddələrlə, üzvi turşularla, qətranlarla, vitamin C, A, karotinlərlə zəngindir.
İstifadəsi
Dağtərxunu yerli qızışdırıcı, oyandırıcı, tərqovucu, qurdqovucu, spazmolitik, iltihab əleyhinə, ödqovucu təsirləri vardır. Fransada bitki sırf qurdqovucu vasitə kimi tanınır. Tərkibindəki flavonoidlərə görə bitki ödqovucu, qurdqovucu, efir yağlarına görə isə dağtərxunu yerli qıcıqlandırıcı və mərkəzi sinir sisteminə oyandırıcı təsir göstərir.
Yayda sərinləşdirici içki kimi içdiyimiz kvası dağtərxunu ilə də hazırlamaq olar, bunun üçün 50 qr qurudulmuş dağtərxununun səbət çiçəyini tənzifdə 1 l kvasın içinə salıb 12 saat gözləmək lazımdır. Daha sonra isə tənzifi oradan çıxarıb 10 qr şəkər tozu qatıb 2 saat gözlənir. Daha sonra içkini qəbul etmək olar.
Dağtərxununun bir çox xarici ölkələrdə ədviyyat kimi istifadə olunduğunu bayaq qeyd etmişdik. Bunun üçün 1 stəkan bitkinin tozuna 1 çay qaşığı qırmızı bibər qatıb ətirləndirici kimi ət yeməklərinə, souslara qatmaq olar.
Bitkidən istifadə zamanı ehtiyatlı olmaq lazımdır. Bitki zəhərli olduğundan dozalanmaya diqqət yetirmək lazımdır. Hamilə qadınlara və 2 yaşdan aşağı uşaqlara istifadəsi əks göstərişdir.
Tərkibi və təsiri:
Çiçəklərinin tərkibində kifayət qədər flavonoidlər (apigenin, lyuteolin, kverçetin, akaçetin, izoramnetin və onun qlükozidləri), efir yağları və başlıca komponent olan tuyon və izotuyon, aşı və acı maddələri vardır.
Ödqovucu və antihelmint dərmandır. Çiçəkləri antihelmint (askarid və bizquyruq), antiləmbilə, ödqovucu, spazmalotik və büzücü xassəyə malikdir. İştahın artmasında, hipersekresiyada, hepatitdə qaraciyər funksiyasının artması zamanı, insektisidlərlə mübarizədə bakterisid və bakterostatik təsirin artması zamanı işlədilir.
Xammal çiçək səbəti hesab olunur. Bitkini çiçəkləyən zaman toplamaq lazımdır. Tərkibində efir yağları (0,3%), çoxlu miqdarda β tuyon, aşı maddələri, qlükozid, vitaminlər, kamfora, borneol, pinen, α tuyon və tuyol maddələri vardır. Çiçəkləyən zaman tərkibində efir yağları, acı, aşı maddələr, flavonoidlər (lyutenolin, kversetin), üzvi turşular, C vitamini (8mq%), az miqdarda alkaloidlər, terpenlər daha çox toplanılır.
Bir xörək qaşığı bitkini 0,5 litr qaynar suda dəmləyərək (termosda), içmək lazımdır (sutqalıq doza). 5%-li məhlulu (70-105 ml) gündə 2-3 dəfə mədə və onikibarmaq bağırsaq xorasında qəbul edilir. 5q çiçəkləri 1 litr qaynanmış suda dəmlənilir və gündə 1-2 dəfə qəbul edilir. Revmatizmdə 50 q çiçəklərini 1 litr çaxırda 8 gün saxlamaq lazımdır. Hər dəfə 30-40q günorta və axşam qəbul etmək lazımdır. Qurd əleyhinə hər birindən 8q - yovşan, çobanyastığı və dağtərxunu 250 ml qaynanmış suda dəmləyib, imalə edirlər. Amerikada dağtərxunu və qozla birlikdə likyor hazırlanır və ətin konservləşdirilməsində istifadə edilir. Təbabət praktikasında çiçəyinin dəmləməsindən askaridoz, enterebioz qara ciyər xəstəliklərində ödqovocu dərman kimi, xroniki xolesistit, hepatit, öd yollarının diskenziyasında, qurdqovucu və ləmbilə əleyhinə, askaridoz, enterebioz və bağırsaq xəstəliklərində geniş şəkildə iştifadə edilir.
Xalq təbabətində sinir xəstəlikləri, epilepsiya, miqren, kəskin infeksion respirator xəstəliklər, ağciyər vərəmi, öd, hepaxolesistit və xolangit xəstəliklərində geniş şəkildə tətbiq edilir. Qan təzyiqini yüksəldir. Dağtərxunu yaxşı qurdqovucu təsirə malikdir. Əsasən askarid və bizquyruq qurdlarını salır. Bitkinin həm də insektisid xüsusiyyəti olduğundan müxtəlif həşəratların qovulmasına kömək edir. Ödqovucu bitki kimi hepatit, xolesistitdə və spazməleyhinə dərman kimi istifadə edilir. Bundan başqa nevroz, epilepsiya, tənəffüs yollarının iltihabı, vərəm, baş ağrısı, öd xəstəliklərində istifadə edilir. Zəhərli olduğundan hamiləlik zamanı istifadə etmək olmaz. Antihelment və insektisid dərmandır.
Elmi təbabətdə bitkinin tərkibində olan efir yağı ən yaxşı qurdqovucudur. Bizquyruq və askarid helmintlərinin qovulmasında effekli dərman sayılır. İngilis təbabətində miqrenin profilaktikasında istifadə edilir. Eksperimental olaraq dağtərxunu hepatitlərdə sekresiyanı artırır, seliyiyin və ödün miqdarını azaldır. Mədə-bağırsaq əzələsinin tonusunu normallaşdırır, Dəmləməsi ürək amplitudasını qısaldır, ürək ritmini azaldır, arterial təzyiq və öd ifrazını isə artırır. Efir yağı qurdqovucu və antimikrob xassəyə malik olmaqla, son dərəcə zəhərlidir. Bolqar təbabətində antiseptik, spazmolotik və qurd əleyhinə dərmandır. Az dozaları mədə-bağırsaq xəstəliklərində işlədilir.
Əks göstəriş – Hamiləlik. Bitki zəif toksiki xüsusiyyətə malikdir. Bolqar təbabətində əsəb, mədə spazmında, sidik yollarının iltihabında, böyrəkdaşı, baş ağrısı, podaqra, malyariya xəstəliklərində tətbiq edilir. Fransa təbabətində çiçəkləri qurdəleyhinə, temperaturasalıcı, tonuslandırıcı və antiseptik xüsusiyyətinə əsasən tətbiq edilir.
Sinonimləri
Homotipik sinonimləri
- Chrysanthemum vulgare (L.) Bernh.
- Pyrethrum vulgare (L.) Boiss.
Yarımnövləri
- (Guss.) Raimondo & Spadaro
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 844–845.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi dagterxunu lat Tanacetum vulgare bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesinin dagterxunu cinsine aid bitki novu Adi dagterxunuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerYarimfesile AsteroideaeTriba Cins DagterxunuNov Adi dagterxunuBeynelxalq elmi adiTanacetum vulgare L 1753Sekil axtarisiITIS 36328NCBI 128002EOL 468400Botaniki ozellikleriDagterxunu coxillik ot bitkisidir Avroasiya tipli areala malikdir Iyunun axirindan baslayaraq sentyabra qeder cicekleyen bu bitki Arktikadan basqa butun Rusiya torpaqlarinda bitir Rusiyada 27 novu movcuddur Eslinde ise dagterxununun veteni Almaniyadir Rusiyaya ise o Polsa torpaqlarindan getirilib sozun polyak dilinde menasi muskus dur Dagterxunu Rusiya ve Ukraynada tedaruk olunur Diger novleri Azerbaycanda da var Hundurluyu 100 150 sm olan bu bitki cay kenarinda cemenlerde yollarin qiraginda qayaliqda yasayis sahelerinde bitir Dagterxunu duzqalxan coxsayli sethi azaciq tuklu ve ya cilpaq govdeli bitkidi Uzunsov yumurta sekilli ikiqat lelekvari yayilmis yarpaqlara malikdi En asagida yerlesen yarpaqlari saplaqli yerde qalani ise oturaq ve sertdir Parlaq sari rengli cicekleri govdenin sonunda qalxanvari cicek qrupunda toplanmisdir Onun yarpaqlari ve hamasciceyi kicik olcude lekeni xatirlatdigi ucun ona el arasinda vehsi leke de deyilir Bitkinin hamasciceyi zeherlidir Dagterxununu ovxaladiqda bitkiden ozunemexsus xefif edviyyat etri gelir Bu eslinde onun terkibindeki borneolun kamforanin qoxusudu Dagterxununun sebet ciceyinde 1 5 2 faiz yarpaqlarinda ise 0 2 faize qeder efir yagi toplanir Efir yaginin esas komponentleri bitsiklik terpen ketonlari olan a ve b tuyonlardir Bununla yanasi bitki flavonoidlerle asi ve aci maddelerle uzvi tursularla qetranlarla vitamin C A karotinlerle zengindir IstifadesiDagterxunu yerli qizisdirici oyandirici terqovucu qurdqovucu spazmolitik iltihab eleyhine odqovucu tesirleri vardir Fransada bitki sirf qurdqovucu vasite kimi taninir Terkibindeki flavonoidlere gore bitki odqovucu qurdqovucu efir yaglarina gore ise dagterxunu yerli qiciqlandirici ve merkezi sinir sistemine oyandirici tesir gosterir Yayda serinlesdirici icki kimi icdiyimiz kvasi dagterxunu ile de hazirlamaq olar bunun ucun 50 qr qurudulmus dagterxununun sebet ciceyini tenzifde 1 l kvasin icine salib 12 saat gozlemek lazimdir Daha sonra ise tenzifi oradan cixarib 10 qr seker tozu qatib 2 saat gozlenir Daha sonra ickini qebul etmek olar Dagterxununun bir cox xarici olkelerde edviyyat kimi istifade olundugunu bayaq qeyd etmisdik Bunun ucun 1 stekan bitkinin tozuna 1 cay qasigi qirmizi biber qatib etirlendirici kimi et yemeklerine souslara qatmaq olar Bitkiden istifade zamani ehtiyatli olmaq lazimdir Bitki zeherli oldugundan dozalanmaya diqqet yetirmek lazimdir Hamile qadinlara ve 2 yasdan asagi usaqlara istifadesi eks gosterisdir Terkibi ve tesiri Ciceklerinin terkibinde kifayet qeder flavonoidler apigenin lyuteolin kvercetin akacetin izoramnetin ve onun qlukozidleri efir yaglari ve baslica komponent olan tuyon ve izotuyon asi ve aci maddeleri vardir Odqovucu ve antihelmint dermandir Cicekleri antihelmint askarid ve bizquyruq antilembile odqovucu spazmalotik ve buzucu xasseye malikdir Istahin artmasinda hipersekresiyada hepatitde qaraciyer funksiyasinin artmasi zamani insektisidlerle mubarizede bakterisid ve bakterostatik tesirin artmasi zamani isledilir Xammal cicek sebeti hesab olunur Bitkini cicekleyen zaman toplamaq lazimdir Terkibinde efir yaglari 0 3 coxlu miqdarda b tuyon asi maddeleri qlukozid vitaminler kamfora borneol pinen a tuyon ve tuyol maddeleri vardir Cicekleyen zaman terkibinde efir yaglari aci asi maddeler flavonoidler lyutenolin kversetin uzvi tursular C vitamini 8mq az miqdarda alkaloidler terpenler daha cox toplanilir Bir xorek qasigi bitkini 0 5 litr qaynar suda demleyerek termosda icmek lazimdir sutqaliq doza 5 li mehlulu 70 105 ml gunde 2 3 defe mede ve onikibarmaq bagirsaq xorasinda qebul edilir 5q cicekleri 1 litr qaynanmis suda demlenilir ve gunde 1 2 defe qebul edilir Revmatizmde 50 q ciceklerini 1 litr caxirda 8 gun saxlamaq lazimdir Her defe 30 40q gunorta ve axsam qebul etmek lazimdir Qurd eleyhine her birinden 8q yovsan cobanyastigi ve dagterxunu 250 ml qaynanmis suda demleyib imale edirler Amerikada dagterxunu ve qozla birlikde likyor hazirlanir ve etin konservlesdirilmesinde istifade edilir Tebabet praktikasinda ciceyinin demlemesinden askaridoz enterebioz qara ciyer xesteliklerinde odqovocu derman kimi xroniki xolesistit hepatit od yollarinin diskenziyasinda qurdqovucu ve lembile eleyhine askaridoz enterebioz ve bagirsaq xesteliklerinde genis sekilde istifade edilir Xalq tebabetinde sinir xestelikleri epilepsiya miqren keskin infeksion respirator xestelikler agciyer veremi od hepaxolesistit ve xolangit xesteliklerinde genis sekilde tetbiq edilir Qan tezyiqini yukseldir Dagterxunu yaxsi qurdqovucu tesire malikdir Esasen askarid ve bizquyruq qurdlarini salir Bitkinin hem de insektisid xususiyyeti oldugundan muxtelif heseratlarin qovulmasina komek edir Odqovucu bitki kimi hepatit xolesistitde ve spazmeleyhine derman kimi istifade edilir Bundan basqa nevroz epilepsiya teneffus yollarinin iltihabi verem bas agrisi od xesteliklerinde istifade edilir Zeherli oldugundan hamilelik zamani istifade etmek olmaz Antihelment ve insektisid dermandir Elmi tebabetde bitkinin terkibinde olan efir yagi en yaxsi qurdqovucudur Bizquyruq ve askarid helmintlerinin qovulmasinda effekli derman sayilir Ingilis tebabetinde miqrenin profilaktikasinda istifade edilir Eksperimental olaraq dagterxunu hepatitlerde sekresiyani artirir seliyiyin ve odun miqdarini azaldir Mede bagirsaq ezelesinin tonusunu normallasdirir Demlemesi urek amplitudasini qisaldir urek ritmini azaldir arterial tezyiq ve od ifrazini ise artirir Efir yagi qurdqovucu ve antimikrob xasseye malik olmaqla son derece zeherlidir Bolqar tebabetinde antiseptik spazmolotik ve qurd eleyhine dermandir Az dozalari mede bagirsaq xesteliklerinde isledilir Eks gosteris Hamilelik Bitki zeif toksiki xususiyyete malikdir Bolqar tebabetinde eseb mede spazminda sidik yollarinin iltihabinda boyrekdasi bas agrisi podaqra malyariya xesteliklerinde tetbiq edilir Fransa tebabetinde cicekleri qurdeleyhine temperaturasalici tonuslandirici ve antiseptik xususiyyetine esasen tetbiq edilir SinonimleriHomotipik sinonimleri Chrysanthemum vulgare L Bernh Pyrethrum vulgare L Boiss Yarimnovleri Guss Raimondo amp SpadaroIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 844 845 Hemcinin bax