Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Adi damotu (lat. Leonurus cardiaca) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin damotu cinsinə aid bitki növü.
| Adi damotu | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Növ: Adi damotu | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Azərbaycanda yabanı halda 2 növü yayılmışdır. Təbabətdə bir növü istifadə olunur.
Çoxillik, hündürlüyü 40-150 sm, gövdəsi düz, çox vaxt qırmızımtıl, budaqlı, qısa qıvrım tükcüklü, bitkidir. Gövdə yarpaqları saplaqlı, altdan bozumtul, əsasdan ürəkvari, ortasına kimi və ya daha dərin beş enli, uzunsov, kəsikli-dilimli hissələrə bölünmüşdür. Yuxarıya doğru yarpaqlar tədricən kiçilir, üç yumurtavarı-lansetvari kəsikli-dilimli və ya bütöv hissələrə bölünmüşdür. Çiçəklər xırda, oturaq, xəttvari, tikanlı çiçəkaltlıqlıdır. Kasacıqı qıfvari, 5 6mm uzunda, qısa tükcüklü, üçkünc dişli, ucu tikanlıdır. Tacı çəhrayı, ağ pırpıztüklü, bir az kasacıqdan uzundur. Erkəkcik sapı ağımtıldır. Toxumları təqribən 2,5 mm uzunda, üçtərəflidir. Tərsyumurtavari, hamar, parlaqdır. Meyvəsi dördkünclü fındıqçıqdan ibarətdir. Bitki iyun-iyul aylarında çiçəkləyir. Meyvələri iyun-avqustda yetişir.
Azərbaycanın orta dağ qurşağına kimi bütün rayonlarında alaqlı yerlərdə, bostanlarda, bəzən dağ ətəklərində, dərələrdə bitir.
Dərman məqsədilə yerüstü hissələri bitki çiçəkləyən dövrdə toplanır. Toplanarkən yerdən 30-40 sm yuxarı olan yarpaq və çiçəkli baş hissələri götürülür, talvar altınada qurudulur və istifadəyə verilir.
Elmi təbabətdə sulu dəmləməsi və spirtli cövhəri əsəb sistemi xəstəliklərində və ürək-damar nevrozlarında sakitləşdirici dərman kimi istifadə edilir. Farmakoloji təsirinə görə pişikotu preparatlarına yaxındır. Hipotenziv və kardiotonik təsirə malikdir. Bu məqsədlə spirtli cövhərindən 30-40 damcı daxilə təyin olunur.
Botaniki xarakteristikası
Çoxillik ot bitkisidir. Gövdəsi düzqalxan, yuxarı hissəsi budaqlanan, dördtilli, qalın tükcüklü, hündürlüyü 100-150 sm-ə bərabərdir. Yarpaqları ürəyəbənzər, qarşı-qarşıya, saplağı dairəvi-yumurtaşəkilli və ya yumurtaşəkillidən, enli neştərşəkilliyə qədər olub, uzunluğu 14 sm qədər, eni isə 10 sm olmaqla, demək olar ki, barmağabənzər 5 pərli və çoxdişlidir. Yarpaqları yumşaq tükcuklü olmaqla, qonur rənglidir. Orta və aşağı yarpaqları iri barmağabənzər 5 pərli, yuxarı yarpaqları isə nazik, qısa və 3pərlidir. Çiçəkləri demək olar ki, oturaqdır. Çiçək altlığı bizvarı itiucludur. Kasacığın xarici hissəsi tükcüklü, üçbucağabənzər dişcikli olmaqla, küt sonluqla qurtarır. Meyvələri qutucuqlu, zirvəsi tükcüklü, zeytunu-yaşıl olub, uzunluğu 2 mm-ə bərabərdir. İyun-iyul aylarında (15-25 gün) çiçəkləyir. Meyvələri avqust-sentyabr aylarında yetişir. Zəif iyli və acı dadlıdır.
Xüsusən səhralarda, köhnə parklarda və yaşayış məntəqələrinə yaxın yerlərdə rast gəlinir.
Yabanı və mədəni ot bikisi olan adi şirquyruğu bitki çiçəkləyən dövrdə gövdə, çiçək və yarpaqları keyfiyyətli dərman bitki xammalı kimi istifadə edilir. Xammal bıçaq və ya oraqla gövdənin uc hissəsindən 30-40 sm uzunluğunda kəsilərək götürülür. Bikinin kök və cavan pöhrələrini kəsmək olmaz. Xammalın təkrar toplanılması 1-2 ildən sonra aparıla bilər. Xammalın qurudulması çardax və naveslərdə, yaxşı ventiliyasiyalı yerlərdə və ya 50-600 C temperaturda quruducu şkafda aparılmalıdır.
Quru yerlərdə saxlanılır. Apteklərdə əsasən yeşiklərdə, anbarlarda isə taylarda saxlanılır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Tərkibi və təsiri
Bitkinin tərkibində flavonoidlər (rutin, kverçetin, kverçitrin, hiperozid), qlükozidlər, aşı maddələri, saponinlər və efir yağları vardır.
Sedativ dərman maddəsi olmaqla, qan təzyiqini aşağı salır və ürəyin ritmini azaldır. Karbohidrat və yağ mübadiləsini yaxşılaşdırır, zülal mübadiləsini normallaşdırır.
Ürək damotunun məhlulu (1:5) 70 % etil spirtində. Sedativ dərmandır.
Ürək damotunun ekstraktı. Sedativ dərmandır.
Ürək damotunun həbi 0,014 q. Sedativ dərmandır.
Ürək damotundan alınan preparatlar nevroz, hipertoniya, ürəyin işemik xəstəliyi, tireotoksikoz, yuxusuzluq və vegetativ damar distoniyasında işlədilir. Bundan başqa mədə-bağırsaq nevrozunda, meteorizmdə spastik kolitlərdə də təyin edilir.
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 584.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Adi damotu lat Leonurus cardiaca bitkiler aleminin dalamazcicekliler destesinin dalamazkimiler fesilesinin damotu cinsine aid bitki novu Adi damotuElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile DalamazkimilerYarimfesile Cins DamotuNov Adi damotuBeynelxalq elmi adiLeonurus cardiaca L 1753Sekil axtarisiITIS 32548NCBI 587664EOL 582365 Azerbaycanda yabani halda 2 novu yayilmisdir Tebabetde bir novu istifade olunur Coxillik hundurluyu 40 150 sm govdesi duz cox vaxt qirmizimtil budaqli qisa qivrim tukcuklu bitkidir Govde yarpaqlari saplaqli altdan bozumtul esasdan urekvari ortasina kimi ve ya daha derin bes enli uzunsov kesikli dilimli hisselere bolunmusdur Yuxariya dogru yarpaqlar tedricen kicilir uc yumurtavari lansetvari kesikli dilimli ve ya butov hisselere bolunmusdur Cicekler xirda oturaq xettvari tikanli cicekaltliqlidir Kasaciqi qifvari 5 6mm uzunda qisa tukcuklu uckunc disli ucu tikanlidir Taci cehrayi ag pirpiztuklu bir az kasaciqdan uzundur Erkekcik sapi agimtildir Toxumlari teqriben 2 5 mm uzunda uctereflidir Tersyumurtavari hamar parlaqdir Meyvesi dordkunclu findiqciqdan ibaretdir Bitki iyun iyul aylarinda cicekleyir Meyveleri iyun avqustda yetisir Azerbaycanin orta dag qursagina kimi butun rayonlarinda alaqli yerlerde bostanlarda bezen dag eteklerinde derelerde bitir Derman meqsedile yerustu hisseleri bitki cicekleyen dovrde toplanir Toplanarken yerden 30 40 sm yuxari olan yarpaq ve cicekli bas hisseleri goturulur talvar altinada qurudulur ve istifadeye verilir Elmi tebabetde sulu demlemesi ve spirtli covheri eseb sistemi xesteliklerinde ve urek damar nevrozlarinda sakitlesdirici derman kimi istifade edilir Farmakoloji tesirine gore pisikotu preparatlarina yaxindir Hipotenziv ve kardiotonik tesire malikdir Bu meqsedle spirtli covherinden 30 40 damci daxile teyin olunur Botaniki xarakteristikasiCoxillik ot bitkisidir Govdesi duzqalxan yuxari hissesi budaqlanan dordtilli qalin tukcuklu hundurluyu 100 150 sm e beraberdir Yarpaqlari ureyebenzer qarsi qarsiya saplagi dairevi yumurtasekilli ve ya yumurtasekilliden enli nestersekilliye qeder olub uzunlugu 14 sm qeder eni ise 10 sm olmaqla demek olar ki barmagabenzer 5 perli ve coxdislidir Yarpaqlari yumsaq tukcuklu olmaqla qonur renglidir Orta ve asagi yarpaqlari iri barmagabenzer 5 perli yuxari yarpaqlari ise nazik qisa ve 3perlidir Cicekleri demek olar ki oturaqdir Cicek altligi bizvari itiucludur Kasacigin xarici hissesi tukcuklu ucbucagabenzer discikli olmaqla kut sonluqla qurtarir Meyveleri qutucuqlu zirvesi tukcuklu zeytunu yasil olub uzunlugu 2 mm e beraberdir Iyun iyul aylarinda 15 25 gun cicekleyir Meyveleri avqust sentyabr aylarinda yetisir Zeif iyli ve aci dadlidir Xususen sehralarda kohne parklarda ve yasayis menteqelerine yaxin yerlerde rast gelinir Yabani ve medeni ot bikisi olan adi sirquyrugu bitki cicekleyen dovrde govde cicek ve yarpaqlari keyfiyyetli derman bitki xammali kimi istifade edilir Xammal bicaq ve ya oraqla govdenin uc hissesinden 30 40 sm uzunlugunda kesilerek goturulur Bikinin kok ve cavan pohrelerini kesmek olmaz Xammalin tekrar toplanilmasi 1 2 ilden sonra aparila biler Xammalin qurudulmasi cardax ve naveslerde yaxsi ventiliyasiyali yerlerde ve ya 50 600 C temperaturda quruducu skafda aparilmalidir Quru yerlerde saxlanilir Apteklerde esasen yesiklerde anbarlarda ise taylarda saxlanilir Saxlanilma muddeti 3 ildir Terkibi ve tesiriBitkinin terkibinde flavonoidler rutin kvercetin kvercitrin hiperozid qlukozidler asi maddeleri saponinler ve efir yaglari vardir Sedativ derman maddesi olmaqla qan tezyiqini asagi salir ve ureyin ritmini azaldir Karbohidrat ve yag mubadilesini yaxsilasdirir zulal mubadilesini normallasdirir Urek damotunun mehlulu 1 5 70 etil spirtinde Sedativ dermandir Urek damotunun ekstrakti Sedativ dermandir Urek damotunun hebi 0 014 q Sedativ dermandir Urek damotundan alinan preparatlar nevroz hipertoniya ureyin isemik xesteliyi tireotoksikoz yuxusuzluq ve vegetativ damar distoniyasinda isledilir Bundan basqa mede bagirsaq nevrozunda meteorizmde spastik kolitlerde de teyin edilir IstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 584 Hemcinin bax