Abhidharma

Abhidharma (sanskr. अभिधर्म, abhidharma^IAST, hərfi mənada – "ali qanun", "ali dharma", "ali təlim"; çin. 阿毘曇/阿毘达磨) və ya Abhidhamma (pali) — buddizmdə qədim mədəniyyətdə fəlsəfə anlayışının həcminə təxminən uyğun gələn dharma hissəcikləri nəzəriyyəsi, psixologiya, kosmologiya üzrə biliklər şöbəsi, eləcə də kanonun üçüncü səbətinin (Tripitaka) kitablarına xas olan xüsusi analitik təqdimat və sistemləşdirmə üsulu, onlara dair şərhlər və abhidharmik ədəbiyyat adlanan postkanonik əsərlər. Abhidharma hər iki mənada dini təcrübənin bütün sahələrinə şamil edilir. Məsələn, əxlaqa münasibətdə onun çirklənmə və saflaşma mahiyyəti, şüurun əzabdan qurtulmaq üçün əlverişli və əlverişsiz dharma zərrələri təhlil və təsvir edilmiş, sonra etik xarakterli konkret həllər verilmişdir. Eyni şey səbəb-nəticə əlaqələri ilə də edilirdi.

Abhidharma ədəbiyyatının müxtəlif növləri var. Abhidhammapitaka kimi erkən kanonik Abhidharma əsərləri fəlsəfi traktatlar deyil, əsasən ilkin doktrina siyahılarının xülasələri və onların müşayiət olunan izahatları ilə ekspozisiyalarıdır. Abhidharma həm theravada, həm də mahayana buddistləri arasında mühüm bir elm sahəsi olaraq qalır.

İstinadlar

1. Энциклопедический словарь. 2009. АБХИДХАРМА.
2. The Editors of Encyclopedia. Abhidhamma Pitaka // Encyclopædia Britannica. Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica. 2008. 29 March 2019 tarixində . İstifadə tarixi: 18 June 2021.
3. Anālayo (2014) "The Dawn of Abhidharma," pp. 79-83. Hamburg University Press.

Əlavə ədəbiyyat

• Cox, Collett (2003). "Abidharma", in: Buswell, Robert E. ed. Encyclopedia of Buddhism, New York: Macmillan Reference Lib. ISBN ; pp. 1–7.
• Dutt, Nalinaksha (1978). Buddhist Sects in India, Delhi: Motilal Banarsidass
• Gethin, Rupert, Foundations of Buddhism, Oxford University Press, 1998
• Goleman, Daniel (2004). Destructive Emotions: A Scientific Dialogue with the Dalai Lama. NY: Bantam Dell. ISBN .
• Horner, I.B. (1963). The book of discipline Vol. V (Cullavagga), London Luzac.
• Red Pine (2004). The Heart Sutra: The Womb of the Buddhas, Shoemaker 7 Hoard. ISBN 
• Karunadasa, Y. "The Dhamma Theory Philosophical Cornerstone of the Abhidhamma" (PDF). bps.lk. Buddhist Publication Society. 1996.
• Rhys Davids, Caroline A. F. ([1900], 2003). Buddhist Manual of Psychological Ethics, of the Fourth Century B.C., Being a Translation, now made for the First Time, from the Original Pāli, of the First Book of the Abhidhamma-Piṭaka^IAST, entitled Dhamma-Sangaṇi^IAST (Compendium of States or Phenomena). Kessinger Publishing. ISBN . Internet Archive
• Rhys Davids, Caroline A. F. (1914). Buddhist Psychology: An Inquiry into the Analysis and Theory of Mind in Pali Literature, London: G. Bell and Sons.
• Takakusu, J. (1905). "On the Abhidhamma books of the Sarvastivadins", Journal of the Pali Text Society, pp. 67–146
• Trungpa, Chogyam (1975, 2001). Glimpses of Abhidharma: From a Seminar on Buddhist Psychology. Boston, MA: Shambhala Publications. ISBN .
• Anālayo, Bhikkhu, , Hamburg Buddhist Studies 2, Hamburg: Hamburg University Press, 2014
• Kongtrul, Jamgon; Dorje, Gyurme. Indo-Tibetan Classical Learning and Buddhist Phenomenology. The Treasury of Knowledge (book six, parts 1 and 2). Ithaca: Snow Lion. 2013. 441–613, 849–874. ISBN .

Xarici keçidlər

• Readable online HTML book of the Dhammasangani (first book of the Abhidhamma).
• www.abhidhamma.org – Numerous books and articles on Abhidhamma by Sujin Boriharnwanaket and others
• www.abhidhamma.com – Abhidhamma the Buddhist Philosophy and Psychology
• BuddhaNet – description of the Abhidhamma
• BuddhaNet – Abhidhamma articles
• Online excerpt of a well-known book about the Abhidhamma
• Books results for Abdhidhamma search on Internet Archive
• Unravelling the Mysteries of Mind and Body through Abhidhamma
• A Comprehensive Manual of Abhidhamma (Amazon book link)