Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Hüseyin Abdullah Alpdoğan (1 yanvar 1878 – 9 aprel 1972, Kadıköy, İstanbul ili) — türk əsgər və siyasətçi.
| Abdullah Alpdoğan | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 1 yanvar 1878 |
| Vəfat tarixi | 9 aprel 1972 (94 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Partiya | |
| Fəaliyyəti | siyasətçi |
| Rütbəsi | general |
1878-ci ildə Abdullah Əfəndinin oğlu olaraq anadan olub. Əsgər və siyasətçi Nurəddin Paşanın qızı Məmduh Xanım (1904–1970) ilə evlənən və iki uşaq sahibi olan Alpdoğan 1972-ci ildə İstanbulda vəfat etdi və Karacaahmet Qəbiristanlığında dəfn edildi.
Hərbi və Siyasi Karyerası
1902-ci ildə Hərbi Akademiyanı Mülazım (Leytenant) rütbəsi ilə piyada sinfinin on ikincisi olaraq bitirdi. 1905-ci ildə Erkan-ı Hərbi Məktəbini Baş qərargah kapitanı rütbəsi ilə bitirib Osmanlı Ordusuna qatıldı. Səyyar Topçu Alayı 1-ci Tabur Məmuru, Nizamiyə 3. Alayı 3. Tabur 3. Bölük i, Erkan-ı Harbiye 1. Şöbə Sorumlusu, Edirne İstilası Komissiyası Üzvü, 2. Tekirdağ Torpaq heyəti Məmuru, Kale-i Sultaniye 2. Korpus İşçiləri Məmuru, 2. Korpus Erkan-ı Harbiye Məmuru, 5. Ordu Erkan-ı Harbiyesi 9-cu Şöbə Müdirliyi, 11 və 21. Kolordu Erkan-ı Harbiye Məmuru, 9, 41 və 61. Diviziya Komandanlığı, Baş qərargah Baş Qərargahı, 4. Şöbə, Mərkəzi Ordu Erkan-ı Harbiye Zabiti, Milli Müdafiə Nazirliyi Ordu Departamenti və Müsteşar Müavini, 1. Ordu Müfəttişliyi, Erkan-ı Harbiye Məmuru, Tunceli Valiliği və Komandirliyi, 4. Ümumi Müfəttişlik, 8 və 17. Korpus Komandanlığı, 1. Süvari Diviziya Komandanlığı, TBMM VII. Müddət (əlavə seçki) Bolu, VIII. Kastamonu millət vəkili vəzifəsini icra etdi.
Tunceli Valiliği və 1937 Dərsim üsyanı
Qurtuluş Savaşı dövründə Koçgiri Əməliyyatında daha sonra kürəkəni olacaq Sakallı Nurettin Paşanın komandanlığı altında xidmət edən Alpdoğan bu hərbi əməliyyat davam edərkən Ankaraya göndərdikləri teleqramlarla "əməliyyat Dərsimi və ətrafını da əhatə etməlidir" bildirdi. Ancaq bu tələb qəbul edilmədi və əməliyyat Koçgiri ilə məhdudlaşdı.
Alpdoğan Koçgiri Hərəkatı zamanı qazandığı "təcrübələri" 1937–38-ci illərdə Dərsimdə tətbiq etdi.
10 yanvar 1936-cı ildə Səkkizinci Korpusun Komandiri olmuş Alptoğan Tuncelinin valisi təyin edildi. Alpdoğan bu vəzifəni 1943-cü ilin iyun ayına qədər 7 il ərzində icra edəcəkdir.
1935-ci il dekabr tarixli və 2884 saylı Tuncelinin İl İdarəçiliyi Qanununa görə Tuncelili Valisinin səlahiyyətləri aşağıdakı kimi sıralanır :
Nazirin vilayətdəki dövlət qulluqçuları üzərindəki səlahiyyətlərini həyata keçirmək;
Əyalətdəki mahal və alt bölgələrin sərhədlərinin və mərkəzlərinin dəyişdirilməsi;
Rayon qubernatorunu və rayon müdirlərini təyin etmək; zərurət yaranarsa, bu şəxsləri əsgərlər arasından seçmək;
Hərbi zabitlər haqqında hərbi qanunları tətbiq etmək;
Dövlət qulluqçularını cəzalandırmaq;
İntizam Komissiyasının qərarı ilə bu məmurları işdən çıxara bilmək;
Bələdiyyə sədrlərinə alt bölgə müdirlərini və rayon qubernatorlarını təyin etmək;
Əyalət daxilində insanları və ya ailələrini vilayət xalqından bir yerdən başqa yerə köçürmək və ya onların vilayətdə yaşamalarının qarşısını almaq;
Ölüm hökmlərinin təxirə salınması;
Mülki iddia qaldırılmasına icazə vermək;
Həbsin ləğvinə icazə verilməsi.
Alpdoğan'ın səlahiyyətləri və vəzifələri yalnız inzibati deyil, həm də hərbi və ədlidir. Qanuna görə şəhərdə qüdrətli "bir adam" olmaqla, bərabər "Dördüncü Baş Müfəttiş" olaraq bölgədəki bütün dövlət işlərinin olduğu kimi — dövrün yeganə partiyası CHP partiyasının fəaliyyəti və təşkilatının da baş auditoru və müfəttişi idi.
1936-cı ildə dövlətin yuxarı orqanlarına təqdim olunan hesabatlara görə Dərsimdə "ictimai asayiş problemi" yox idi. 1936-cı il Baş Müfəttişlər toplantısında "Hökumətin gücü və təsirinin bu ana qədər girə bilmədiyi Dərsimin Türk Cümhuriyyəti birliyinin ayrılmaz bir parçası halına gəldiyi, bölgə asayişində yüzdə 99 yaxşılaşma olduğu" qiymətləndirmələri edildi.
Buna baxmayaraq Alpdoğan Vali vəzifəsinə başlayar-başlamaz bölgədə "silah toplamaq" qərarını alır. Bütün qəbilə liderləri ilə üz-üzə görüşərək silah toplama qərarını şəxsən özü izləyir. 1936-cı il ərzində davam edən silah toplama işində tam bir müvəffəqiyyət əldə edildi. Qəbilələrin və ailələrin əlindəki silahlarla bərabər bıçaq və xəncərləri topladı.
Ancaq 22 mart 1937-ci ildə Gahmut Körpüsünün yandırılmasına görə "1-ci Tunceli Hərbi Əməliyyatı" rəsmi olaraq başladıldı.
"Hökumətin Tunceli bölgəsinə qoymaq istədiyi polis bölmələrini bölgə xalqı mənafelərinə uyğun görmədikləri üçün Kahmut ilə Pah arasındakı Darboğaz taxta körpüsünü yandırdılar və oradakı jandarmalarla insident yaşandı. Beləliklə qiyam başladı. "
Vali Abdullah Alpdoğanın özü tərəfindən lent kəsilərək açılan bu taxta körpünün yandırılması zamanı İsmayıl Hakkı Yüzbaşı adlı bir əsgər həyatını itirdi. Silahlı qarşıdurmada körpünü yandıranlardan da bir çox insan öldü. 4 gün sonra, 26 aprel tarixində Askisor polis bölməsinə üsyançılar tərəfindən basqın edildi. Bu hadisədə heç kim ölmədi. Ancaq dövlətin reaksiyası çox sərt olacaqdı. 4 may 1937-ci ildə Nazirlər Şurası toplandı və "1937-ci ildə Tunceli Əməliyyatı haqqında Nazirlər Şurasının Qərarı" dərc edildi. "Çox Gizli" ifadəsi ilə yarım səhifədən ibarət olan qərarın ən vacib cümləsi belədir :
"Yalnız hücum hərəkəti ilə irəliləməkdən məmnun qaldıqca, üsyan ocaqları daimi olaraq yerində qalacaq. Bu səbəbdən silahdan istifadə etmişləri və edənləri yerində və sonuna qədər zərər verməyəcək hala gətirmək, kəndləri tamamilə dağıtmaq və ailələri uzaqlaşdırmaq lazım sayıldı. "
Qərara görə, 2 min nəfər qərbə köçürüləcəkdi. Əməliyyat 1937-ci ilin oktyabrında sona çatdı; 5 aylıq hərbi fəaliyyətin sonunda 1 zabit şəhid olmuş; 4 zabit yaralanmışdır. Hərbi və mülki şəxslərin arasında ölüm və xəsarət alanların sayı barədə məlumat yoxdur.
Medallar
Alpdoğan Osmanlı Ordusunda iştirak etdiyi Birinci Dünya Müharibəsində 2-ci Sinif Dəmir Xaç, Müharibə Gümüş , Qılınclı 3-cü Mecidi Nişanı, , kimi medallar və nişanlar ilə müxtəlif tərifnamələr qazanmışdır.
İstinadlar
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Huseyin Abdullah Alpdogan 1 yanvar 1878 9 aprel 1972 Kadikoy Istanbul ili turk esger ve siyasetci Abdullah AlpdoganSexsi melumatlarDogum tarixi 1 yanvar 1878 1878 01 01 Vefat tarixi 9 aprel 1972 1972 04 09 94 yasinda Vefat yeri Kadikoy Istanbul ili TurkiyeDefn yeri Qaracaehmed qebiristanligiPartiya CHPFealiyyeti siyasetciRutbesi general 1878 ci ilde Abdullah Efendinin oglu olaraq anadan olub Esger ve siyasetci Nureddin Pasanin qizi Memduh Xanim 1904 1970 ile evlenen ve iki usaq sahibi olan Alpdogan 1972 ci ilde Istanbulda vefat etdi ve Karacaahmet Qebiristanliginda defn edildi Herbi ve Siyasi Karyerasi1902 ci ilde Herbi Akademiyani Mulazim Leytenant rutbesi ile piyada sinfinin on ikincisi olaraq bitirdi 1905 ci ilde Erkan i Herbi Mektebini Bas qerargah kapitani rutbesi ile bitirib Osmanli Ordusuna qatildi Seyyar Topcu Alayi 1 ci Tabur Memuru Nizamiye 3 Alayi 3 Tabur 3 Boluk i Erkan i Harbiye 1 Sobe Sorumlusu Edirne Istilasi Komissiyasi Uzvu 2 Tekirdag Torpaq heyeti Memuru Kale i Sultaniye 2 Korpus Iscileri Memuru 2 Korpus Erkan i Harbiye Memuru 5 Ordu Erkan i Harbiyesi 9 cu Sobe Mudirliyi 11 ve 21 Kolordu Erkan i Harbiye Memuru 9 41 ve 61 Diviziya Komandanligi Bas qerargah Bas Qerargahi 4 Sobe Merkezi Ordu Erkan i Harbiye Zabiti Milli Mudafie Nazirliyi Ordu Departamenti ve Mustesar Muavini 1 Ordu Mufettisliyi Erkan i Harbiye Memuru Tunceli Valiligi ve Komandirliyi 4 Umumi Mufettislik 8 ve 17 Korpus Komandanligi 1 Suvari Diviziya Komandanligi TBMM VII Muddet elave secki Bolu VIII Kastamonu millet vekili vezifesini icra etdi Tunceli Valiligi ve 1937 Dersim usyaniQurtulus Savasi dovrunde Kocgiri Emeliyyatinda daha sonra kurekeni olacaq Sakalli Nurettin Pasanin komandanligi altinda xidmet eden Alpdogan bu herbi emeliyyat davam ederken Ankaraya gonderdikleri teleqramlarla emeliyyat Dersimi ve etrafini da ehate etmelidir bildirdi Ancaq bu teleb qebul edilmedi ve emeliyyat Kocgiri ile mehdudlasdi Alpdogan Kocgiri Herekati zamani qazandigi tecrubeleri 1937 38 ci illerde Dersimde tetbiq etdi 10 yanvar 1936 ci ilde Sekkizinci Korpusun Komandiri olmus Alptogan Tuncelinin valisi teyin edildi Alpdogan bu vezifeni 1943 cu ilin iyun ayina qeder 7 il erzinde icra edecekdir 1935 ci il dekabr tarixli ve 2884 sayli Tuncelinin Il Idareciliyi Qanununa gore Tuncelili Valisinin selahiyyetleri asagidaki kimi siralanir Nazirin vilayetdeki dovlet qulluqculari uzerindeki selahiyyetlerini heyata kecirmek Eyaletdeki mahal ve alt bolgelerin serhedlerinin ve merkezlerinin deyisdirilmesi Rayon qubernatorunu ve rayon mudirlerini teyin etmek zeruret yaranarsa bu sexsleri esgerler arasindan secmek Herbi zabitler haqqinda herbi qanunlari tetbiq etmek Dovlet qulluqcularini cezalandirmaq Intizam Komissiyasinin qerari ile bu memurlari isden cixara bilmek Belediyye sedrlerine alt bolge mudirlerini ve rayon qubernatorlarini teyin etmek Eyalet daxilinde insanlari ve ya ailelerini vilayet xalqindan bir yerden basqa yere kocurmek ve ya onlarin vilayetde yasamalarinin qarsisini almaq Olum hokmlerinin texire salinmasi Mulki iddia qaldirilmasina icaze vermek Hebsin legvine icaze verilmesi Alpdogan in selahiyyetleri ve vezifeleri yalniz inzibati deyil hem de herbi ve edlidir Qanuna gore seherde qudretli bir adam olmaqla beraber Dorduncu Bas Mufettis olaraq bolgedeki butun dovlet islerinin oldugu kimi dovrun yegane partiyasi CHP partiyasinin fealiyyeti ve teskilatinin da bas auditoru ve mufettisi idi 1936 ci ilde dovletin yuxari orqanlarina teqdim olunan hesabatlara gore Dersimde ictimai asayis problemi yox idi 1936 ci il Bas Mufettisler toplantisinda Hokumetin gucu ve tesirinin bu ana qeder gire bilmediyi Dersimin Turk Cumhuriyyeti birliyinin ayrilmaz bir parcasi halina geldiyi bolge asayisinde yuzde 99 yaxsilasma oldugu qiymetlendirmeleri edildi Buna baxmayaraq Alpdogan Vali vezifesine baslayar baslamaz bolgede silah toplamaq qerarini alir Butun qebile liderleri ile uz uze goruserek silah toplama qerarini sexsen ozu izleyir 1936 ci il erzinde davam eden silah toplama isinde tam bir muveffeqiyyet elde edildi Qebilelerin ve ailelerin elindeki silahlarla beraber bicaq ve xencerleri topladi Ancaq 22 mart 1937 ci ilde Gahmut Korpusunun yandirilmasina gore 1 ci Tunceli Herbi Emeliyyati resmi olaraq basladildi Hokumetin Tunceli bolgesine qoymaq istediyi polis bolmelerini bolge xalqi menafelerine uygun gormedikleri ucun Kahmut ile Pah arasindaki Darbogaz taxta korpusunu yandirdilar ve oradaki jandarmalarla insident yasandi Belelikle qiyam basladi Vali Abdullah Alpdoganin ozu terefinden lent kesilerek acilan bu taxta korpunun yandirilmasi zamani Ismayil Hakki Yuzbasi adli bir esger heyatini itirdi Silahli qarsidurmada korpunu yandiranlardan da bir cox insan oldu 4 gun sonra 26 aprel tarixinde Askisor polis bolmesine usyancilar terefinden basqin edildi Bu hadisede hec kim olmedi Ancaq dovletin reaksiyasi cox sert olacaqdi 4 may 1937 ci ilde Nazirler Surasi toplandi ve 1937 ci ilde Tunceli Emeliyyati haqqinda Nazirler Surasinin Qerari derc edildi Cox Gizli ifadesi ile yarim sehifeden ibaret olan qerarin en vacib cumlesi beledir Yalniz hucum hereketi ile irelilemekden memnun qaldiqca usyan ocaqlari daimi olaraq yerinde qalacaq Bu sebebden silahdan istifade etmisleri ve edenleri yerinde ve sonuna qeder zerer vermeyecek hala getirmek kendleri tamamile dagitmaq ve aileleri uzaqlasdirmaq lazim sayildi Qerara gore 2 min nefer qerbe kocurulecekdi Emeliyyat 1937 ci ilin oktyabrinda sona catdi 5 ayliq herbi fealiyyetin sonunda 1 zabit sehid olmus 4 zabit yaralanmisdir Herbi ve mulki sexslerin arasinda olum ve xesaret alanlarin sayi barede melumat yoxdur MedallarAlpdogan Osmanli Ordusunda istirak etdiyi Birinci Dunya Muharibesinde 2 ci Sinif Demir Xac Muharibe Gumus Imtiyaz Qilincli 3 cu Mecidi Nisani Doyus Medali Istiqlal Medali kimi medallar ve nisanlar ile muxtelif terifnameler qazanmisdir Istinadlar