Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Abaran mahalı — İrəvan xanlığında mahal adı.
| Tarixi Azərbaycan əraziləri | |
| Abaran mahalı | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Bölgə | Abaran mahalı |
Tarixi
Rayonun ərazisi I–V əsrlərdə Ayrarat quberniyasının Niq qəzasının tərkibində olmuşdur. Sonra ərəblər tərəfindən işğal edilmişdir. XI–XIII əsrlərdə səlcuqların, XIV–XV əsrlərdə monqolların tabeliyinə keçmişdir. XVI əsrdə rayonunun ərazisi İrəvan qəzasının Abaran nahiyyəsinin tərkibində olmuşdur. XVI əsrdən XIX əsrin 30-cu illərinə kimi İrəvan xanlığının mahallarından biri (Abaran mahalı) olmuşdur. 1728-ci il tarixli "İrəvan əyalətinin icmal dəftəri"ndə Abaran adlı nahiyyənin və Abaran nahiyəsində Abaran kəndinin olduğu qeyd edilir. XIX əsrin 40-cı illərindən 1920-ci ilə kimi İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasının tərkibinə daxil olmuşdur. İndiki Ermənistanda sovet hökuməti qurulandan sonra, 1920–1930-cu illərdə Ermənistan SSR Eçmiədzin qəzasının inzibati ərazi bölgüsünə Baş Abaran adı ilə daxil edilmişdir. 9 sentyabr 1930-cu ildə Abaran adında rayon yaradılmışdır. Erməni mənbələrində Abaran toponiminin erməni dilində "imarət, saray" mənasında işlənən aparank sözündən əmələ gəldiyi göstərilir. Bu, həqiqətdən, elmi izahdan uzaqdır. Toponim apar Türk etnoniminə cəmlik bildirən — an şəkilçisinin qoşulması ilə əmələ gəlib "aparların (avarlar) yaşadığı yer" mənasını ifadə edir. Etnotoponimdir. Quruluşca düzəltmə toponimdir. Erməni mənbələrində Aparan formasında qeyd edilir. Mahal xanlıqdan əvvəl İrəvan əyalətinin Abaran nahiyəsini əhatə edir. Nahiyə oradakı Baş Abaran kəndinin və Abaran çayının adı ilə adlanırdı. 1935-ci ildə Aparan adlandırılmışdır. 1939-cu ildən Aparan rayonunun və mərkəzinin adıdır. Orta əsrlərdə ermənicə yazılışı Aparan idi Lakin 1590-cı ilə aid türkcə mənbədə Abaran kimidirXVIII əsrin ortalarına aid ermənicə mənbədə Abaranda ermənilərin yaşadığı göstərilsə dətoponim erməniə deyildir.XIX əsrdə Şimali Qafqazda Kuban əyalətinin Maykop dairəsində Abarançay Azərbaycanda Avarandaq (Qusar r-nu), Avaran kəndi (Xaçmaz rayonu) toponimləri ilə mənşəcə eynidir. Abaran qədim türk mənşəli tayfanın adıdır və mənşəcə Abar (Avar) tayfası ilə bağlıdır. Eramızın II–III əsrlərində Kür sahilində Obaren adlı tayfanın yaşaması qeyd olunur . V əsr erməni müəllifi Yeqişe Balasakanda yaşayan bir tayfanın "Aparn" adlandığını yazmışdır. Hər iki etonim Abar (Avar) tayfasının adını əks etdirir. Cənub-Şərqi Avropa çöllərində hunlarda Abar (Avar) tayfasının adını V əsr müəllifi Prisk Paniyski 463-cü ilə aid hadisələrdə çəkmişdir. 555-ci ildə Qərbi Türk xaqanlığının sərkərdəsi Istəmi Dərbənd keçidi ilə Albaniyaya (Arrana) gəldikdə burada abarlarla toqquşmuşdu . X əsrdə xəzərlərin tayfaları içərisində (abar, abas, uquz, tarna, bizal və s.) abar tayfası da vardı. Ona görə Abaran (ermənicə yazılışı Aparan) toponiminin erməni dilində aparan "saray" sözündən ibarət olması fikri qondarmadır. Abaran adlı türk mənşəli tayfanın mövcud olması XVI əsrdə Rəvan əyalətində Abaranoğlu (bax) kəndinin adı ilə də təsdiqlənir.
Abaran çayı
Abaran çayı İrəvan quberniyasının Eçmiədzin qəzasında, indi Abaran rayonunda çay. Uzunluğu 98 km-dir. Hidronim apar (avar) Türk tayfasının adını əks etdirir. Etnohidronimdir.
Xarici keçidlər
- Əziz Ələkbərli, "Qədim Türk-oğuz yurdu "Ermənistan"", Bakı, "Sabah", 1994.
- Ermənistan azərbaycanlılarının tarixi coğrafiyası, Bakı, "Gənclik", 1995.
- Həbib Rəhimoğlu. "Silinməz adlar, sağalmaz yaralar", Bakı, "Azərnəşr", 1997.
- B.Ə.Budaqov, Q.Ə.Qeybullayev. "Ermənistanda Azərbaycan mənşəli toponimlərin izahlı lüğəti". Bakı, "Oğuz eli", 1998.
- PDF versiyası. // Qərbi Azərbaycanın Türk mənşəli toponimləri. Müəllifi: İ. M. Bayramov; Redaktorları: B. Ə. Budaqov, H. İ. Mirzəyev, S. A. Məmmədov. Bakı: "Elm" nəşriyyatı, 696 səh.
İstinadlar
- Шопен И. Исторический памятник состояния Армянской области в эпоху ее присоединения к Российской империи. Спб., 1852.
- Hakopyan T.X., MəlikBaxşyan St.T., Barseğyan O.X. Ermənistan və ətraf vilayətlərin toponimlər lüğəti, I c., AD, İrəvan, "İrəvan Universiteti", 1986, s.307–308
- İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z.Bünyatov və H.Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, "Elm", 1996, s. 173–174
- İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z.Bünyatov və H.Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, "Elm", 1996, s. 54, 109
- İrəvan əyalətinin icmal dəftəri (araşdırma, tərcümə, qeyd və əlavələrin müəllifləri: Z.Bünyatov və H.Məmmədov (Qaramanlı), Bakı, "Elm", 1996, s.109
- Hakopyan T.X., MəlikBaxşyan St.T., Barseğyan O.X. Ermənistan və ətraf vilayətlərin toponimlər lüğəti, I c., AD, İrəvan, "İrəvan Universiteti", 1986, s.308
- Древнетюркский словарь, Л., «Наука», 1969, s. 47
- Глинка С.Н. Описание переселения армян азербайджанских в пределе России, Баку, «Элм», 1990, s. 103,197
- Basbakanlik Arsivi. Qapu tahrir defterleri. № 808. 1728-ye tarihi. Revan ey-aleti Defteri.
- Vəlixanlı N. IX-XII əsr ərəb coğrafiyaşünas səyyahları Azərbaycan haqqında. Bakı, 1974.
- Аракел Даврижеци. Книга историй. М., 1973.
- Буниятов З.М. Азербайджан в VII-IХ вв. Баку, 1965.
- Iravan eyaletinin mufessel defteri. Istanbul. Basbakanlik Arsivi, № 633
- Симеон Ереванци. Джамбр. Перевод С.С.Малхасянца. М., 1958
- Пагирев Д.Д. Алфавитный указатель к пятиверстной карте Кавказа. Тифлис, 1913.
- M.Ə.Abasova, N.S.Bəndəliyеv, X.I.Məmmədov. Böyük Qafqazın cənub-qərb hissəsinin toponimiyası. Bakı, 1993.
- Алиев К.Античные источники по истории Азербайджана. Баку, 1987.
- Еремян С.Т. Экономика и социальный строй Албании III-VII вв. Очерки истории СССР. М., 1958.
- Егише. О вардане и арменской войны. Пер. С. др. арменского Е.Тер Минасэна. Йереван, 1957, стр.115
- Гукасян В.Л. Значения Закавказских источников в изучении истории Азербайджанского языка дописьменного периода. “Советская тюркология”, 1978, № 2.
- Артамонов М.И. История хазар. Л., 1961.
- Будагов, Б. Ә.; Гејбуллајев, Г. Ә. Абаран // Ермәнистанда Азәрбајҹан мәншәли топонимләрин изаһлы лүғәти. Бакы: Оғуз ели. 1998. с. 96.
- Древнетюркский словарь, Л., "Наука", 1969, s.47
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Abaran deqiqlesdirme Abaran mahali Irevan xanliginda mahal adi Tarixi Azerbaycan erazileriAbaran mahaliUmumi melumatlarBolge Abaran mahaliTarixiRayonun erazisi I V esrlerde Ayrarat quberniyasinin Niq qezasinin terkibinde olmusdur Sonra erebler terefinden isgal edilmisdir XI XIII esrlerde selcuqlarin XIV XV esrlerde monqollarin tabeliyine kecmisdir XVI esrde rayonunun erazisi Irevan qezasinin Abaran nahiyyesinin terkibinde olmusdur XVI esrden XIX esrin 30 cu illerine kimi Irevan xanliginin mahallarindan biri Abaran mahali olmusdur 1728 ci il tarixli Irevan eyaletinin icmal defteri nde Abaran adli nahiyyenin ve Abaran nahiyesinde Abaran kendinin oldugu qeyd edilir XIX esrin 40 ci illerinden 1920 ci ile kimi Irevan quberniyasinin Ecmiedzin qezasinin terkibine daxil olmusdur Indiki Ermenistanda sovet hokumeti qurulandan sonra 1920 1930 cu illerde Ermenistan SSR Ecmiedzin qezasinin inzibati erazi bolgusune Bas Abaran adi ile daxil edilmisdir 9 sentyabr 1930 cu ilde Abaran adinda rayon yaradilmisdir Ermeni menbelerinde Abaran toponiminin ermeni dilinde imaret saray menasinda islenen aparank sozunden emele geldiyi gosterilir Bu heqiqetden elmi izahdan uzaqdir Toponim apar Turk etnonimine cemlik bildiren an sekilcisinin qosulmasi ile emele gelib aparlarin avarlar yasadigi yer menasini ifade edir Etnotoponimdir Qurulusca duzeltme toponimdir Ermeni menbelerinde Aparan formasinda qeyd edilir Mahal xanliqdan evvel Irevan eyaletinin Abaran nahiyesini ehate edir Nahiye oradaki Bas Abaran kendinin ve Abaran cayinin adi ile adlanirdi 1935 ci ilde Aparan adlandirilmisdir 1939 cu ilden Aparan rayonunun ve merkezinin adidir Orta esrlerde ermenice yazilisi Aparan idi Lakin 1590 ci ile aid turkce menbede Abaran kimidirXVIII esrin ortalarina aid ermenice menbede Abaranda ermenilerin yasadigi gosterilse detoponim ermenie deyildir XIX esrde Simali Qafqazda Kuban eyaletinin Maykop dairesinde Abarancay Azerbaycanda Avarandaq Qusar r nu Avaran kendi Xacmaz rayonu toponimleri ile mensece eynidir Abaran qedim turk menseli tayfanin adidir ve mensece Abar Avar tayfasi ile baglidir Eramizin II III esrlerinde Kur sahilinde Obaren adli tayfanin yasamasi qeyd olunur V esr ermeni muellifi Yeqise Balasakanda yasayan bir tayfanin Aparn adlandigini yazmisdir Her iki etonim Abar Avar tayfasinin adini eks etdirir Cenub Serqi Avropa collerinde hunlarda Abar Avar tayfasinin adini V esr muellifi Prisk Paniyski 463 cu ile aid hadiselerde cekmisdir 555 ci ilde Qerbi Turk xaqanliginin serkerdesi Istemi Derbend kecidi ile Albaniyaya Arrana geldikde burada abarlarla toqqusmusdu X esrde xezerlerin tayfalari icerisinde abar abas uquz tarna bizal ve s abar tayfasi da vardi Ona gore Abaran ermenice yazilisi Aparan toponiminin ermeni dilinde aparan saray sozunden ibaret olmasi fikri qondarmadir Abaran adli turk menseli tayfanin movcud olmasi XVI esrde Revan eyaletinde Abaranoglu bax kendinin adi ile de tesdiqlenir Abaran cayiAbaran cayi Irevan quberniyasinin Ecmiedzin qezasinda indi Abaran rayonunda cay Uzunlugu 98 km dir Hidronim apar avar Turk tayfasinin adini eks etdirir Etnohidronimdir Xarici kecidlerEziz Elekberli Qedim Turk oguz yurdu Ermenistan Baki Sabah 1994 Ermenistan azerbaycanlilarinin tarixi cografiyasi Baki Genclik 1995 Hebib Rehimoglu Silinmez adlar sagalmaz yaralar Baki Azernesr 1997 B E Budaqov Q E Qeybullayev Ermenistanda Azerbaycan menseli toponimlerin izahli lugeti Baki Oguz eli 1998 PDF versiyasi Qerbi Azerbaycanin Turk menseli toponimleri Muellifi I M Bayramov Redaktorlari B E Budaqov H I Mirzeyev S A Memmedov Baki Elm nesriyyati 696 seh ISBN 5 8066 1452 2IstinadlarShopen I Istoricheskij pamyatnik sostoyaniya Armyanskoj oblasti v epohu ee prisoedineniya k Rossijskoj imperii Spb 1852 Hakopyan T X MelikBaxsyan St T Barsegyan O X Ermenistan ve etraf vilayetlerin toponimler lugeti I c AD Irevan Irevan Universiteti 1986 s 307 308 Irevan eyaletinin icmal defteri arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri Z Bunyatov ve H Memmedov Qaramanli Baki Elm 1996 s 173 174 Irevan eyaletinin icmal defteri arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri Z Bunyatov ve H Memmedov Qaramanli Baki Elm 1996 s 54 109 Irevan eyaletinin icmal defteri arasdirma tercume qeyd ve elavelerin muellifleri Z Bunyatov ve H Memmedov Qaramanli Baki Elm 1996 s 109 Hakopyan T X MelikBaxsyan St T Barsegyan O X Ermenistan ve etraf vilayetlerin toponimler lugeti I c AD Irevan Irevan Universiteti 1986 s 308 Drevnetyurkskij slovar L Nauka 1969 s 47 Glinka S N Opisanie pereseleniya armyan azerbajdzhanskih v predele Rossii Baku Elm 1990 s 103 197 Basbakanlik Arsivi Qapu tahrir defterleri 808 1728 ye tarihi Revan ey aleti Defteri Velixanli N IX XII esr ereb cografiyasunas seyyahlari Azerbaycan haqqinda Baki 1974 Arakel Davrizheci Kniga istorij M 1973 Buniyatov Z M Azerbajdzhan v VII IH vv Baku 1965 Iravan eyaletinin mufessel defteri Istanbul Basbakanlik Arsivi 633 Simeon Erevanci Dzhambr Perevod S S Malhasyanca M 1958 Pagirev D D Alfavitnyj ukazatel k pyativerstnoj karte Kavkaza Tiflis 1913 M E Abasova N S Bendeliyev X I Memmedov Boyuk Qafqazin cenub qerb hissesinin toponimiyasi Baki 1993 Aliev K Antichnye istochniki po istorii Azerbajdzhana Baku 1987 Eremyan S T Ekonomika i socialnyj stroj Albanii III VII vv Ocherki istorii SSSR M 1958 Egishe O vardane i armenskoj vojny Per S dr armenskogo E Ter Minasena Jerevan 1957 str 115 Gukasyan V L Znacheniya Zakavkazskih istochnikov v izuchenii istorii Azerbajdzhanskogo yazyka dopismennogo perioda Sovetskaya tyurkologiya 1978 2 Artamonov M I Istoriya hazar L 1961 Budagov B Ә Geјbullaјev G Ә Abaran Ermәnistanda Azәrbaјҹan mәnshәli toponimlәrin izaһly lүgәti Baky Oguz eli 1998 s 96 Drevnetyurkskij slovar L Nauka 1969 s 47Hemcinin baxAbaran