Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
"Valkiriya" əməliyyatı, həmçinin 20 iyul sui-qəsdi və generalların sui-qəsdi (alm. Attentat vom 20. Juli 1944)— alman müqavimətinin, ilk növbədə Vermaxtın Adolf Hitlerin öldürülməsi, dövlət çevrilişi və Nasist hökumətini devirmək məqsədilə həyata keçirdiyi sui-qəsd. Sui-qəsdin kulminasiya nöqtəsi 20 iyul 1944-cü ildə Hitlerin həyatına qəsdə uğursuz cəhd idi. Sui-qəsdin uğursuz olması, üzvlərinin əksəriyyətinin edam edilməsi və Alman Müqavimətinin digər üzvlərinə qarşı repressiya ilə nəticələndi.
| 20 iyul sui-qəsd cəhdi | |||
|---|---|---|---|
| İkinci Dünya müharibəsi | |||
 Hadisə yerini ziyarət edən Mussolini və Hitler | |||
| Tarix | 20 iyul 1944 | ||
| Yeri | Rastenburq, Şərqi Prussiya, Almaniya (indiki Ketrzin, Varmia-Masuria, Polşa) | ||
| Nəticəsi | Hökumətin həlledici qələbəsi Hərbi çevriliş bir neçə saat ərzində uğursuz oldu. Adolf Hitler ciddi xəsarət almadan xilas oldu.Təxminən 7000 nəfər həbs edildi, 4890 nəfər edam cəzasına məhkum edildi.SS Vermaxt üzərində ciddi nəzarəti ələ keçirdi. | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Valkiriya planı
1942-ci ilin yazından etibarən Olbrixt məcburi əmək üsyanı kimi fövqəladə hallar və daxili iğtişaşlarla mübarizə aparmaq üçün nəzərdə tutulmuş Valkiriya planı üzərində işləyirdi. Plan Hitler tərəfindən təsdiqlənmişdi. Olbrixt isə çevriliş zamanı bu plandan istifadə etməyi düşündü. Hitlerin öldürülməsindən sonra ehtiyat ordusu Berlində əsas hədəfləri tutmalı, SS-ni tərksilah etməli və nasist rəhbərliyini həbs etməli idi. Ehtiyat ordusunun komandiri general-polkovnik Fridrix Frommun sui-qəsdə qoşulacağı və ya uzaqlaşdırılacağı, bu halda Hoepnerin komandanlığı alacağı güman edilirdi. Yeni hökumətin məqsədləri müharibəni dayandırmaq, qanunun aliliyini bərpa etmək və demokratik seçkilər keçirmək idi. Lakin sui-qəsdçilərin öz aralarında da fikir ayrıliqları var idi. Birliyin olmaması sui-qəsd planının həyata keça bilməməsinin səbəblərindən biri kimi qeyd edilə bilər.
20 iyul hadisələri
İyulun 20-də səhər saat 8 radələrində Stauffenberq adyutantı Oberleutnant Verner fon Haeften və general-mayor Helmut Ştiflə birlikdə Junkers Ju 52 təyyarəsi ilə Rangsdorf aerodromundan Hitlerin alm. “Wolfsschanze” qərargahına uçdu. Bir portfeldə Şərqi Prussiyanın müdafiəsi üçün diviziyanın yaradılması haqqında hesabat üçün sənədlər, digər iki paketdə isə gecikmiş kimyəvi qoruyucularla təchiz olunmuş Britaniya istehsalı plastik partlayıcılar ("qələm qoruyucuları") var idi.
Sui-qəsd üçün nəzərdə tutulan partlayıcılar lazımı yerlərə yerləşdirildikdən sonra oradan uzaqlaşan sui-qəsdçilər partlayışın səsini saat 12:42-də eşitdilər. İclasda iştirak edən 24 nəfərdən dördü — general Şmundt və Korten, polkovnik Brandt və stenoqraf Berqer öldü, qalanları isə müxtəlif dərəcədə ağır yaralandılar. Partlayış zamanı Hitlerin özünə gəlincə masaya söykəndiyi əlində şiddətli zədə alaraq qanaxma, həmçinin qulaq pərdələrinin partlaması, qulaqdan qanaxma və sıyrıqlar əmələ gəlmişdi. Uğursuzluqda həlledici rolu təkcə Hitleri xilas edən hadisə deyil, həm də bir sıra ciddi yanlış hesablamalar və sui-qəsdçilərin yarıtmaz tədbirləri, eləcə də onların bir çoxunun gözləmə mövqeyi rol oynayıb.
Repressiya ve edamlar
Hitler hadisədən sonrakı gecə radioda xalqa müraciət edərək üsyanın bütün iştirakçılarını sərt şəkildə cəzalandıracağını vəd etdi. Gestapo ətraflı araşdırma apardı və 20 iyul hadisələrinin əsas iştirakçıları ilə zərrə qədər də olsa əlaqəsi olan hər kəs ya həbs edilib, ya da dindirilib. Axtarışlar zamanı sui-qəsd iştirakçılarının gündəlikləri və yazışmaları üzə çıxarıldı, çevriliş və fürerin öldürülməsi ilə bağlı əvvəlki planlar da üzə çıxdı; orada adı keçən şəxslərin yeni həbsləri başlandı. Ancaq hamı 20 iyul hadisəsi ilə əlaqəli deyildi. Gestapo tez-tez köhnə hesabları da həll edirdi. Hitler şəxsən Xalq Məhkəməsinin sədri Roland Freislerə göstəriş verdi ki, məhkəmə prosesi tez aparılsın və müttəhimlər "qəssabxanada olan mal-qara kimi" asılsınlar.
İlk məhkəmə 1944-cü il avqustun 7-də və 8-də Berlində Apellyasiya Məhkəməsinin böyük zalında keçirildi. Seçilmiş əsgərlər, eləcə də SS, SA və Gestapo üzvləri görüşə tamaşaçı qismində qatılıblar. Hakim Roland Freisler təqsirləndirilənlər feldmarşal Ervin fon Vitzleben, general-leytenant Paul fon Hase, general-mayor Helmut Stief, general-polkovnik Erix Hoepner, kapitan Karl Friedrih Clausing, podpolkovnik Peter Yorkdburq və Robert Bernuts-u alçaldaraq möhtəşəm şou göstərdi. Onların hamısına ölüm hökmü çıxarıldı. Avqustun 8-də Hitlerin əmri ilə onlar gilyotinlə edam edilmədilər, mülki cinayətkarlar kimi, atəş etməklə də deyil, Plötzensee həbsxanasında tavandakı qarmaqlara bərkidilmiş piano tellərindən asılmışdılar. Adi asılmadan fərqli olaraq, ölüm zamanı boyun qırılmasından və ya nisbətən sürətli boğulmadan deyil, boynun uzanması və yavaş boğulma nəticəsində baş verir. Edam çəkilişi də aparılıb və Hitlerin bu çəkilişi görüb-görmədiyi məlum deyil. Məhkəmələr haqqında materiallardan fərqli olaraq, ilk məhkumların edamından bəhs edən 25 dəqiqəlik material dövrümüzə qədər gəlib çatmayıb.
Ümumilikdə iyul hadisələri ilə 200-ə yaxın insan edam edilib və ya intihara sürüklənib, 20 iyul hadisələri ilə bağlı olmuyan amma araşdırmalar nəticəsində Gestaponun onlara zidd hesab etdikləri ümumi 4980 nəfərin edam olunduğu bəllidir. 20 iyul hadisəsi ilə bağlı üç feldmarşal, 19 general, 26 polkovnik, 2 səfir, 7 diplomat, 1 nazir, 3 dövlət katibi, həmçinin Berlin polis rəisi Volf-Heinrix fon Helldorf və Reyxin rəisi də daxil olmaqla bir çox yüksək vəzifəli məmurlar var idi.
Həmçinin bax
İstinadlar
- "edamlar". historic.ru. 2023-06-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2023.09.30.
- Жан-Луи Тьерио. Штауффенберг. Герой операции "Валькирия". — Litres, 2017–09–05. — 342 с. — .
- Bundeszentrale für politische Bildung. "20. Juli 1944 | bpb" (alman). www.bpb.de. 2011-09-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-10-21.
- Гарольд Дойч. Заговор против Гитлера. Деятельность Сопротивления в Германии. 1939–1944. — Litres, 2017–09–05. — 644 с. — .
- "Disobedience and Conspiracy in the German Army, 1918-1945 - Robert B. Kane: 9780786411047 - AbeBooks". www.abebooks.com (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-09-30.
- Benz, Wolfgang. A Concise History of the Third Reich (ingilis). University of California Press. 2006. ISBN .
- Blank, Ralf; Echternkamp, Jörg; Fings, Karola; Förster, Jürgen; Heinemann, Winfried; Jersak, Tobias; Nolzen, Armin; Rass, Christoph. Germany and the Second World War : Volume IX/I: German Wartime Society 1939-1945: Politicization, Disintegration, and the Struggle for Survival: Volume IX/I: German Wartime Society 1939-1945: Politicization, Disintegration, and the Struggle for Survival (ingilis). Clarendon Press. 2008-07-03. ISBN .
- Duffy, James P.; Ricci, Vincent L. Target Hitler: The Plots to Kill Adolf Hitler (ingilis). Bloomsbury Academic. 1992-08-24. ISBN .
- Klemperer, Klemens von. German Resistance against Hitler : The Search for Allies Abroad 1938-1945: The Search for Allies Abroad 1938-1945 (ingilis). Clarendon Press. 1994-10-13. ISBN .
- Thomsett, Michael C. The German Opposition to Hitler: The Resistance, the Underground, and Assassination Plots, 1938-1945 (ingilis). McFarland. 1997-08-01. ISBN .
- Nicholls, David. Adolf Hitler: A Biographical Companion (ingilis). Bloomsbury Academic. 2000-10-26. ISBN .
- . web.archive.org. 2013-12-19. Archived from the original on 2013-12-19. İstifadə tarixi: 2023-09-30.
- Kershaw, Ian. Hitler, 1936-45 : nemesis. Internet Archive. New York : W. W. Norton. 2000. ISBN .
- Metternich, Tatiana. Purgatory of fools: a memoir of the aristocrats' war in Nazi Germany. New York: Quadrangle/The New York Times Book Co. 1976. ISBN .
- "ЗАГОВОР 20 ИЮЛЯ 1944 • Большая российская энциклопедия - электронная версия". old.bigenc.ru. 2023-02-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-09-30.
Xarici keçidlər
- Adolf Hitler
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Valkiriya emeliyyati hemcinin 20 iyul sui qesdi ve generallarin sui qesdi alm Attentat vom 20 Juli 1944 alman muqavimetinin ilk novbede Vermaxtin Adolf Hitlerin oldurulmesi dovlet cevrilisi ve Nasist hokumetini devirmek meqsedile heyata kecirdiyi sui qesd Sui qesdin kulminasiya noqtesi 20 iyul 1944 cu ilde Hitlerin heyatina qesde ugursuz cehd idi Sui qesdin ugursuz olmasi uzvlerinin ekseriyyetinin edam edilmesi ve Alman Muqavimetinin diger uzvlerine qarsi repressiya ile neticelendi 20 iyul sui qesd cehdiIkinci Dunya muharibesiHadise yerini ziyaret eden Mussolini ve HitlerTarix 20 iyul 1944Yeri Rastenburq Serqi Prussiya Almaniya indiki Ketrzin Varmia Masuria Polsa Neticesi Hokumetin helledici qelebesi Herbi cevrilis bir nece saat erzinde ugursuz oldu Adolf Hitler ciddi xesaret almadan xilas oldu Texminen 7000 nefer hebs edildi 4890 nefer edam cezasina mehkum edildi SS Vermaxt uzerinde ciddi nezareti ele kecirdi Munaqise terefleriOrdu destekli alman muqavimeti Ucuncu ReyxKomandan lar Ludviq Bek Henninq von Treskov Klaus von Stauffenberq Karl Heinrik von Stulpnagel Fridrix Olbrict Hans Oster Karl Fridrix Qordeler Fridrix Fromm Eduard Vagner Eugen Bolz Albrext von Bernstorff Ervin von Vitzleben Adolf Hitler Gunther Korten Adolf Heusinger Karl Jesco von Puttkamer Vilhelm Keitel Alfred Jodl Valter Varlimont Martin Bormann Valter Model Hermann Fegelein Otto GunsxeItkiler7000 nefer hebs edildi 4980 nefer edam edildi 4 olu Vikianbarda elaqeli mediafayllarValkiriya plani1942 ci ilin yazindan etibaren Olbrixt mecburi emek usyani kimi fovqelade hallar ve daxili igtisaslarla mubarize aparmaq ucun nezerde tutulmus Valkiriya plani uzerinde isleyirdi Plan Hitler terefinden tesdiqlenmisdi Olbrixt ise cevrilis zamani bu plandan istifade etmeyi dusundu Hitlerin oldurulmesinden sonra ehtiyat ordusu Berlinde esas hedefleri tutmali SS ni terksilah etmeli ve nasist rehberliyini hebs etmeli idi Ehtiyat ordusunun komandiri general polkovnik Fridrix Frommun sui qesde qosulacagi ve ya uzaqlasdirilacagi bu halda Hoepnerin komandanligi alacagi guman edilirdi Yeni hokumetin meqsedleri muharibeni dayandirmaq qanunun aliliyini berpa etmek ve demokratik seckiler kecirmek idi Lakin sui qesdcilerin oz aralarinda da fikir ayriliqlari var idi Birliyin olmamasi sui qesd planinin heyata keca bilmemesinin sebeblerinden biri kimi qeyd edile biler 20 iyul hadiseleriIyulun 20 de seher saat 8 radelerinde Stauffenberq adyutanti Oberleutnant Verner fon Haeften ve general mayor Helmut Stifle birlikde Junkers Ju 52 teyyaresi ile Rangsdorf aerodromundan Hitlerin alm Wolfsschanze qerargahina ucdu Bir portfelde Serqi Prussiyanin mudafiesi ucun diviziyanin yaradilmasi haqqinda hesabat ucun senedler diger iki paketde ise gecikmis kimyevi qoruyucularla techiz olunmus Britaniya istehsali plastik partlayicilar qelem qoruyuculari var idi Sui qesd ucun nezerde tutulan partlayicilar lazimi yerlere yerlesdirildikden sonra oradan uzaqlasan sui qesdciler partlayisin sesini saat 12 42 de esitdiler Iclasda istirak eden 24 neferden dordu general Smundt ve Korten polkovnik Brandt ve stenoqraf Berqer oldu qalanlari ise muxtelif derecede agir yaralandilar Partlayis zamani Hitlerin ozune gelince masaya soykendiyi elinde siddetli zede alaraq qanaxma hemcinin qulaq perdelerinin partlamasi qulaqdan qanaxma ve siyriqlar emele gelmisdi Ugursuzluqda helledici rolu tekce Hitleri xilas eden hadise deyil hem de bir sira ciddi yanlis hesablamalar ve sui qesdcilerin yaritmaz tedbirleri elece de onlarin bir coxunun gozleme movqeyi rol oynayib Repressiya ve edamlarHitler hadiseden sonraki gece radioda xalqa muraciet ederek usyanin butun istirakcilarini sert sekilde cezalandiracagini ved etdi Gestapo etrafli arasdirma apardi ve 20 iyul hadiselerinin esas istirakcilari ile zerre qeder de olsa elaqesi olan her kes ya hebs edilib ya da dindirilib Axtarislar zamani sui qesd istirakcilarinin gundelikleri ve yazismalari uze cixarildi cevrilis ve furerin oldurulmesi ile bagli evvelki planlar da uze cixdi orada adi kecen sexslerin yeni hebsleri baslandi Ancaq hami 20 iyul hadisesi ile elaqeli deyildi Gestapo tez tez kohne hesablari da hell edirdi Hitler sexsen Xalq Mehkemesinin sedri Roland Freislere gosteris verdi ki mehkeme prosesi tez aparilsin ve muttehimler qessabxanada olan mal qara kimi asilsinlar Ilk mehkeme 1944 cu il avqustun 7 de ve 8 de Berlinde Apellyasiya Mehkemesinin boyuk zalinda kecirildi Secilmis esgerler elece de SS SA ve Gestapo uzvleri goruse tamasaci qisminde qatiliblar Hakim Roland Freisler teqsirlendirilenler feldmarsal Ervin fon Vitzleben general leytenant Paul fon Hase general mayor Helmut Stief general polkovnik Erix Hoepner kapitan Karl Friedrih Clausing podpolkovnik Peter Yorkdburq ve Robert Bernuts u alcaldaraq mohtesem sou gosterdi Onlarin hamisina olum hokmu cixarildi Avqustun 8 de Hitlerin emri ile onlar gilyotinle edam edilmediler mulki cinayetkarlar kimi ates etmekle de deyil Plotzensee hebsxanasinda tavandaki qarmaqlara berkidilmis piano tellerinden asilmisdilar Adi asilmadan ferqli olaraq olum zamani boyun qirilmasindan ve ya nisbeten suretli bogulmadan deyil boynun uzanmasi ve yavas bogulma neticesinde bas verir Edam cekilisi de aparilib ve Hitlerin bu cekilisi gorub gormediyi melum deyil Mehkemeler haqqinda materiallardan ferqli olaraq ilk mehkumlarin edamindan behs eden 25 deqiqelik material dovrumuze qeder gelib catmayib Umumilikde iyul hadiseleri ile 200 e yaxin insan edam edilib ve ya intihara suruklenib 20 iyul hadiseleri ile bagli olmuyan amma arasdirmalar neticesinde Gestaponun onlara zidd hesab etdikleri umumi 4980 neferin edam olundugu bellidir 20 iyul hadisesi ile bagli uc feldmarsal 19 general 26 polkovnik 2 sefir 7 diplomat 1 nazir 3 dovlet katibi hemcinin Berlin polis reisi Volf Heinrix fon Helldorf ve Reyxin reisi de daxil olmaqla bir cox yuksek vezifeli memurlar var idi Hemcinin baxAdolf Hitlere qarsi sui qesd cehdlerinin siyahisiIstinadlar edamlar historic ru 2023 06 04 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 30 Zhan Lui Terio Shtauffenberg Geroj operacii Valkiriya Litres 2017 09 05 342 s ISBN 9785457826021 Bundeszentrale fur politische Bildung 20 Juli 1944 bpb alman www bpb de 2011 09 08 tarixinde Istifade tarixi 2018 10 21 Garold Dojch Zagovor protiv Gitlera Deyatelnost Soprotivleniya v Germanii 1939 1944 Litres 2017 09 05 644 s ISBN 5457033759 Disobedience and Conspiracy in the German Army 1918 1945 Robert B Kane 9780786411047 AbeBooks www abebooks com ingilis Istifade tarixi 2023 09 30 Benz Wolfgang A Concise History of the Third Reich ingilis University of California Press 2006 ISBN 978 0 520 23489 5 Blank Ralf Echternkamp Jorg Fings Karola Forster Jurgen Heinemann Winfried Jersak Tobias Nolzen Armin Rass Christoph Germany and the Second World War Volume IX I German Wartime Society 1939 1945 Politicization Disintegration and the Struggle for Survival Volume IX I German Wartime Society 1939 1945 Politicization Disintegration and the Struggle for Survival ingilis Clarendon Press 2008 07 03 ISBN 978 0 19 155779 8 Duffy James P Ricci Vincent L Target Hitler The Plots to Kill Adolf Hitler ingilis Bloomsbury Academic 1992 08 24 ISBN 978 0 275 94037 9 Klemperer Klemens von German Resistance against Hitler The Search for Allies Abroad 1938 1945 The Search for Allies Abroad 1938 1945 ingilis Clarendon Press 1994 10 13 ISBN 978 0 19 820551 7 Thomsett Michael C The German Opposition to Hitler The Resistance the Underground and Assassination Plots 1938 1945 ingilis McFarland 1997 08 01 ISBN 978 0 7864 3027 7 Nicholls David Adolf Hitler A Biographical Companion ingilis Bloomsbury Academic 2000 10 26 ISBN 978 0 87436 965 6 web archive org 2013 12 19 Archived from the original on 2013 12 19 Istifade tarixi 2023 09 30 Kershaw Ian Hitler 1936 45 nemesis Internet Archive New York W W Norton 2000 ISBN 978 0 393 04994 7 Metternich Tatiana Purgatory of fools a memoir of the aristocrats war in Nazi Germany New York Quadrangle The New York Times Book Co 1976 ISBN 978 0 8129 0691 2 ZAGOVOR 20 IYuLYa 1944 Bolshaya rossijskaya enciklopediya elektronnaya versiya old bigenc ru 2023 02 21 tarixinde Istifade tarixi 2023 09 30 Xarici kecidlerAdolf Hitler