Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
12 cədvəl qanunları— E.ə 451–449-cu illərdə hazırlanmış və müasir dövrdə Avropa Hüququnun təməlini təşkil edən Roma hüququnun hüquqi əsası.
Haqqında
E.ə. V əsrdə ilk Roma məcəlləsi — "12 cədvəl qanunları" qəbul edildi. Əsrlər boyu bu qanunlar Romada hüququn əsas mənbəyi sayılmışdı. Qanunlar şəhər meydanında qoyulan 12 taxta lövhədə yazıldığından "12 cədvəl qanunları" adlandırılmışdır. Ona görə, heç bir vətəndaş "qanunları bilməmək bəhanəsi" ilə məsuliyyətdən yayına bilməzdi. Bir sıra məlumatlara görə, vətəndaşlar sırasına qoşulan yeniyetmədən qanunları əzbər bilmək də tələb olunurdu.
"12 cədvəl qanunları" adi hüquqların qələmə alınması idi. Buna daha çox plebeylər-sadə vətəndaşlar ehtiyac duyurdular. "12 cədvəl qanunları" bizim dövrümüzə gəlib çatmayıb. Bu qanunlar haqqında yalnız qədim müəlliflərin əsərləri vasitəsilə məlumatlar əldə edilmişdi. Həmin mənbələr arasında E.ə. II əsrdə yaşamış hüquqşünas Qayın Roma hüquq məktəbləri üçün yazdığı dərslik mühüm əhəmiyyətə malikdir.
"Şəhər", "şəhər icması" mənasını verən "sivitas" sözünə görə "Cədvəl qanunu" "sivil" adlandırılırdı. Yəni bu kateqoriya vətəndaşlara, şəhər icmasına məxsus qanunlar kimi başa düşülürdü.
Məqsədi
Bu qanunların 2 məqsədi vardı:
- Siyasi məqsəd — ali zümrə və xalq arasında bərabərlik yaratmaq. Lakin, bu tam şəkildə icra edilə bilmədi (Ali zümrə ilə aşağı təbəqənin evlənməsini qadağan edən qanunlar vardı)
- Hüquqi məqsəd — keçmiş adət və ənənələri qanun toplusu şəklində təsbit etmək
Maddələri
"12 cədvəl qanunları"nın əsas fərqləndirici cəhəti şeylərin iki kateqoriyaya bölünməsi idi. Birinciyə əsas etibarilə torpaq, qullar, kənd təsərrüfatı işlərində istifadə olunan mal-qara; ikinciyə isə qalan şeylər daxil idi. Bu bölgünün praktik tərəfi onların mülkiyyətçisinin dəyişməsində — satılmasında, hədiyyə edilməsində özünü göstərirdi. Torpağın, qulların, kənd təsərrüfatı işlərində istifadə olunan mal-qaranın mülkiyyətçisinin dəyişməsi yalnız dəqiq müəyyən edilmiş normalar çərçivəsində mümkün ola bilərdi.
Borc əməliyyatları ilə bağlı "12 cədvəl qanunları" çox sərt qaydalar müəyyənləşdirmişdi. Əgər borc götürən vaxtında borcu ödəyə bilmirdisə, borc verənin onu evinin zirzəmisində qandallamaq hüququ var idi. O, üç dəfə bu vəziyyətdə şəhər meydanına çıxarılır və qohumlarından, tanışlarından yardım istəyirdi. Əgər ona kömək etməsəydilər, borclu edam olunurdu. Bir neçə nəfərə borclu qalanı isə hətta bir neçə hissəyə bölməyə də icazə verilirdi.
Ailə münasibətlərində ailə başçısı ev sahibinə qeyri-məhdud hüquqlar verirdi. Onun evində yaşayanların hamısı bir soyadı daşıyırdı. Ailənin mülkiyyəti kollektiv mülkiyyət hesab olunurdu, amma mülkiyyətlə əlaqədar yalnız ailə başçısı sərəncam verə bilərdi. Arvad da bütün ev sakinləri kimi ailə başçısından-ərindən asılı vəziyyətdə idi. "12 cədvəl qanunları" müəyyən məhdudiyyətlərlə vəsiyyətə görə mirasa da icazə verirdi. Bu qanunun cinayət-hüquq müddəaları sərtliyi ilə seçilirdi. Məsələn, evin yandırılmasında günahkar bilinən şəxs belə, ölüm cəzasına məhkum edilirdi. Axşam vaxtı, yaxud əlində silah yaxalanmış oğrunu da ölüm hökmü gözləyirdi. Gündüz vaxtı oğurluq üstündə yaxalanan cərimələnir və sonra ziyan çəkənin quluna çevrilirdi. "12 cədvəl qanunları"nda qəsdən adamöldürmə isə xatırladılmır. Ona görə ki, bu cinayətə görə nəzərdə tutulan cəza (Ölüm hökmü) şübhə doğurmadığından onu xüsusi qeyd etməyə ehtiyac olmayıb. Qulların cinayətlərinə məhkəmədə baxılırdı. Qulun heç bir təminatı və müdafiəsi ilə bağlı heç bir hüququ yox idi.
Mülkiyyətlə bağlı mübahisələrin həlli isə mürəkkəb prosedurları nəzərdə tuturdu. İddiaçının cavabdehi zor tətbiq etməklə məhkəməyə gətirmək hüququ var idi.
12 cədvəl qanunları aşağıdakılardır:
| Cədvəl 1 | Prosedur: məhkəmələr və məhkəmə prosesləri üçün |
| Cədvəl 2 | Məhkəmə proseslərinin davamı və oğurluq |
| Cədvəl 3 | Borc |
| Cədvəl 4 | Atanın ailə üzərində hüquqları |
| Cədvəl 5 | Qanuni himayədarlıq və miras |
| Cədvəl 6 | Əldə etmə və sahiblik |
| Cədvəl 7 | Torpaq hüququ və cinayətlər |
| Cədvəl 8 | Fərqliliklər və xırdalıqlar |
| Cədvəl 9 | İctimai hüquq |
| Cədvəl 10 | Müqəddəs qanun |
| Cədvəl 11 | Əlavələr 1 |
| Cədvəl 12 | Əlavələr 2 |
İstinadlar
- Jolowicz, H.F. Historical Introduction to the Study of Roman Law. Cambridge. 1952. səh. 108.
- Coleman-Norton, P. R. (1960). The Twelve Tables. Princeton: Princeton University, Dept. of Classics.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
12 cedvel qanunlari E e 451 449 cu illerde hazirlanmis ve muasir dovrde Avropa Huququnun temelini teskil eden Roma huququnun huquqi esasi HaqqindaE e V esrde ilk Roma mecellesi 12 cedvel qanunlari qebul edildi Esrler boyu bu qanunlar Romada huququn esas menbeyi sayilmisdi Qanunlar seher meydaninda qoyulan 12 taxta lovhede yazildigindan 12 cedvel qanunlari adlandirilmisdir Ona gore hec bir vetendas qanunlari bilmemek behanesi ile mesuliyyetden yayina bilmezdi Bir sira melumatlara gore vetendaslar sirasina qosulan yeniyetmeden qanunlari ezber bilmek de teleb olunurdu 12 cedvel qanunlari adi huquqlarin qeleme alinmasi idi Buna daha cox plebeyler sade vetendaslar ehtiyac duyurdular 12 cedvel qanunlari bizim dovrumuze gelib catmayib Bu qanunlar haqqinda yalniz qedim muelliflerin eserleri vasitesile melumatlar elde edilmisdi Hemin menbeler arasinda E e II esrde yasamis huquqsunas Qayin Roma huquq mektebleri ucun yazdigi derslik muhum ehemiyyete malikdir Seher seher icmasi menasini veren sivitas sozune gore Cedvel qanunu sivil adlandirilirdi Yeni bu kateqoriya vetendaslara seher icmasina mexsus qanunlar kimi basa dusulurdu MeqsediBu qanunlarin 2 meqsedi vardi Siyasi meqsed ali zumre ve xalq arasinda beraberlik yaratmaq Lakin bu tam sekilde icra edile bilmedi Ali zumre ile asagi tebeqenin evlenmesini qadagan eden qanunlar vardi Huquqi meqsed kecmis adet ve eneneleri qanun toplusu seklinde tesbit etmekMaddeleri 12 cedvel qanunlari nin esas ferqlendirici ceheti seylerin iki kateqoriyaya bolunmesi idi Birinciye esas etibarile torpaq qullar kend teserrufati islerinde istifade olunan mal qara ikinciye ise qalan seyler daxil idi Bu bolgunun praktik terefi onlarin mulkiyyetcisinin deyismesinde satilmasinda hediyye edilmesinde ozunu gosterirdi Torpagin qullarin kend teserrufati islerinde istifade olunan mal qaranin mulkiyyetcisinin deyismesi yalniz deqiq mueyyen edilmis normalar cercivesinde mumkun ola bilerdi Borc emeliyyatlari ile bagli 12 cedvel qanunlari cox sert qaydalar mueyyenlesdirmisdi Eger borc goturen vaxtinda borcu odeye bilmirdise borc verenin onu evinin zirzemisinde qandallamaq huququ var idi O uc defe bu veziyyetde seher meydanina cixarilir ve qohumlarindan tanislarindan yardim isteyirdi Eger ona komek etmeseydiler borclu edam olunurdu Bir nece nefere borclu qalani ise hetta bir nece hisseye bolmeye de icaze verilirdi Aile munasibetlerinde aile bascisi ev sahibine qeyri mehdud huquqlar verirdi Onun evinde yasayanlarin hamisi bir soyadi dasiyirdi Ailenin mulkiyyeti kollektiv mulkiyyet hesab olunurdu amma mulkiyyetle elaqedar yalniz aile bascisi serencam vere bilerdi Arvad da butun ev sakinleri kimi aile bascisindan erinden asili veziyyetde idi 12 cedvel qanunlari mueyyen mehdudiyyetlerle vesiyyete gore mirasa da icaze verirdi Bu qanunun cinayet huquq muddealari sertliyi ile secilirdi Meselen evin yandirilmasinda gunahkar bilinen sexs bele olum cezasina mehkum edilirdi Axsam vaxti yaxud elinde silah yaxalanmis ogrunu da olum hokmu gozleyirdi Gunduz vaxti ogurluq ustunde yaxalanan cerimelenir ve sonra ziyan cekenin quluna cevrilirdi 12 cedvel qanunlari nda qesden adamoldurme ise xatirladilmir Ona gore ki bu cinayete gore nezerde tutulan ceza Olum hokmu subhe dogurmadigindan onu xususi qeyd etmeye ehtiyac olmayib Qullarin cinayetlerine mehkemede baxilirdi Qulun hec bir teminati ve mudafiesi ile bagli hec bir huququ yox idi Mulkiyyetle bagli mubahiselerin helli ise murekkeb prosedurlari nezerde tuturdu Iddiacinin cavabdehi zor tetbiq etmekle mehkemeye getirmek huququ var idi 12 cedvel qanunlari asagidakilardir Cedvel 1 Prosedur mehkemeler ve mehkeme prosesleri ucunCedvel 2 Mehkeme proseslerinin davami ve ogurluqCedvel 3 BorcCedvel 4 Atanin aile uzerinde huquqlariCedvel 5 Qanuni himayedarliq ve mirasCedvel 6 Elde etme ve sahiblikCedvel 7 Torpaq huququ ve cinayetlerCedvel 8 Ferqlilikler ve xirdaliqlarCedvel 9 Ictimai huquqCedvel 10 Muqeddes qanunCedvel 11 Elaveler 1Cedvel 12 Elaveler 2IstinadlarJolowicz H F Historical Introduction to the Study of Roman Law Cambridge 1952 seh 108 Coleman Norton P R 1960 The Twelve Tables Princeton Princeton University Dept of Classics