Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əvəzlik — Bütün əsas nitq hissələrinin yerində işlənə bilən əsas nitq hissəsinə əvəzlik deyilir. Əvəzlik əvəz etdiyi nitq hissəsinin suallarına cavab verir. Əvəzlik əsas nitq hissələrindən biridir.
Əvəzliyin mənaca növləri
Şəxs əvəzlikləri: mən, sən, o, biz, siz, onlar. Həmişə insana aid olmaya bilər. Mənsubiyyətə görə dəyişmir və quruluşca sadə olur.
İşarə əvəzlikləri - o, bu, elə, belə, həmin, həmən
İşarə əvəzlikləri isimləşə bilir(istisna:həmin)
Qeyri-müəyyən əvəzliklər: hamı, hər kəs, hər nə, heç nə, hər şey, hərə, bəzisi, kim isə, kimsə, nəsə, biri, kimi, filankəs.
Filankəs sözü mürəkkəbdir
Təyini əvəzliklər: hər, bütün, filan, öz, eyni.
Təyini əvəzliklər isimləşmir, mənsubiyyətə görə dəyişmir.
Sual əvəzlikləri - Bütün əsas nitq hissələrinin sualları
Sual əvəzlikləri əvəzliyin özünü də əvəz edir.
Əvəzlik nitq hissəsi
Əvəzlik daha loru dildən desək bütün nitq hissələrini əvəz edən əsas nitq hissəsidir. Əvəzliyin quruluşa 3 növü var.
Sadə, düzəltmə, mürəkkəb
Sadə əvəzliklər-həmin, belə, o, bu, elə, hamı, mən, necə və.s
Düzəltmə əvəzliklər-biri, birisi, kimsə, neçənci, hərə və.s
Mürəkkəb əvəzliklər-filankəs, hərkəs, kim isə, heçkimə və.s
Əvəzliyin mənaca növlərinin xüsusiyyətləri
Əvəzliyin mənaca növləri aşağıdaķılardır:
Şəxs əvəzliyi
İsmin yerində işlənən və kim? nə? suallarını cavab verən əvəzliklərə deyilir. Şəxs əvəzlikləri kəmiyyətcə tək və cəm olur, şəxsə görə üç növə bölünür:
- I şəxs (danışan): təkdə — mən, cəmdə — biz
- II şəxs (dinləyən): təkdə — sən, cəmdə — siz
- III şəxs (haqqında danışılan): təkdə — o, cəmdə onlar
I və II şəxsi bildirən əvəzliklər yalnız insana aid olur və kim? sualına cavab verir. III şəxsi bildirən əvəzliklər isə həm insana, həm də heyvana və cansızlara aid ola bilir. Məsələn:
- Pişik ev heyvanıdır. O, ildə dört, bəzən də beş bala verir.
- Yaqut qiymətli daşdır O, əsasən Bədəxşəndə çox tapılır.
III şəxsi bildirən əvəzliklər heyvana və cansızlara aid olduqda nə? sualına cavab verir. Şəxs əvəzliyi heç də həmişə insana aid olmur. Burada "şəxs" sözü qrammatik mənadadır.
Şəxs əvəzlikləri quruluşca yalnız sadə olur. Şəxs əvəzlikləri isim kimi hallanır. Mən və biz əvəzlikləri hallandıqda yiyəlik halda -in şəkilçisi əvəzinə -im şəkilçisini qəbul edir. Müqayisə edin: sən ismi yiyəlik halda sən+in olur, mən əvəzliyi isə eyni halda mən+im olur. Şəxs əvəzlikləri mənsubiyyətə görə dəyişmir. O şəxs əvəzliyi cümlədə mübtəda olduqda çox vaxt ondan sonra vergül qoyulur. Məsələn: O, xalamgil ilə qonşudur. Şəxs əvəzliklərindən sonra xəbər işlənərsə, vergül qoyulmaz. Məsələn: O gedir. Şəxs əvəzlikləri əşyaların adını bildirmir,onları əvəz edir. Əvəzlik isim kimi qoşmalarla da işlənə bilir.
Qeyri-müəyyən əvəzliklər
İsmin yerində işlənir və qeyri-müəyyən şəxsi və ya əşyanı bildirir. Qeyri-müəyyən əvəzliklər kim? nə? suallarına cavab olur.Azərbaycan dilində ən çox işlənən qeyri-müəyyən əvəzliklər bunlardır: biri, kim, kimsə (kim isə), nə isə, hamı, hərə, bəzisi, hər kəs, hər şey və s. Bu əvəzliklərdən hamı, hərə quruluşca sadə; biri, kimi, kimsə düzəltmə; hər kəs, kim isə, nə isə, hər şey mürəkkəbdir (tərkibi əvəzlikdır).
Kim isə, nə isə qeyri-müəyyən əvəzliklərindən başqa, qalan qeyri-müəyyən əvəzliklər hallanır.
Qeyri-müəyyən əvəzliklər cümlədə, əsasən, mübtəda və tamamlıq olur. Məsələn:
- Hamı gülür (mübtəda).
- Hərənizə bir sualım var (tamamlıq).
Bu əvəzliklər də xəbərlik şəkilçisi qəbul etdikdə cümlədə xəbər olur. Məsələn:
- Bu işdə günahkar hamımızıq.
İnkar əvəzlikləri
İnkar əvəzliklərinin çoxu heç sözünün köməyi ilə düzəlir: heç kim, heç nə, heç kəs, kimsə (heç kim mənasında). İnkar əvəzlikləri də ismin yerində işlənir, kim? nə? suallarından birinə cavab olur və cümlədə mübtəda, tamamlıq olur və hallanır.
Qeyd: Kimsə əvəzliyindən sonra gələn feil təsdiqdə olduqda o, qeyri-müəyyən əvəzlik olur. Məsələn: Kimsə səni soruşurdu. Bu əvəzlikdən sonra gələn feil inkarda olduqda isə o, inkar əvəzliyi olur. Məsələn: Kimsə bu sualın cavabını tapmadı.
Sual əvəzlikləri
Sual bildirən sözlərə deyilir. Bütün əsas nitq hissələrinin sualları, yəni kim? nə? hara? necə? nə cür? neçə? neçənci? niyə? nə zaman? nə etmək? və s. sual əvəzlikləridir. Bunlar isim, sifət, say və zərf, sual şəklində əvəz edir və ya cavab almaq məqsədi ilə işlədilir. Sual əvəzlikləri əvəz etdiyi nitq hissəsinin qrammatik xüsusiyyətlərini daşıyır. Məsələn, kim? nə? hara? ismin sualı olduğu üçün hallanır, cəmlənir, mənsubiyyətə görə dəyişir, cümlədə mübtəda və tamamlıq olur. Məsələn:
- Kim dərsə gəlməyib?
- Kimi istəyirsiniz?
- Kimin var?
- Haranız ağrıyır?
- Nələri görmədik?
- Kimlər gəldi, kimlər getdi?
Sual əvəzlikləri başqa nitq hissələri ilə yanaşı, əvəzliklərin də yerində işlənir. Məsələn: Hamı gülür. Kim gülür? Biz kəndə gedirik. Kim kəndə gedir?
Təyini əvəzliklər
Əşyanı ümumi şəkildə təyin etmək üçün işlədilir. Öz,(öz+mənsubiyyətət), hər, bütün, filan, eyni sözlərindən ibarətdir. Məsələn:
- Hər gözəlin bir eybi olar.
- Mənim üçün bütün günlər gözəldir.
- Hər gülün öz ətri var.
Təyini əvəzliklər hansı? sualına cavab verir və cümlədə təyin olur. Təyini əvəzliklər hallanmır və sifətə aid olur.
İşarə əvəzlikləri
İşarə məqsədi ilə işlədilən əvəzliklərə deyilir. O, bu, elə, belə, həmin sözləri işarə əvəzlikləridir. O, bu, həmin işarə əvəzlikləri, əsasən, sifətin yerində işlənir və hansı? sualına cavab olur. Məsələn:
- Bu (hansı?) kitab maraqlıdır.
- O (hansı?) ağac çinardır.
- Həmin (hansı?) oğlan tələbədir.
Sifətin yerində işlənən bu əvəzliklər cümlədə təyin olur.
Elə, belə işarə əvəzlikləri isə həm sifətin, həm də zərfin yerində işlənir. Məsələn:
- Belə (elə) dostdan kim inciyər.
- Elə oxu ki, mən də eşidim.
Bu əvəzliklər sifətin yerində işləndikdə cümlədə təyin, zərfin yerində işləndikdə isə zərflik olur.
Bu, o əvəzlikləri omonimdir: həm işarə bildirir, həm də əşyanı göstərmək üçün işlədilir. Bu əvəzliklər əşyanı göstərmək üçün işlədikdə ismin xüsusiyyətlərini daşıyır. Bu halda onlar cəmlənir, hallanır və cümlədə mübtəda, tamamlıq və xəbər olur. Məsələn:
- Bu (nə?), uşağın kitabıdır.
- Bundan (kimdən?) muğayat ol.
- Onu (nəyi?) bura gətir.
- Təriflədiyim oğlan budur (kimdir?).
Mübtəda vəzifəsində işlədilən o, bu əvəzliklərindən sonra fel və köməkçi nitq hissələrindən başqa, qalan nitq hissələri ilə ifadə olunan cümlə üzvü gəldikdə vergül qoyulur.
Qayıdış əvəzliyi
Mənsubiyyət şəkilçisi qəbul etmiş öz əvəzliyinə deyilir: özüm, özün, özü, özümüz, özünüz, özləri. Qayıdış əvəzliyi ismin yerində işlənir və ismin xüsusiyyətlərini daşıyır: hallanır, cümlədə mübtəda və tamamlıq olur: Özüm (kim?) gəlmişəm. Özündən (kimdən?) küssün.
Qeyd: Mən, sən, o şəxs əvəzliklərinin və qayıdış əvəzliyinin qəbul etdikləri çıxışlıq hal şəkilçisi [-nan²] şəklində tələffüz olunur məndən — [mənnən], səndən — [sənnən], ondan — [onnan], özündən — [özünnən] və s.
Əvəzliyin cümlədə rolu
Əvəzlik cümlədə bütün cümlə üzvləri vəzifəsində işlənir. Şəxs, qeyri-müəyyən, inkar və qayıdış əvəzlikləri mübtəda, tamamlıq və xəbər; işarə əvəzlikləri və təyini əvəzliklər, əsasən, təyin; sual əvəzlikləri isə bütün cümlə üzvləri olur və yeganə əvəzliyin özünü əvəz edən "sual əvəzlikləri"dir.
Əvəzliyin təhlil qaydası
Əvəzlik aşağıdakı qaydada təhlil olunur:
- Hansı nitq hissəsini əvəz etməsi və sual
- Quruluşca növü
- Mənaca növü
- Halı, mənsubiyyət şəkilçisi (əgər varsa)
- Cümlədə rolu
Bir nümunə: O, sinifdə hamıdan biliklidir. O — ismin yerində işlənmişdir, kim? sualına cavab olur. Quruluşca sadədir, şəxs əvəzliyidir. Adlıq haldadır, cümlədə mübtədadır. Hamıdan — ismi əvəz etmişdir, kimdən? sualına cavab olur. Quruluşca sadədir, qeyri-müəyyən əvəzlikdir. Çıxışlıq haldadır, cümlədə tamamlıqdır.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Evezlik Butun esas nitq hisselerinin yerinde islene bilen esas nitq hissesine evezlik deyilir Evezlik evez etdiyi nitq hissesinin suallarina cavab verir Evezlik esas nitq hisselerinden biridir Evezliyin menaca novleriSexs evezlikleri men sen o biz siz onlar Hemise insana aid olmaya biler Mensubiyyete gore deyismir ve qurulusca sade olur Isare evezlikleri o bu ele bele hemin hemen Isare evezlikleri isimlese bilir istisna hemin Qeyri mueyyen evezlikler hami her kes her ne hec ne her sey here bezisi kim ise kimse nese biri kimi filankes Filankes sozu murekkebdir Teyini evezlikler her butun filan oz eyni Teyini evezlikler isimlesmir mensubiyyete gore deyismir Sual evezlikleri Butun esas nitq hisselerinin suallari Sual evezlikleri evezliyin ozunu de evez edir Evezlik nitq hissesiEvezlik daha loru dilden desek butun nitq hisselerini evez eden esas nitq hissesidir Evezliyin qurulusa 3 novu var Sade duzeltme murekkeb Sade evezlikler hemin bele o bu ele hami men nece ve s Duzeltme evezlikler biri birisi kimse necenci here ve s Murekkeb evezlikler filankes herkes kim ise heckime ve sEvezliyin menaca novlerinin xususiyyetleriEvezliyin menaca novleri asagidakilardir Sexs evezliyi Ismin yerinde islenen ve kim ne suallarini cavab veren evezliklere deyilir Sexs evezlikleri kemiyyetce tek ve cem olur sexse gore uc nove bolunur I sexs danisan tekde men cemde biz II sexs dinleyen tekde sen cemde siz III sexs haqqinda danisilan tekde o cemde onlar I ve II sexsi bildiren evezlikler yalniz insana aid olur ve kim sualina cavab verir III sexsi bildiren evezlikler ise hem insana hem de heyvana ve cansizlara aid ola bilir Meselen Pisik ev heyvanidir O ilde dort bezen de bes bala verir Yaqut qiymetli dasdir O esasen Bedexsende cox tapilir III sexsi bildiren evezlikler heyvana ve cansizlara aid olduqda ne sualina cavab verir Sexs evezliyi hec de hemise insana aid olmur Burada sexs sozu qrammatik menadadir Sexs evezlikleri qurulusca yalniz sade olur Sexs evezlikleri isim kimi hallanir Men ve biz evezlikleri hallandiqda yiyelik halda in sekilcisi evezine im sekilcisini qebul edir Muqayise edin sen ismi yiyelik halda sen in olur men evezliyi ise eyni halda men im olur Sexs evezlikleri mensubiyyete gore deyismir O sexs evezliyi cumlede mubteda olduqda cox vaxt ondan sonra vergul qoyulur Meselen O xalamgil ile qonsudur Sexs evezliklerinden sonra xeber islenerse vergul qoyulmaz Meselen O gedir Sexs evezlikleri esyalarin adini bildirmir onlari evez edir Evezlik isim kimi qosmalarla da islene bilir Qeyri mueyyen evezlikler Ismin yerinde islenir ve qeyri mueyyen sexsi ve ya esyani bildirir Qeyri mueyyen evezlikler kim ne suallarina cavab olur Azerbaycan dilinde en cox islenen qeyri mueyyen evezlikler bunlardir biri kim kimse kim ise ne ise hami here bezisi her kes her sey ve s Bu evezliklerden hami here qurulusca sade biri kimi kimse duzeltme her kes kim ise ne ise her sey murekkebdir terkibi evezlikdir Kim ise ne ise qeyri mueyyen evezliklerinden basqa qalan qeyri mueyyen evezlikler hallanir Qeyri mueyyen evezlikler cumlede esasen mubteda ve tamamliq olur Meselen Hami gulur mubteda Herenize bir sualim var tamamliq Bu evezlikler de xeberlik sekilcisi qebul etdikde cumlede xeber olur Meselen Bu isde gunahkar hamimiziq Inkar evezlikleri Inkar evezliklerinin coxu hec sozunun komeyi ile duzelir hec kim hec ne hec kes kimse hec kim menasinda Inkar evezlikleri de ismin yerinde islenir kim ne suallarindan birine cavab olur ve cumlede mubteda tamamliq olur ve hallanir Qeyd Kimse evezliyinden sonra gelen feil tesdiqde olduqda o qeyri mueyyen evezlik olur Meselen Kimse seni sorusurdu Bu evezlikden sonra gelen feil inkarda olduqda ise o inkar evezliyi olur Meselen Kimse bu sualin cavabini tapmadi Sual evezlikleri Sual bildiren sozlere deyilir Butun esas nitq hisselerinin suallari yeni kim ne hara nece ne cur nece necenci niye ne zaman ne etmek ve s sual evezlikleridir Bunlar isim sifet say ve zerf sual seklinde evez edir ve ya cavab almaq meqsedi ile isledilir Sual evezlikleri evez etdiyi nitq hissesinin qrammatik xususiyyetlerini dasiyir Meselen kim ne hara ismin suali oldugu ucun hallanir cemlenir mensubiyyete gore deyisir cumlede mubteda ve tamamliq olur Meselen Kim derse gelmeyib Kimi isteyirsiniz Kimin var Haraniz agriyir Neleri gormedik Kimler geldi kimler getdi Sual evezlikleri basqa nitq hisseleri ile yanasi evezliklerin de yerinde islenir Meselen Hami gulur Kim gulur Biz kende gedirik Kim kende gedir Teyini evezlikler Esyani umumi sekilde teyin etmek ucun isledilir Oz oz mensubiyyetet her butun filan eyni sozlerinden ibaretdir Meselen Her gozelin bir eybi olar Menim ucun butun gunler gozeldir Her gulun oz etri var Teyini evezlikler hansi sualina cavab verir ve cumlede teyin olur Teyini evezlikler hallanmir ve sifete aid olur Isare evezlikleri Isare meqsedi ile isledilen evezliklere deyilir O bu ele bele hemin sozleri isare evezlikleridir O bu hemin isare evezlikleri esasen sifetin yerinde islenir ve hansi sualina cavab olur Meselen Bu hansi kitab maraqlidir O hansi agac cinardir Hemin hansi oglan telebedir Sifetin yerinde islenen bu evezlikler cumlede teyin olur Ele bele isare evezlikleri ise hem sifetin hem de zerfin yerinde islenir Meselen Bele ele dostdan kim inciyer Ele oxu ki men de esidim Bu evezlikler sifetin yerinde islendikde cumlede teyin zerfin yerinde islendikde ise zerflik olur Bu o evezlikleri omonimdir hem isare bildirir hem de esyani gostermek ucun isledilir Bu evezlikler esyani gostermek ucun isledikde ismin xususiyyetlerini dasiyir Bu halda onlar cemlenir hallanir ve cumlede mubteda tamamliq ve xeber olur Meselen Bu ne usagin kitabidir Bundan kimden mugayat ol Onu neyi bura getir Teriflediyim oglan budur kimdir Mubteda vezifesinde isledilen o bu evezliklerinden sonra fel ve komekci nitq hisselerinden basqa qalan nitq hisseleri ile ifade olunan cumle uzvu geldikde vergul qoyulur Qayidis evezliyi Mensubiyyet sekilcisi qebul etmis oz evezliyine deyilir ozum ozun ozu ozumuz ozunuz ozleri Qayidis evezliyi ismin yerinde islenir ve ismin xususiyyetlerini dasiyir hallanir cumlede mubteda ve tamamliq olur Ozum kim gelmisem Ozunden kimden kussun Qeyd Men sen o sexs evezliklerinin ve qayidis evezliyinin qebul etdikleri cixisliq hal sekilcisi nan seklinde teleffuz olunur menden mennen senden sennen ondan onnan ozunden ozunnen ve s Evezliyin cumlede roluEvezlik cumlede butun cumle uzvleri vezifesinde islenir Sexs qeyri mueyyen inkar ve qayidis evezlikleri mubteda tamamliq ve xeber isare evezlikleri ve teyini evezlikler esasen teyin sual evezlikleri ise butun cumle uzvleri olur ve yegane evezliyin ozunu evez eden sual evezlikleri dir Evezliyin tehlil qaydasiEvezlik asagidaki qaydada tehlil olunur Hansi nitq hissesini evez etmesi ve sual Qurulusca novu Menaca novu Hali mensubiyyet sekilcisi eger varsa Cumlede rolu Bir numune O sinifde hamidan biliklidir O ismin yerinde islenmisdir kim sualina cavab olur Qurulusca sadedir sexs evezliyidir Adliq haldadir cumlede mubtedadir Hamidan ismi evez etmisdir kimden sualina cavab olur Qurulusca sadedir qeyri mueyyen evezlikdir Cixisliq haldadir cumlede tamamliqdir