Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalə böyük ölçüdə və ya tamamilə tək mənbəyə əsaslanır. |
"Əncüməni-şüəra" Məlumdur ki, XIX əsrdə Azərbaycanın bir sıra yerlərində ədəbi məclislər yaranmışdı. Həmin dövrdə Bakıda "Məcməüş-şüəra", Şamaxıda "Beytüs-Səfa", Qubada "Gülüstan", Lənkəranda "Fövcül-füsəha", Qarabağda "Məclisi-üns" və "Məclisi-fəramuşan" adlanan ədəbi məclislər fəaliyyət göstərirdilər. Belə məclislərdən biri də 1831-ci ildə Ordubadda yaradılmış "Əncüməni-şüəra" ədəbi məclisi idi. Bu ədəbi məclisi ilk dəfə təşkil edən Şeyxəli xan Kəngərli olmuşdur. Akademik Feyzulla Qasımzadənin "XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi" dərsliyində və Nəsrəddin Qarayevin "XIX əsrdə Azərbaycanda ədəbi məclislər" adlı namizədlik dissertasiyasında Şeyxəli Naibin məclisin təşkilatçısı kimi yalnız adı çəkilmiş, onun kimliyi haqqında heç bir məlumat verilməmişdir. Tədqiqatlar göstərir ki, həmin şəxs Naxçıvanın o zamankı hakimlərindən olan məşhur Kalbalı xan Kəngərlinin ortancıl oğlu Şeyxəli xan Kəngərlidir. XIX əsrin birinci yarısından başlayaraq Şeyxəli xan Ordubadın naibi-canişini təyin olunmuş, şeir və sənət aləminə maraq göstərdiyi üçün orada "Ənçüməni-şüəra" adlı ədəbi məclis yaratmışdır. Təsadüfi deyildir ki, XIX əsrin görkəmli şairlərindən olan Əndəlib Qaracadaği özünün "Ordubadın vəsfi" adlı müxəmməsində Ordubadın və onun Əylis kimi səfalı kəndlərinin tərənnümü fonunda Şeyxəli xan Kəngərlini də oranın hakimi kimi yad etmiş, onun səxavət və şücaətindən danışmışdır:
Ordubadın, nə deyim, vəsfi gülustanə dəyər.
Bir əcəb guşədi ki, cənnəti-Rizvanə dəyər.
Hər dəm Əylis səfəri Hindu İsfahanə dəyər.
Eylə şahidləri var huriyü qılmanə dəyər.
Müxtəsər, abü havası bütün İranə dəyər.
Hakimi Şeyxəli xan-kani-səxavət, nə deyim.
Yoxdu Kəngərli kimi mərdi-şücaət, nə deyim,
Görmədim bir belə sultani-ədalət, nə deyim.
Sahibi-təblü ələm, özgə qiyamət, nə deyim.
Çıxsa cənk eyləməyə, Nadiri-dövranə dəyər.
Çox güman ki, Əndəlib Qaracadağinin Ordubada və Əylisə gəlişi vaxtlarında Şeyxəli xan Kəngərlinin təşkil etdiyi "Əncüməni-şüəra" ədəbi məclisi fəaliyyətdə olmuşdur. XIX əsrin 70-80-ci illərində məclisə Haçı ağa Fəqir Ordubadi, sonralar isə Məhəmməd Tağı Sidqi rəhbərlik etmişlər. Məclis müxtəlif fasilələrlə fəaliyyət göstərmiş, bu görkəmli sənətkarların rəhbərliyi dövründə mütərəqqi yol tutmuşdur. Fəqirin vəfatından və Sidqinin Naxçıvana köçməsindən sonra məclis başsızlıq üzündən zəifləmiş, 1890-1895-ci illərdə öz fəaliyyətini dayandırmışdır. Ədəbi məclisinin 25-ə yaxın üzvü və bir çox həvəskar dinləyiciləri olmuşdur. Fəqir Ordubadi, M. T. Sidqi, Hacı Mirzə Ağa Rəhim Qüdsi Vənəndi, Usta Zeynalabdin Nəqqaş, Hacı Molla Hüseyn Bikəs, Məşədi Həsən Dəbbağ, Əhməd Ağa Şəmi, Məşədi Möhsün Saətsaz, Kəblə Əliqulu Müznib, Ağa Rəsul Əttar, Məhəmmədqulu Salik, Aslanxan Kövhər, Nədim və başqaları məçlisin fəal üzvləri idilər.
"Əncüməni-şüəra" ədəbi məclisinin üzvləri yaradıcılıq prinsipi etibarı ilə iki qismə bölünürdülər. Bunlardan bir qismi Sədi, Hafiz, Xəyyam, Nizami, Füzuli, Qövsi Təbrizi kimi klassik Şərq şairlərinin mütərəqqi ənənələrini davam və inkişaf etdirir, ikinci bir qismi isə M. P. Vaqif, Heyran xanım, Q. Zakir, B. Şakir, Bakıxanov Qüdsi və başqa realist sənətkarların ədəbi irsindən bəhrələnərək zamanın tələbindən doğan aktual mövzulara müraciət edirdilər. Bunların yaradıçılığında maarifçiliyə və realizmə meyl daha qüvvətli idi. Bu çəhətdən məclisin M. T. Sidqi, Fəqir Ordubadi, Qüdsi Vənəndi, Məhəmmədqulu Salik, Nəqqaş, Aslanxan Kövhər kimi üzvləri xüsusilə fərqlənirdilər. M. T. Sidqi özünün "Heykəli-insana bir nəzər", "A. S. Puşkin" və başqa əsərlərində ictimai-fəlsəfi problemlərə, rus ictimai fikrinə meyl edir, Fəqir Ordubadi isə lirik şeirlərlə yanaşı, satirik mənzumələr də qələmə alırdı. Məclisin fəal üzvləri klassik poeziyanın bütun formalarına müraciət edir, aşiqanə qəzəllərlə bərabər, realist-tənqidi mahiyyət daşıyan mənzum səfərnamələr, qoşma, gəraylı, bayatı, müxəmməs, müstəzad, qəsidə və məsnəvilər də qələmə alırdılar.
"Əncüməni-şüəra"nın layiqli üzvlərindən biri Usta Zeynalabdin Nəqqaş idi. O, şairliklə yanaşı, nəqqaşlıq sənəti ilə də məşqul olmuş və öz peşəsi ilə əlaqədar olaraq əsərlərində "Nəqqaş" təxəllüsünü işlətmişdir. Onun işlədiyi nəqş və rəsmlər Ordubad, Naxçıvan, Tbilisi, Təbriz və başqa şəhərlərdə indi də mühafizə edilməkdədir.
Bundan başqa "Əncüməni-şüəra" ədəbi məclisində dövrünün ictimai ziddiyyətlərini qələmə alan və realist məzmunlu əsərləri ilə seçilən şairlərdən biri də Qüdsi Vənəndi olmuşdur. Hazırda Qüdsinin iki əlyazma divanı mühafizə olunmaqdadır. Bu divanların hər ikisi ərəb, fars və Azərbaycan dillərində yazılmışdır. Şairin ədəbi irsinin böyük əksəriyyəti qəzəl, qəsidə, mənzum səfərnamə, müstəzad, bayatı, qoşma, gəraylı, təxmis, müxəmməsi-müstəzad və başqa poetik formalarda yazılmış realist məzmunlu ictimai-lirik əsərlərdən ibarətdir. Onun şeirlərinin müəyyən qismində din xadimləri, vaizlər, mollalar, varlı bəylər və xanlar, hətta şəhər qazıları tənqid olunurlar. Şair Naxçıvana, Dərbəndə, Şirvana, Təbrizə etdiyi səfərləri zamanı gördüyü hadisələri, ictimai bərabərsizlikləri qələmə almış, yaşadığı tarixi dövrün tənqidi mənzərəsini vermişdir.
"Əncüməni-şuəra"nın üzvləri Azərbaycanın bir sıra şəhər və rayonlarında yaranan ədəbi məclislərlə də əlaqə saxlayırdılar. Qudsi Vənəndi bu münasibətlə məşhur Qarabağ şairlərindən olan Baba bəy Şakirə mənzum məktubunu yazmış, M.T.Sidqi isə məclisin üzvlərinə məktub göndərərək onlara olan hörmət və məhəbbətini bildirmişdir.
"Əncüməni-şüəra"nın üzvləri öz müasirləri ilə ədəbi əlaqələr yaratdıqları kimi, XIX əsrin Aşıq Rəcəb, Masazırlı Aşıq Həsən, Dilqəm, Əndəlib Qaracadaği kimi aşıq və şairləri də Naxçıvana və Ordubada gəlir, şeirlərində bu yerlərin təbii gözəlliklərini nəzmə çəkirdilər.
Digər tərəfdən məclisin hər hansı bir üzvünün ayrı-ayrı ölkələrə səfəri zamanı qələmə aldığı əsərlər də səfərdən qayıtdıqdan sonra məclisdə oxunur və həmin əsərlərə məclisin digər üzvləri bənzətmə və nəzirələr yazırdılar. Bu cəhətdən Qüdsi Vənəndi ilə Fəqirin yaradıçılıq əlaqələrini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, Fəqirin əlyazma divanındakı "Ey bivəfa, qılıb məni divanə gözlərin", "Məcnun kimi qılıb məni divanə tellərin", "Tökülüb zülfi-siyah, arizi-gülnarə dəyər", "Bir pərişan xəmi-zülfündə düşüb darə könül", "Düşmüşəm seyd kimi damdə səyyad əlinə> və s. misralarla başlayan qəzəlləri ilə Qüdsi Vənəndinin səfəri zamanı qələmə aldığı "Könül", "Gözlərin", "Tellərin", "Dəyər", "Əlinə" və s. rədifli şeirləri arasında mövzu cəhətdən yaxınlıq çoxdur. Hətta hər iki şairin şeirlərdə işlətdikləri rədiflər də əsasən eynidir. Lakin maraqlıdır ki, Fəqir mövzu yarışında təqlidçi mövqedə dayanmamış, poetik formalar baxımından orijinal yolla getməyə çalışmışdır. Belə ki, Qüdsinin qoşma şəklində müraciət etdiyi mövzuların müəyyən bir qismini Fəqir qəzəl janrında qələmə almışdır. O, başçılıq etdiyi ədəbi məclisdə özünə tələbkar olmaqla bərabər, başqalarının da əsərlərində yüksək sənətkarlıq arzulayır və bəzən xoşu gəlməyən şeirləri açıqçasına tənqid edirdi. "Dərməzəmməti-Əttar" sərlövhəli qəzəlində şair "Əncüməni-şüəra"nın gənc üzvlərindən olan Ağa Rəsul Əttarı şeir və sənət aləmindəki səriştəsizliyinə görə məzəmmət etmişdir. Bu qəzəldən Fəqirin sənət haqqındakı nəzəri görüşləri barədə də müəyyən məlumat əldə etmək olur. Şairə görə əsl sənət əsəri formalizmdən uzaq olub, məna və məzmun gözəlliyilə poetik ətrə və təravətə malik olmalıdır. Məsələn, o, "Əttar qoymuş adını, şerinin ətri yox"-deyə, Əttarın şerini bəyənmir, onu formalizmdən uzaqlaşmağa sövq edirdi.
Üzüvləri
Mənbə
- Əncüməni-şüara 2008-01-23 at the Wayback Machine
Həmçinin Bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqale boyuk olcude ve ya tamamile tek menbeye esaslanir Movzu ile bagli muzakirelere qosula ve fikirlerinizi bildire bilersiniz Meqaleye etibarli menbeler elave ederek tekmillesdire bilersiniz Encumeni suera Melumdur ki XIX esrde Azerbaycanin bir sira yerlerinde edebi meclisler yaranmisdi Hemin dovrde Bakida Mecmeus suera Samaxida Beytus Sefa Qubada Gulustan Lenkeranda Fovcul fuseha Qarabagda Meclisi uns ve Meclisi feramusan adlanan edebi meclisler fealiyyet gosterirdiler Bele meclislerden biri de 1831 ci ilde Ordubadda yaradilmis Encumeni suera edebi meclisi idi Bu edebi meclisi ilk defe teskil eden Seyxeli xan Kengerli olmusdur Akademik Feyzulla Qasimzadenin XIX esr Azerbaycan edebiyyati tarixi dersliyinde ve Nesreddin Qarayevin XIX esrde Azerbaycanda edebi meclisler adli namizedlik dissertasiyasinda Seyxeli Naibin meclisin teskilatcisi kimi yalniz adi cekilmis onun kimliyi haqqinda hec bir melumat verilmemisdir Tedqiqatlar gosterir ki hemin sexs Naxcivanin o zamanki hakimlerinden olan meshur Kalbali xan Kengerlinin ortancil oglu Seyxeli xan Kengerlidir XIX esrin birinci yarisindan baslayaraq Seyxeli xan Ordubadin naibi canisini teyin olunmus seir ve senet alemine maraq gosterdiyi ucun orada Encumeni suera adli edebi meclis yaratmisdir Tesadufi deyildir ki XIX esrin gorkemli sairlerinden olan Endelib Qaracadagi ozunun Ordubadin vesfi adli muxemmesinde Ordubadin ve onun Eylis kimi sefali kendlerinin terennumu fonunda Seyxeli xan Kengerlini de oranin hakimi kimi yad etmis onun sexavet ve sucaetinden danismisdir Ordubadin ne deyim vesfi gulustane deyer Bir eceb gusedi ki cenneti Rizvane deyer Her dem Eylis seferi Hindu Isfahane deyer Eyle sahidleri var huriyu qilmane deyer Muxteser abu havasi butun Irane deyer Hakimi Seyxeli xan kani sexavet ne deyim Yoxdu Kengerli kimi merdi sucaet ne deyim Gormedim bir bele sultani edalet ne deyim Sahibi teblu elem ozge qiyamet ne deyim Cixsa cenk eylemeye Nadiri dovrane deyer Cox guman ki Endelib Qaracadaginin Ordubada ve Eylise gelisi vaxtlarinda Seyxeli xan Kengerlinin teskil etdiyi Encumeni suera edebi meclisi fealiyyetde olmusdur XIX esrin 70 80 ci illerinde meclise Haci aga Feqir Ordubadi sonralar ise Mehemmed Tagi Sidqi rehberlik etmisler Meclis muxtelif fasilelerle fealiyyet gostermis bu gorkemli senetkarlarin rehberliyi dovrunde mutereqqi yol tutmusdur Feqirin vefatindan ve Sidqinin Naxcivana kocmesinden sonra meclis bassizliq uzunden zeiflemis 1890 1895 ci illerde oz fealiyyetini dayandirmisdir Edebi meclisinin 25 e yaxin uzvu ve bir cox heveskar dinleyicileri olmusdur Feqir Ordubadi M T Sidqi Haci Mirze Aga Rehim Qudsi Venendi Usta Zeynalabdin Neqqas Haci Molla Huseyn Bikes Mesedi Hesen Debbag Ehmed Aga Semi Mesedi Mohsun Saetsaz Keble Eliqulu Muznib Aga Resul Ettar Mehemmedqulu Salik Aslanxan Kovher Nedim ve basqalari meclisin feal uzvleri idiler Encumeni suera edebi meclisinin uzvleri yaradiciliq prinsipi etibari ile iki qisme bolunurduler Bunlardan bir qismi Sedi Hafiz Xeyyam Nizami Fuzuli Qovsi Tebrizi kimi klassik Serq sairlerinin mutereqqi enenelerini davam ve inkisaf etdirir ikinci bir qismi ise M P Vaqif Heyran xanim Q Zakir B Sakir Bakixanov Qudsi ve basqa realist senetkarlarin edebi irsinden behrelenerek zamanin telebinden dogan aktual movzulara muraciet edirdiler Bunlarin yaradiciliginda maarifciliye ve realizme meyl daha quvvetli idi Bu cehetden meclisin M T Sidqi Feqir Ordubadi Qudsi Venendi Mehemmedqulu Salik Neqqas Aslanxan Kovher kimi uzvleri xususile ferqlenirdiler M T Sidqi ozunun Heykeli insana bir nezer A S Puskin ve basqa eserlerinde ictimai felsefi problemlere rus ictimai fikrine meyl edir Feqir Ordubadi ise lirik seirlerle yanasi satirik menzumeler de qeleme alirdi Meclisin feal uzvleri klassik poeziyanin butun formalarina muraciet edir asiqane qezellerle beraber realist tenqidi mahiyyet dasiyan menzum sefernameler qosma gerayli bayati muxemmes mustezad qeside ve mesneviler de qeleme alirdilar Encumeni suera nin layiqli uzvlerinden biri Usta Zeynalabdin Neqqas idi O sairlikle yanasi neqqasliq seneti ile de mesqul olmus ve oz pesesi ile elaqedar olaraq eserlerinde Neqqas texellusunu isletmisdir Onun islediyi neqs ve resmler Ordubad Naxcivan Tbilisi Tebriz ve basqa seherlerde indi de muhafize edilmekdedir Bundan basqa Encumeni suera edebi meclisinde dovrunun ictimai ziddiyyetlerini qeleme alan ve realist mezmunlu eserleri ile secilen sairlerden biri de Qudsi Venendi olmusdur Hazirda Qudsinin iki elyazma divani muhafize olunmaqdadir Bu divanlarin her ikisi ereb fars ve Azerbaycan dillerinde yazilmisdir Sairin edebi irsinin boyuk ekseriyyeti qezel qeside menzum sefername mustezad bayati qosma gerayli texmis muxemmesi mustezad ve basqa poetik formalarda yazilmis realist mezmunlu ictimai lirik eserlerden ibaretdir Onun seirlerinin mueyyen qisminde din xadimleri vaizler mollalar varli beyler ve xanlar hetta seher qazilari tenqid olunurlar Sair Naxcivana Derbende Sirvana Tebrize etdiyi seferleri zamani gorduyu hadiseleri ictimai berabersizlikleri qeleme almis yasadigi tarixi dovrun tenqidi menzeresini vermisdir Encumeni suera nin uzvleri Azerbaycanin bir sira seher ve rayonlarinda yaranan edebi meclislerle de elaqe saxlayirdilar Qudsi Venendi bu munasibetle meshur Qarabag sairlerinden olan Baba bey Sakire menzum mektubunu yazmis M T Sidqi ise meclisin uzvlerine mektub gondererek onlara olan hormet ve mehebbetini bildirmisdir Encumeni suera nin uzvleri oz muasirleri ile edebi elaqeler yaratdiqlari kimi XIX esrin Asiq Receb Masazirli Asiq Hesen Dilqem Endelib Qaracadagi kimi asiq ve sairleri de Naxcivana ve Ordubada gelir seirlerinde bu yerlerin tebii gozelliklerini nezme cekirdiler Diger terefden meclisin her hansi bir uzvunun ayri ayri olkelere seferi zamani qeleme aldigi eserler de seferden qayitdiqdan sonra meclisde oxunur ve hemin eserlere meclisin diger uzvleri benzetme ve nezireler yazirdilar Bu cehetden Qudsi Venendi ile Feqirin yaradiciliq elaqelerini xususile qeyd etmek lazimdir Bele ki Feqirin elyazma divanindaki Ey bivefa qilib meni divane gozlerin Mecnun kimi qilib meni divane tellerin Tokulub zulfi siyah arizi gulnare deyer Bir perisan xemi zulfunde dusub dare konul Dusmusem seyd kimi damde seyyad eline gt ve s misralarla baslayan qezelleri ile Qudsi Venendinin seferi zamani qeleme aldigi Konul Gozlerin Tellerin Deyer Eline ve s redifli seirleri arasinda movzu cehetden yaxinliq coxdur Hetta her iki sairin seirlerde isletdikleri redifler de esasen eynidir Lakin maraqlidir ki Feqir movzu yarisinda teqlidci movqede dayanmamis poetik formalar baximindan orijinal yolla getmeye calismisdir Bele ki Qudsinin qosma seklinde muraciet etdiyi movzularin mueyyen bir qismini Feqir qezel janrinda qeleme almisdir O basciliq etdiyi edebi meclisde ozune telebkar olmaqla beraber basqalarinin da eserlerinde yuksek senetkarliq arzulayir ve bezen xosu gelmeyen seirleri aciqcasina tenqid edirdi Dermezemmeti Ettar serlovheli qezelinde sair Encumeni suera nin genc uzvlerinden olan Aga Resul Ettari seir ve senet alemindeki seristesizliyine gore mezemmet etmisdir Bu qezelden Feqirin senet haqqindaki nezeri gorusleri barede de mueyyen melumat elde etmek olur Saire gore esl senet eseri formalizmden uzaq olub mena ve mezmun gozelliyile poetik etre ve teravete malik olmalidir Meselen o Ettar qoymus adini serinin etri yox deye Ettarin serini beyenmir onu formalizmden uzaqlasmaga sovq edirdi UzuvleriHaci Mirze Agarehim Qudsi VenendiMenbeEncumeni suara 2008 01 23 at the Wayback MachineHemcinin Bax