Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şri-Lanka vətəndaş müharibəsi — Şri-Lanka mərkəzi hökuməti ilə Tamil pələngləri hərbiləşdirilmiş hərəkat arasında baş vermiş müharibə. Hərbi əməliyyatlar 1983–2009-cu illərdə baş vermişdir. Müharibə 80 min insanın ölümünə səbəb olmuşdur.
| Şri-Lanka vətəndaş müharibəsi | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| Tarix | 23 iyul 1983 — 18 may 2009 | ||
| Yeri | Şri-Lanka | ||
| Səbəbi | Tamil milli azlığının separatist meyilləri | ||
| Nəticəsi | Dərbənd xanlığının təslim olması | ||
| Münaqişə tərəfləri | |||
| |||
| Komandan(lar) | |||
| |||
| Tərəflərin qüvvəsi | |||
| |||
| İtkilər | |||
| |||
| Ümumi itkilər | |||
| |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Müharibə öncəsi
1948-ci ildə Şri-Lankanın Böyük Britaniyadan müstəqillik əldə etməsindən sonra ölkənin siyasi həyatında Sinhallar üstün mövqe qazanmağa başlamışdılar. Bu ərəfədə isə tamillərin asimilyasiyası başlamışdı. Bu iki etnik qrup arasında narazılıqlar 1977-ci ildə Şri-Lankada kütləvi davalara səbəb olmuşdur. 1976-cı ildən "Tamil İlam azadlıq pələngləri" artıq təşkil olunmuşdu. Onlar Tamillərin müstəqilliyinə can atırdılar.
Cafna kitabxanasının yandırılması və kütləvi qətlyamlarda sinhal polislərin iştirakı tamillər arasında dərin ikrah hissi yaratmışdı.
1983-cü ilin iyulunda Tamil pələnləri Cafna şəhərində patrullara hücum təşkil etmişdir. Bu isə Sinhallar arasında adekvat münasibəti doğurmuş və tamil qətliyamlarına yol açmışdır. Bu hadisələr tarixə Qara iyul kimi daxil olmuşdur. Bundan sonra dövlət hərbi vəziyyət elan etmişdir. Daha sonra adada vətəndaş müharibəsi başlamışdır.
Dövrləri
Müharibə aşağıdakı dövrlərə bölünür:
(1983–1987): vətəndaş müharibəsinin ilkin dövrü hesab edilir.
(1987–1990): müharibəyə Hindistanın müdaxiləsi. 1987-ci ilin yayında adaya Hindistan ordusu daxil olur. Onlar burada sülhməramlı misiyasını yerinə yetirməli idilər. Sonradan isə onların Tamillərə qarşı müharibəyə qarışdığı müəyyən edilir. Çoxlu sayda itki verməsi səbəbindən Hindistan kontingenti 1990-cı ilin yayında adanı tərk etmişdir.
(1990–1994): vətədaş müharibəsinin yenidən alovlanması. Müharibə terror aktları ilə müşahidə edilmişdir. Tamillərin bu addımları nəticəsində Şri-Lankanın prezidenti Ranasinqxe Premadasa öldürülmüşdür.
(1995–2002): qısa müddətdən sonra alovlanan növbəti mərhələ. Hökumət qüvvələri genişmiqyaslı hərbi əməliyyatlara başlamış, ancaq kiçik uğurlara nail olmuşdur.
Barışıq (2002–2006). 2002-ci ildə Norveçin bilavastə iştirakı ilə tərəflər arasında barışıq elan edilmişdir. Bundan sonra münaqişənin həlli istiqamətində danışıqlar başlamışdır.
(2006–2009?). 2006-cı ilin aprelində Tamil pələngləritərəfindən təşmil edilən terror aktından sonra əməliyyatlar yenidən başlamışdır.
"Pələnglərin" məğlubiyyəti
2008-ci ilin yanvarında Şri-Lanka formal şəkildə barışıqdan imtina etdiyini bəyan etmişdir.
2 yanvar 2009-cu ildə hökumət qüvvələri iki aylıq ağır döyüşlərdən sonra "Tamillərin paytaxtı" olan şəhərini tuturlar. Artıq 14 yanvar tarixində Şri-lankla ordusu bütün Cafna yarımadasını öz nəzarətinə ala bilmişdir.
25 yanvar 2009-cu ildə isə hərbçilər Tamil pələnglərinin "son qalası" olan Mullaittivunu ələ keçirə bilirlər.
2009-cu ilin aprelində "pələnglər" şəhərində çoxlu sayda itki vermişlər.
16 may 2009-cu ildə Şri-Lanka prezidenti Tamil pələngləri üzərində tam qələbəni elan etmişdir. "Tamil pələngləri" təşkilatının rəhbəri məğlubiyyəti qəbul etmiş və barışıq elan etmişdir.
18 may 2009-cu ildə "Tamil İlam Azadlıq pələngləri" təkilatının rəhbəri Velupillai Prabxakaran mühasirəni yarmaq cəhdi zamanı öldürülmüşdür. Onun 200 nəfərlik dəstəsi ölkənin şimal-şərqindəki cəngəlliklərdə mühasirəyə alınmışdır. Onun cəsədi sanitar maşınında aşkar edilmişdir.
Bir müddət isə Velupillai Prabxakaranın böyük oğlu öldürülmüşdür. Xüsusi təyinatlılar tərəfindən bu təşkilatın digər yüksək çinli üzvləridə aradan götürülmüşdür.
İtkilər
Son hərbi əməliyyatlar zamanı tamillər tərəfindən 6.5 min insan ölmüş və 200 min insan qaçqın vəziyyətinə düşmüşdür. Hökumət qüvvələri əməliyatlar zamanı 6200 itki vermiş və 30 min insan yaralanmışdır.
İstinadlar
- "Sri Lanka — Armed forces". 2007-01-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- . 2010-11-27 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- "Şri-lankla ordusu bütün Cafna yarımadasını öz nəzarətinə almişdir". 2014-07-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- . 2015-01-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- . 2014-07-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- "Times Online 18 May 2009". 19 May 2009 tarixində . İstifadə tarixi: 1 November 2018.
- "Şri-Lanka qüvvələri Tamil Pələnglərinin məhvinə çalışır". 2021-09-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- "Шри-Ланка посвятила победе над тамилами купюру в 1000 рупий". 2015-03-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-11-01.
- Война в Шри-Ланке превзошла по потерям операцию США в Ираке 2015-04-25 at the Wayback Machine (rus.)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Sri Lanka vetendas muharibesi Sri Lanka merkezi hokumeti ile Tamil pelengleri herbilesdirilmis herekat arasinda bas vermis muharibe Herbi emeliyyatlar 1983 2009 cu illerde bas vermisdir Muharibe 80 min insanin olumune sebeb olmusdur Sri Lanka vetendas muharibesiTarix 23 iyul 1983 18 may 2009Yeri Sri LankaSebebi Tamil milli azliginin separatist meyilleriNeticesi Derbend xanliginin teslim olmasiMunaqise terefleri 1987 1990 Komandan lar Tereflerin quvvesi157 000 2002 14 minItkiler23 327 olu 60 000 yarali 1 400 1 600 olu ve yarali 27 000 olu ve 12000 esir Umumi itkiler80 000 100 000 arasi olu 1 Vikianbarda elaqeli mediafayllarMuharibe oncesi1948 ci ilde Sri Lankanin Boyuk Britaniyadan musteqillik elde etmesinden sonra olkenin siyasi heyatinda Sinhallar ustun movqe qazanmaga baslamisdilar Bu erefede ise tamillerin asimilyasiyasi baslamisdi Bu iki etnik qrup arasinda naraziliqlar 1977 ci ilde Sri Lankada kutlevi davalara sebeb olmusdur 1976 ci ilden Tamil Ilam azadliq pelengleri artiq teskil olunmusdu Onlar Tamillerin musteqilliyine can atirdilar Cafna kitabxanasinin yandirilmasi ve kutlevi qetlyamlarda sinhal polislerin istiraki tamiller arasinda derin ikrah hissi yaratmisdi 1983 cu ilin iyulunda Tamil pelenleri Cafna seherinde patrullara hucum teskil etmisdir Bu ise Sinhallar arasinda adekvat munasibeti dogurmus ve tamil qetliyamlarina yol acmisdir Bu hadiseler tarixe Qara iyul kimi daxil olmusdur Bundan sonra dovlet herbi veziyyet elan etmisdir Daha sonra adada vetendas muharibesi baslamisdir DovrleriMuharibe asagidaki dovrlere bolunur 1983 1987 vetendas muharibesinin ilkin dovru hesab edilir 1987 1990 muharibeye Hindistanin mudaxilesi 1987 ci ilin yayinda adaya Hindistan ordusu daxil olur Onlar burada sulhmeramli misiyasini yerine yetirmeli idiler Sonradan ise onlarin Tamillere qarsi muharibeye qarisdigi mueyyen edilir Coxlu sayda itki vermesi sebebinden Hindistan kontingenti 1990 ci ilin yayinda adani terk etmisdir 1990 1994 vetedas muharibesinin yeniden alovlanmasi Muharibe terror aktlari ile musahide edilmisdir Tamillerin bu addimlari neticesinde Sri Lankanin prezidenti Ranasinqxe Premadasa oldurulmusdur 1995 2002 qisa muddetden sonra alovlanan novbeti merhele Hokumet quvveleri genismiqyasli herbi emeliyyatlara baslamis ancaq kicik ugurlara nail olmusdur Barisiq 2002 2006 2002 ci ilde Norvecin bilavaste istiraki ile terefler arasinda barisiq elan edilmisdir Bundan sonra munaqisenin helli istiqametinde danisiqlar baslamisdir 2006 2009 2006 ci ilin aprelinde Tamil pelengleriterefinden tesmil edilen terror aktindan sonra emeliyyatlar yeniden baslamisdir Pelenglerin meglubiyyeti2008 ci ilin yanvarinda Sri Lanka formal sekilde barisiqdan imtina etdiyini beyan etmisdir 2 yanvar 2009 cu ilde hokumet quvveleri iki ayliq agir doyuslerden sonra Tamillerin paytaxti olan seherini tuturlar Artiq 14 yanvar tarixinde Sri lankla ordusu butun Cafna yarimadasini oz nezaretine ala bilmisdir 25 yanvar 2009 cu ilde ise herbciler Tamil pelenglerinin son qalasi olan Mullaittivunu ele kecire bilirler 2009 cu ilin aprelinde pelengler seherinde coxlu sayda itki vermisler 16 may 2009 cu ilde Sri Lanka prezidenti Tamil pelengleri uzerinde tam qelebeni elan etmisdir Tamil pelengleri teskilatinin rehberi meglubiyyeti qebul etmis ve barisiq elan etmisdir 18 may 2009 cu ilde Tamil Ilam Azadliq pelengleri tekilatinin rehberi Velupillai Prabxakaran muhasireni yarmaq cehdi zamani oldurulmusdur Onun 200 neferlik destesi olkenin simal serqindeki cengelliklerde muhasireye alinmisdir Onun cesedi sanitar masininda askar edilmisdir Bir muddet ise Velupillai Prabxakaranin boyuk oglu oldurulmusdur Xususi teyinatlilar terefinden bu teskilatin diger yuksek cinli uzvleride aradan goturulmusdur ItkilerSon herbi emeliyyatlar zamani tamiller terefinden 6 5 min insan olmus ve 200 min insan qacqin veziyyetine dusmusdur Hokumet quvveleri emeliyatlar zamani 6200 itki vermis ve 30 min insan yaralanmisdir Istinadlar Sri Lanka Armed forces 2007 01 05 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 01 2010 11 27 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 01 Sri lankla ordusu butun Cafna yarimadasini oz nezaretine almisdir 2014 07 14 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 01 2015 01 03 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 01 2014 07 15 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 11 01 Times Online 18 May 2009 19 May 2009 tarixinde Istifade tarixi 1 November 2018 Sri Lanka quvveleri Tamil Pelenglerinin mehvine calisir 2021 09 18 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 01 Shri Lanka posvyatila pobede nad tamilami kupyuru v 1000 rupij 2015 03 27 tarixinde Istifade tarixi 2018 11 01 Vojna v Shri Lanke prevzoshla po poteryam operaciyu SShA v Irake 2015 04 25 at the Wayback Machine rus