Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şeyx Sədrəddin Ərdəbili (1334-1391) — Səfəviyyə təriqəti şeyxi.
| Şeyx Sədrəddin Musa | |
|---|---|
Ərdəbil hakimliyinin II şeyxi | |
| 1334 – 1391 | |
| Əvvəlki | Şeyx Səfi |
| Sonrakı | Şeyx Xacə Əlaəddin Əli |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Kəlxoran, Ərdəbil |
| Vəfat tarixi | |
| Vəfat yeri | Ərdəbil |
| Dəfn yeri | Ərdəbil |
| Atası | Şeyx Səfi |
| Anası | Bibi Fatimə (Şeyx Zahid Gilaninin qızı) |
| Uşağı | Şeyx Xacə Əlaəddin Əli |
Həyatı
Şeyx Sədrəddin Musa ibn Şeyx Səfiəddin İshaq 1334-cü ildə Ərdəbil şəhəri yaxınlığında yerləşən Kəlxoran kəndində anadan olmuşdur. 1334-1391-ci illərdə şeyxlik etmişdir. Bu dövrdə şeyxliyin gəlirləri və müridləri artmışdır. Tələbələrin arasında moğollar da var idi. 1391-ci ildə Ərdəbildə vəfat etmişdir.
XIV əsrdə Əxi Mühibşahın oğlu Əxi Mirmir, Şeyx Səfiəddinin oğlu Şeyx Sədrəddinin vəkili idi. Onun adı “Şeyx Səfi təzkirəsi”ndə dəfələrlə qeyd olunmuşdur
Fəaliyyəti
Şeyx Hüseyn ibn Şeyx Abdal Zahidinin sözlərinə görə Şeyx Səfiəddin İshaq sağlığında xələflərindən özünə naib təyin etidyi Şeyx Sədrəddin qısa müddət ərzində çox ciddi çalışaraq ağır zəhmətlə kamil ustad mərtəbəsinə yüksəlmişdi. Ərdəbil vilayətindən olan Mövlanə Şəmsəddin deyir ki, Marağa – Təbriz yolu ilə üç ay ərzində Həzrəti şeyxin ziyarətinə gələn talebanların (zərvar və müridlərin) sayı 30 min nəfər olmuşdu. İsgəndər bəy Münşi isə yazır ki, Şeyx Sədrəddinin səadət qapısı hörmətli şahların və əyanların müraciət etdiyi yer oldu. Moğol əmirləri (Elxanilər) və əyanları irşad xəzinələrinin sahiblərinə böyük etiqad bəsləyirdilər. Şeyx Sədrəddin zamanının hökmdarları, talebanları yanında deyil, xalqın yoxsul zümrələri arasında daha çox böyük nüfuz sahibi olmuşdu. Bunun əsas səbəbi onun Şeyx Səfi türbəsinin məlum və məlum olmayan (nəzir, bəxşiş) gəlirlərdən yoxsullara yardım edilməsi haqqında sərəncamlar verməsi ilə əlaqədar idi. Seyid Cəmaləddin rəhmətüllah yoxsullara, yolçulara yemək verilməsi üzrə məmur olduğu zaman bir gün ərzində fəqirlərə min qoyun qızardılıb yemək verilmiş və dərviş xəlvətxanalarına da min ədəd çörək göndərildiyi də qeydə alınmışdır. Şeyx Sədrədinin Şeyx Zahid vəfat etdikdən (m.1300) dörd il sonra h.704-cü ildə (m.1304) anadan olmuş və h.794 (1392)-cü ildə vəfat etmişdir. O, əlli doqquz il irşad və dini rəhbər olmuşdu. Səfəvilərin mötəbər tarixi abidəsi onun əsəridir. Bu mötəbər Şeyx Səfi məqbərə komleksi on ilə tikdirilib başa çatdırılmışdı. Şeyx Sədərddinin müridlərinin xalq içərisində təsiri çox artmış, onlar sufilik ideyasını Azərbaycan hüdudlarından kənarda da yayaraq məhşurlaşırdılar. "Silsilətün-nəsəbi Səfəviyyə”də göstərilir ki, Şeyx Sədrəddinin zamanında onun talebanları (müridləri) çox yüksək məqama sahib olmuşdular ki, onlardan biri də Seyid Şah Qasım Ənvər (1355-1434)olub, o, sonralar İraq və Xorasanda da çox məhşurlaşmışdı. XIV yüzilin 30-40-cı illərində Hülakular dövləti parçalanıb dağıldıqda Azərbaycanda hakimiyyəti çobanilər sülaləsi ələ keçirmişdi. Çobanlı Məlik Əşrəf (1344-1356)əhalini soyub talayır və onun zülmündən cana gələnlər vətənlərini tərk edirdilər. Onlar Azərbaycandakı əhalinin acınacaqlı vəziyyətini Canı bəyə çatdırdıqda o, mütəəsir olmuşdu. O, tezliklə hərəkətə keçib Azərbaycanın Şirvan vilayətinə daxil oldu. Təbrizi tutub Məlik Əşrəfi ələ keçirib edam etdirdi. Şeyx Sədrəddin Canı bəy tərəfindən ehtiramla qarşılanmış və o, Şeyxə bildirmişdi ki, mənim bu vilayətdə qalmaq fikrim yoxdur. Sizə və müridlərinizə aid olan daşınmaz əmlak (torpaq, tikili) düzgün qeydə alınıb mənə gətirilsin ki, onlar yenidən sənədləşdirilsin və qaydaya salınsın. Şeyx Ərdəbilə yola düşüb padşahın göstərişi ilə müridlərin mürəxxəs edərək Ərdəbil vilayəti, Darolmərz, Muğana və sair mahallara göndərdi ki, yerlərdə hansı əmlak ki, onlara aiddir sənədləşdirsinlər və Şeyx onları padşaha çatdırsın. Müridlər bütün bunlar barədə düzgün tumar hazırladılar və müqəddəs Astanaya çatdırdılar. Ancaq Canıbəy ölkəsində baş verən hadisələrlə bağlı ləngimədən yola düşdüyünə görə Şeyx onunla bir daha görşə bilmədi və bu səbəbdən də onun imzası ilə soyurqal barədə hökmü ala bilmədi.
Şeyx Sədrəddin Həcc ziyarətindən geri qayıtdıqdan sonra oğlu ariflər sultanı, sufi-saleklərin dəlili Xoca Əlini özünə xələf və naib təyin edib, səccadəni də, müqəddəs məzara rəhbərliyi də ona də verir Xoca Əli atasından sonra otuz səkkiz il Darülirşada başçılıq etmiş və h.830-cu ildə(m.1437) vəfat etmişdi.
- Eskandar Beg Monshi, History of Shah ‘Abbas the Great (Tārīk-e‘Ălamārā-ye ‘Abbāsī), translated by Roger M. Savory, Colorado: Westview Press, 1978.
- Browne, Edward G., A Literary History of Persia. Vol. IV. Modern Times (1500-1924), Maryland: Iranbooks, 1997. (Originally published in 1902)
- “Şeyx Səfi təzkirəsi 9, s.242,570-573,652”
İstinadlar
Bu məqalədəki istinadlar müvafiq ilə göstərilməlidir. |
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Seyx Sedreddin Erdebili 1334 1391 Sefeviyye teriqeti seyxi Seyx Sedreddin MusaErdebil hakimliyinin II seyxi1334 1391EvvelkiSeyx SefiSonrakiSeyx Xace Elaeddin EliSexsi melumatlarDogum tarixi 1305Dogum yeri Kelxoran ErdebilVefat tarixi 1391Vefat yeri ErdebilDefn yeri ErdebilAtasi Seyx SefiAnasi Bibi Fatime Seyx Zahid Gilaninin qizi Usagi Seyx Xace Elaeddin EliHeyatiSeyx Sedreddin Musa ibn Seyx Sefieddin Ishaq 1334 cu ilde Erdebil seheri yaxinliginda yerlesen Kelxoran kendinde anadan olmusdur 1334 1391 ci illerde seyxlik etmisdir Bu dovrde seyxliyin gelirleri ve muridleri artmisdir Telebelerin arasinda mogollar da var idi 1391 ci ilde Erdebilde vefat etmisdir XIV esrde Exi Muhibsahin oglu Exi Mirmir Seyx Sefieddinin oglu Seyx Sedreddinin vekili idi Onun adi Seyx Sefi tezkiresi nde defelerle qeyd olunmusdurFealiyyetiSeyx Huseyn ibn Seyx Abdal Zahidinin sozlerine gore Seyx Sefieddin Ishaq sagliginda xeleflerinden ozune naib teyin etidyi Seyx Sedreddin qisa muddet erzinde cox ciddi calisaraq agir zehmetle kamil ustad mertebesine yukselmisdi Erdebil vilayetinden olan Movlane Semseddin deyir ki Maraga Tebriz yolu ile uc ay erzinde Hezreti seyxin ziyaretine gelen talebanlarin zervar ve muridlerin sayi 30 min nefer olmusdu Isgender bey Munsi ise yazir ki Seyx Sedreddinin seadet qapisi hormetli sahlarin ve eyanlarin muraciet etdiyi yer oldu Mogol emirleri Elxaniler ve eyanlari irsad xezinelerinin sahiblerine boyuk etiqad besleyirdiler Seyx Sedreddin zamaninin hokmdarlari talebanlari yaninda deyil xalqin yoxsul zumreleri arasinda daha cox boyuk nufuz sahibi olmusdu Bunun esas sebebi onun Seyx Sefi turbesinin melum ve melum olmayan nezir bexsis gelirlerden yoxsullara yardim edilmesi haqqinda serencamlar vermesi ile elaqedar idi Seyid Cemaleddin rehmetullah yoxsullara yolculara yemek verilmesi uzre memur oldugu zaman bir gun erzinde feqirlere min qoyun qizardilib yemek verilmis ve dervis xelvetxanalarina da min eded corek gonderildiyi de qeyde alinmisdir Seyx Sedredinin Seyx Zahid vefat etdikden m 1300 dord il sonra h 704 cu ilde m 1304 anadan olmus ve h 794 1392 cu ilde vefat etmisdir O elli doqquz il irsad ve dini rehber olmusdu Sefevilerin moteber tarixi abidesi onun eseridir Bu moteber Seyx Sefi meqbere komleksi on ile tikdirilib basa catdirilmisdi Seyx Sederddinin muridlerinin xalq icerisinde tesiri cox artmis onlar sufilik ideyasini Azerbaycan hududlarindan kenarda da yayaraq mehsurlasirdilar Silsiletun nesebi Sefeviyye de gosterilir ki Seyx Sedreddinin zamaninda onun talebanlari muridleri cox yuksek meqama sahib olmusdular ki onlardan biri de Seyid Sah Qasim Enver 1355 1434 olub o sonralar Iraq ve Xorasanda da cox mehsurlasmisdi XIV yuzilin 30 40 ci illerinde Hulakular dovleti parcalanib dagildiqda Azerbaycanda hakimiyyeti cobaniler sulalesi ele kecirmisdi Cobanli Melik Esref 1344 1356 ehalini soyub talayir ve onun zulmunden cana gelenler vetenlerini terk edirdiler Onlar Azerbaycandaki ehalinin acinacaqli veziyyetini Cani beye catdirdiqda o muteesir olmusdu O tezlikle herekete kecib Azerbaycanin Sirvan vilayetine daxil oldu Tebrizi tutub Melik Esrefi ele kecirib edam etdirdi Seyx Sedreddin Cani bey terefinden ehtiramla qarsilanmis ve o Seyxe bildirmisdi ki menim bu vilayetde qalmaq fikrim yoxdur Size ve muridlerinize aid olan dasinmaz emlak torpaq tikili duzgun qeyde alinib mene getirilsin ki onlar yeniden senedlesdirilsin ve qaydaya salinsin Seyx Erdebile yola dusub padsahin gosterisi ile muridlerin murexxes ederek Erdebil vilayeti Darolmerz Mugana ve sair mahallara gonderdi ki yerlerde hansi emlak ki onlara aiddir senedlesdirsinler ve Seyx onlari padsaha catdirsin Muridler butun bunlar barede duzgun tumar hazirladilar ve muqeddes Astanaya catdirdilar Ancaq Canibey olkesinde bas veren hadiselerle bagli lengimeden yola dusduyune gore Seyx onunla bir daha gorse bilmedi ve bu sebebden de onun imzasi ile soyurqal barede hokmu ala bilmedi Seyx Sedreddin Hecc ziyaretinden geri qayitdiqdan sonra oglu arifler sultani sufi saleklerin delili Xoca Elini ozune xelef ve naib teyin edib seccadeni de muqeddes mezara rehberliyi de ona de verir Xoca Eli atasindan sonra otuz sekkiz il Darulirsada basciliq etmis ve h 830 cu ilde m 1437 vefat etmisdi Eskandar Beg Monshi History of Shah Abbas the Great Tarik e Ălamara ye Abbasi translated by Roger M Savory Colorado Westview Press 1978 Browne Edward G A Literary History of Persia Vol IV Modern Times 1500 1924 Maryland Iranbooks 1997 Originally published in 1902 Seyx Sefi tezkiresi 9 s 242 570 573 652 https www adalet az mobil 177638IstinadlarBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir Hemcinin baxXarici kecidler