Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Şəmsi Təbrizi minarəsi (fars. مناره شمس تبریزی) və ya Səfəvi sarayı minarəsi - İran Azərbaycanının Xoy şəhərində yerləşən Səfəvi dövrü memarlıq abidəsi. Əsər İranın Milli irs siyahısına 966 nömrəsi ilə qeydə alınmışdır. Minarə günümüzdə Xoyun turstik mərkəzlərindən biridir.
| Şəmsi Təbrizi minarəsi | |
|---|---|
| مناره شمس تبریزی | |
 | |
| Ölkə | |
| Şəhər | Xoy şəhəri |
| Rayon | Qərbi Azərbaycan ostanı |
| Yerləşir | Xoy şəhəri, Şəmsi Təbrizi küçəsi |
| Aidiyyatı | Səfəvilər dövləti |
| Hündürlüyü | 18 m |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Şəmsi Təbrizinin həyatı
Şəmsi Təbrizi 1186-cı ildə Təbrizdə anadan olmuşdur. Adı Məhəmməd, ləqəbləri Şəmsəddin, Şəms, Şəms-i Təbrizi və Şəmsü'l-hak ve'd-dindir. Atası Əli bin Məlikdəd Xorasanın Bəzer vilayətindən ticarət məqsədilə Təbrizə gələrək Təbrizdə məskunlaşan tacir idi. Əhməd Əflakinin “Mənakıbü'l Arifin” və “Məkalat-ı Şəms-i Təbrizi” əsərlərində onun gənclik illərində mədrəsə təhsili almadığı səma və zahidlik etdiyi bildirilir. Müxtəlif mənbələrdə onun Təbrizli Əbubəkir Sələf adlı şeyxə bağlı olduğu bildirilir. Səhih Əhməd Dədə əsərində qeyd edir ki, o, 22 yaşında şeyxinə xidmətinə bağlanıb və burada 14 il xidmət edib.
Şəmsi Təbrizinin mistik sözləri, fikirləri, rəvayətləri, Mövlana və digər sufilərlə söhbətləri və həyatına dair lhekayələr “Xirqə-i Şəms” və “Əsrar-ı Şəmsəddin” kimi əsərdə toplanılıb. Əsərin Sultan Vələd tərəfindən və ya onunla birlikdə bir çox adam tərəfindən tərtib edildiyi iddia edilir. İsmail Ankaravi və Məhəmməd Əli Müvəhhid onun Mövlana tərəfindən tərtib edildiyi qənaətindədirlər.
Onun harada öldüyünə dair fikirlər müxtəlif olsa da Qərbi Azərbaycan ostanının ən böyük şəhəri olan Xoy şəhərində dəfn edildiyi bilinən məlumatlardandır.
Tarixi
İranın Xoy şəhərinin şimal-qərbində, Şəmsi Təbrizi küçəsində yerləşən minarə haqqında mənbələrdə ətraflı məlumat yoxdur. Bəzi qaynaqlara görə Şah İsmayılın Şəmsi Təbriziyə olan bağlılığına görə Şəmsi Təbrizi türbəsinin yanında tikilmiş üç minarəli qış sarayı varimiş. Ovçuluqda mahir olan Şah İsmayıl ovladığı heyvanların buynuzlarını bu sarayın minarəsinə yerləşdiribmiş. Osmanlı şahı Sultan Süleyman Azərbaycana 2-ci səfəri zamanı türbə və minarəni ziyarət etmişdir. Sonrada saray Osmanlı İmperiyası ilə müharibədə dağıdılsa da günümüzə qədər yalnız bir minarəsi gəlib çata bilmişdir. Dövrün miniatür və şəkillərindən anlaşılır ki, bu minarə Şəmsi Təbrizi türbəsinin ətrafındakı 3 minarədən biri imiş. Sözü gedən 3 minarənin şəklinə Sultan Süleymanın Xoy səfərini təsvir edən "İraq səfərlərinin təyinat nöqtələrinin təsviri" kitabında rast gəlinir. Bundan başqa Qacar dövrü səyyahlarının və Cahangir Mirzənin Xoy haqqında qeydlərində , o cümlədən Əxbar əl Qəzvinin əsərlərində türbənin yanında yerləşən 2 minarədən bəhs olunur.
Şəms Təbrizinin məzarının Xoydakı Şəms minarəsi yaxınlığında olduğunu ilk dəfə elmi şəkildə əsaslandıran "Xoy tarixi" adlı kitabın müəllifi Məhəmməd Əmin Riyahi olmuşdur. O, qeyd edir ki, Şəmsin Xoyda dəfn olunduğunu Fəsihi Herəvi hicri 698-ci (1299-cu) ilin hadisələrindən bəhs edərkən vurğulayır. Fəsihi Herəvi "Mücməli-Fəsihi" əsərində yazır:"Xoyda dəfn olunmuş Mövlana Şəmsəddin Təbrizinin vəfatı – Mövlanayi-Rum adı ilə məşhur olan Mövlana Cəlaləddin Bəlxi öz divanını onun adına bağlayıb."
Riyahinin əsaslandığı digər bir mənbə Firudin bəyin "Münşəatüs-səlatin" əsəridir. Orada deyilir ki, Osmanlı hökmdarı I Süleyman 1526-cı ilin yayında Təbrizə növbəti yürüşdən qayıdarkən üç gün Xoyda qaldı və "rəbiül-əvvəl ayının 4-də cümə axşamı günü qoşunun komandanı İbrahim Paşa ilə birlikdə Həzrət Şəms Təbrizinin mübarək məzarını ziyarət etmək şərəfinə nail oldu".
Bir digər mütəxəssislərin fikrincə isə, Xoydakı minarə Səlcuqlar (ən azı erkən monqol) dövrünə aid bir abidədir. Səfəvilər dönəmində yenidən qurulan bu minarənin XV yüzillikdən etibarən Şəmsin adı ilə əlaqələndirildiyi dəqiq məlumdur. Bütün bunları nəzərə almaqla, 2007-ci ilin sonlarında Mövlananın 800 illiyi çərçivəsində Xoyda İran parlamenti sədrinin də iştirak etdiyi böyük tədbir keçirildi. Şəmsin məzar daşı yeniləndi, büstü qoyuldu, ərazidə qazıntı işləri aparılmağa başladı.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Bina bu gün düzbucaqlı bir ərazidə yerləşir. Minarə postament, gövdə, eyvan və pətək hissələrdən ibarətdir. Onlardan bəziləri dağılmışdır. Minarənin təxmini hündürlüyü 18.00 m, diametri 3.00 m-dir. Minarə yerdən pətək hissəsinin sonuna qədər silindrik formada tikilmişdir. Əsası üç sıra yonma daşlardan ibarətdir. Lakin yuxarı sıradakı daşların bəziləri günümüzə qədər gəlib çatmamışdır. Daşların ikinci cərgəsindəki hissə giriş açılışının qarşısındakı eniş hissəsi ilə birləşdirilib. Birləşmə xətlərindən də göründüyü kimi üçbucaqlı hissə binaya giriş açıqlığını qorumaq məqsədilə sonradan əlavə edilmişdir. Abidəyə giriş tək 0,35 m pillə ilə təmin edilir. Minarə qapısının eniş hissəsinin eni 0,60 m-dir. Minarəyə kürsü üzərindən eni 0,85 m olan qapıdan daxil olunur. Abidə bünövrəsindəki yonma daş hissəsi istisna olmaqla, kərpicdən tikilib.
Qoç buynuzları minarənin gövdəsindən eyvanın aşağı hissəsinə qədər olan bissəyə yerləşdirilmişdir. Abidənin pətək hissəsi günümüzdə təmirdədir. Bundan əlavə, minarənin yanında Şəmsi Təbrizi ilə yanaşı onun tələbəsi olan bir şəxsin də dəfn edildiyi bilinir.
İstinad siyahısı
- Yelen, 2014. səh. 59
- Riyahi, 1958. səh. 64
- Riyahi, 1958. səh. 65
- Kiani, 1969. səh. 223
Həmçinin bax
Mənbə
- M.Y.Kıanı. Iranian Arcitecture of The Islamic Period vol. 2 a List of Monuments. Tehran. 1989. səh. 296.
- Resul Yelen. İran-Hoydaki Mimari Eserler. Van. T.C. YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI. 2014.
- Məhəmməd Əmin Riyahi. Tarixi Xoy. Tehran. 1958.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Semsi Tebrizi minaresi fars مناره شمس تبریزی ve ya Sefevi sarayi minaresi Iran Azerbaycaninin Xoy seherinde yerlesen Sefevi dovru memarliq abidesi Eser Iranin Milli irs siyahisina 966 nomresi ile qeyde alinmisdir Minare gunumuzde Xoyun turstik merkezlerinden biridir Semsi Tebrizi minaresiمناره شمس تبریزیOlke IranSeher Xoy seheriRayon Qerbi Azerbaycan ostaniYerlesir Xoy seheri Semsi Tebrizi kucesiAidiyyati Sefeviler dovletiHundurluyu 18 m Vikianbarda elaqeli mediafayllarSemsi Tebrizinin heyatiSemsi Tebrizi 1186 ci ilde Tebrizde anadan olmusdur Adi Mehemmed leqebleri Semseddin Sems Sems i Tebrizi ve Semsu l hak ve d dindir Atasi Eli bin Melikded Xorasanin Bezer vilayetinden ticaret meqsedile Tebrize gelerek Tebrizde meskunlasan tacir idi Ehmed Eflakinin Menakibu l Arifin ve Mekalat i Sems i Tebrizi eserlerinde onun genclik illerinde medrese tehsili almadigi sema ve zahidlik etdiyi bildirilir Muxtelif menbelerde onun Tebrizli Ebubekir Selef adli seyxe bagli oldugu bildirilir Sehih Ehmed Dede eserinde qeyd edir ki o 22 yasinda seyxine xidmetine baglanib ve burada 14 il xidmet edib Semsi Tebrizinin mistik sozleri fikirleri revayetleri Movlana ve diger sufilerle sohbetleri ve heyatina dair lhekayeler Xirqe i Sems ve Esrar i Semseddin kimi eserde toplanilib Eserin Sultan Veled terefinden ve ya onunla birlikde bir cox adam terefinden tertib edildiyi iddia edilir Ismail Ankaravi ve Mehemmed Eli Muvehhid onun Movlana terefinden tertib edildiyi qenaetindedirler Onun harada olduyune dair fikirler muxtelif olsa da Qerbi Azerbaycan ostaninin en boyuk seheri olan Xoy seherinde defn edildiyi bilinen melumatlardandir TarixiIranin Xoy seherinin simal qerbinde Semsi Tebrizi kucesinde yerlesen minare haqqinda menbelerde etrafli melumat yoxdur Bezi qaynaqlara gore Sah Ismayilin Semsi Tebriziye olan bagliligina gore Semsi Tebrizi turbesinin yaninda tikilmis uc minareli qis sarayi varimis Ovculuqda mahir olan Sah Ismayil ovladigi heyvanlarin buynuzlarini bu sarayin minaresine yerlesdiribmis Osmanli sahi Sultan Suleyman Azerbaycana 2 ci seferi zamani turbe ve minareni ziyaret etmisdir Sonrada saray Osmanli Imperiyasi ile muharibede dagidilsa da gunumuze qeder yalniz bir minaresi gelib cata bilmisdir Dovrun miniatur ve sekillerinden anlasilir ki bu minare Semsi Tebrizi turbesinin etrafindaki 3 minareden biri imis Sozu geden 3 minarenin sekline Sultan Suleymanin Xoy seferini tesvir eden Iraq seferlerinin teyinat noqtelerinin tesviri kitabinda rast gelinir Bundan basqa Qacar dovru seyyahlarinin ve Cahangir Mirzenin Xoy haqqinda qeydlerinde o cumleden Exbar el Qezvinin eserlerinde turbenin yaninda yerlesen 2 minareden behs olunur Sems Tebrizinin mezarinin Xoydaki Sems minaresi yaxinliginda oldugunu ilk defe elmi sekilde esaslandiran Xoy tarixi adli kitabin muellifi Mehemmed Emin Riyahi olmusdur O qeyd edir ki Semsin Xoyda defn olundugunu Fesihi Herevi hicri 698 ci 1299 cu ilin hadiselerinden behs ederken vurgulayir Fesihi Herevi Mucmeli Fesihi eserinde yazir Xoyda defn olunmus Movlana Semseddin Tebrizinin vefati Movlanayi Rum adi ile meshur olan Movlana Celaleddin Belxi oz divanini onun adina baglayib Riyahinin esaslandigi diger bir menbe Firudin beyin Munseatus selatin eseridir Orada deyilir ki Osmanli hokmdari I Suleyman 1526 ci ilin yayinda Tebrize novbeti yurusden qayidarken uc gun Xoyda qaldi ve rebiul evvel ayinin 4 de cume axsami gunu qosunun komandani Ibrahim Pasa ile birlikde Hezret Sems Tebrizinin mubarek mezarini ziyaret etmek serefine nail oldu Bir diger mutexessislerin fikrince ise Xoydaki minare Selcuqlar en azi erken monqol dovrune aid bir abidedir Sefeviler doneminde yeniden qurulan bu minarenin XV yuzillikden etibaren Semsin adi ile elaqelendirildiyi deqiq melumdur Butun bunlari nezere almaqla 2007 ci ilin sonlarinda Movlananin 800 illiyi cercivesinde Xoyda Iran parlamenti sedrinin de istirak etdiyi boyuk tedbir kecirildi Semsin mezar dasi yenilendi bustu qoyuldu erazide qazinti isleri aparilmaga basladi Memarliq xususiyyetleriBina bu gun duzbucaqli bir erazide yerlesir Minare postament govde eyvan ve petek hisselerden ibaretdir Onlardan bezileri dagilmisdir Minarenin texmini hundurluyu 18 00 m diametri 3 00 m dir Minare yerden petek hissesinin sonuna qeder silindrik formada tikilmisdir Esasi uc sira yonma daslardan ibaretdir Lakin yuxari siradaki daslarin bezileri gunumuze qeder gelib catmamisdir Daslarin ikinci cergesindeki hisse giris acilisinin qarsisindaki enis hissesi ile birlesdirilib Birlesme xetlerinden de gorunduyu kimi ucbucaqli hisse binaya giris aciqligini qorumaq meqsedile sonradan elave edilmisdir Abideye giris tek 0 35 m pille ile temin edilir Minare qapisinin enis hissesinin eni 0 60 m dir Minareye kursu uzerinden eni 0 85 m olan qapidan daxil olunur Abide bunovresindeki yonma das hissesi istisna olmaqla kerpicden tikilib Qoc buynuzlari minarenin govdesinden eyvanin asagi hissesine qeder olan bisseye yerlesdirilmisdir Abidenin petek hissesi gunumuzde temirdedir Bundan elave minarenin yaninda Semsi Tebrizi ile yanasi onun telebesi olan bir sexsin de defn edildiyi bilinir Istinad siyahisiYelen 2014 seh 59 Riyahi 1958 seh 64 Riyahi 1958 seh 65 Kiani 1969 seh 223Hemcinin baxXatun korpusu Das qapi Xoy MenbeM Y Kiani Iranian Arcitecture of The Islamic Period vol 2 a List of Monuments Tehran 1989 seh 296 Resul Yelen Iran Hoydaki Mimari Eserler Van T C YUZUNCU YIL UNIVERSITESI SOSYAL BILIMLER ENSTITUSU SANAT TARIHI ANABILIM DALI 2014 Mehemmed Emin Riyahi Tarixi Xoy Tehran 1958