Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İngilis-əfqan müharibələri (1838-1842), (1878-1880), (1919) — İngiltərənin Əfqanıstanla müharibələri.
Birinci müharibə ingilislərin Qəndəhar və Qəznəni tutmaq, və Kabil tərəfə çıxmaq məqsədi ilə, Bolan keçidindən istifadə edən 30 minlik ordusunun Cənub - Qərbi Əfqanıstana soxulması ilə başladı. Əfqan qüvvələrinin bir qismini Pişəvərdan yayındırmaq üçün, Heybər keçidinə yardımçı zərbə endirilmişdi. Əfqan ordusu ingilislərdən saylarına (15 min) və silahlanmalarına görə xeyli geridə qalırdılar. 1839-cu ildə ingilislər Qəndəharı, Qəznəni və Kabili tutdular. Buna cavab olaraq ölkədə partizan müharibəsi başladı. 1841-ci ilin noyabrında Kabildə üsyan qalxdı. İngilislərin marionetkası Şüca şah öldürüldü, işğalçı ordu isə Kabildən qaçdı. 1842-ci ildə İngiltərənin Əfqanıstana cəza ekspedisiyası uğursuz oldu. 1842-ci ilin sonunda ingilislər öz məğlubiyətləri ilə barışmalı və əfqan ərazisini tərk etməli oldular.
İkinci müharibə 36 minlik ingilis qoşunlarının Əfqanıstana Heybər, Kurram və Bolan keçidindən üç sütunla soxulması ilə başladı. Silahlanmada və təşkilat baxımından xeyli geriyə qalan əfqan ordusu geri çəkilməli oldu. 1879-cu ilin yanvarında ingilislər Qəndaharı aldılar. 26 may 1879-cu ildə Yaqub xan ingilislərlə, bağladı. Bu sazişə görə Əfqanıstan İngiltərədən asılı olurdu. Alçaldıcı müqavilə Əfqanıstanda narazılıqla qarşılandı. 8 sentyabr 1879-cu ildə üsyan başladı. Qabildəki ingilis rezidenti öldürüldü. 27 iyul 1880-ci ildə Qəndəhar yaxınlığındakı, Məyvan döyüşündə, əfqanlar ingilis briqadasını darmadağın etdilər. Kabildəki ingilislər təxminən 100 minlik üsyançı ordusu tərəfindən mühasirəyə alındılar. Əfqanların inadlı müqaviməti, ingilisləri, Əfqanıstanın işğalından imtina etməyə və əmir Əbdürrəhmanla kompromis saziş bağlamağa məcbur etdi. 1880-ci il müqaviləsinə görə Əfqanıstan daxili işlərindən müstəqilliyini qorudu, ancaq xarici siyasət İngiltərəinin nəzarətinə keçdi. 1881-ci ildə ingilis qoşunları ölkədən çıxarıldı.
Üçüncü müharibəni İngiltərə, yeni hakimiyyətə gəlmiş 28 fevral 1919-cu ildə Əfqanıstanın müstəqilliyini elan etməsindən sonra başladı. Mayın 6-də İngiltərə Əfqanıstana müharibə elan etdi. 40 mindən ibarət əfqan nizami qüvvələri Xeybər, Vəziristan və Qəndəhar istiqamətlərində hərəkət edən, üç sütuna bölünmüşdü. İngilslərin qoşunlarının sayı 340 minə çatırdı. Xeybər istiqamətindəki döyüşdə ingilislər uğur qazana bildilər. Vəziristan istiqamətində isə əfqanlar ingilislərə qalib gəldirlə və mayın 27-də Tal qalasını mühasirəyə aldılar. İngilislərin vəziyyətini həm də sərhədyanı puştun tayfalarının üsyanları və Hindistanda qalxan qurtuluş mübarizəsi oldu. Bu səbəblərdən İngiltərə müharibəni davam etməkdən imatina etdi. 8 avqust 1919-cu ildə Ravalpindidə preliminar (əvvəlcədən) sülh sazişi bağlandı. 1921-ci ilin oktyabrında İngiltərə ilə Əfqanıstan arasında bağlanan ( 22noyabrda ratifikasiya olundu) sazişə görə İngiltərə Əfqanıstanın müstəqilliyini tanıdı. Əfqanıstanı müstəqil dövlət kimi birinci Sovet Rusiyası tanıdı.
Mənbə
- Советская военная энциклопедия Москва 1980 Военное издательство министерства обороны СССР T.1 səh. 175
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ingilis efqan muharibeleri 1838 1842 1878 1880 1919 Ingilterenin Efqanistanla muharibeleri Birinci ingilis efqan muharibesi 1838 1842 Birinci muharibe vaxti ingilis hind quvvelerinin Gezne istehkamina hucumu 1839 Birinci muharibe ingilislerin Qendehar ve Qezneni tutmaq ve Kabil terefe cixmaq meqsedi ile Bolan kecidinden istifade eden 30 minlik ordusunun Cenub Qerbi Efqanistana soxulmasi ile basladi Efqan quvvelerinin bir qismini Piseverdan yayindirmaq ucun Heyber kecidine yardimci zerbe endirilmisdi Efqan ordusu ingilislerden saylarina 15 min ve silahlanmalarina gore xeyli geride qalirdilar 1839 cu ilde ingilisler Qendehari Qezneni ve Kabili tutdular Buna cavab olaraq olkede partizan muharibesi basladi 1841 ci ilin noyabrinda Kabilde usyan qalxdi Ingilislerin marionetkasi Suca sah olduruldu isgalci ordu ise Kabilden qacdi 1842 ci ilde Ingilterenin Efqanistana ceza ekspedisiyasi ugursuz oldu 1842 ci ilin sonunda ingilisler oz meglubiyetleri ile barismali ve efqan erazisini terk etmeli oldular Ikinci ingilis efqan muharibesi 1878 1880 Britaniyalilar Qendeharda Ikinci muharibe 36 minlik ingilis qosunlarinin Efqanistana Heyber Kurram ve Bolan kecidinden uc sutunla soxulmasi ile basladi Silahlanmada ve teskilat baximindan xeyli geriye qalan efqan ordusu geri cekilmeli oldu 1879 cu ilin yanvarinda ingilisler Qendahari aldilar 26 may 1879 cu ilde Yaqub xan ingilislerle bagladi Bu sazise gore Efqanistan Ingiltereden asili olurdu Alcaldici muqavile Efqanistanda naraziliqla qarsilandi 8 sentyabr 1879 cu ilde usyan basladi Qabildeki ingilis rezidenti olduruldu 27 iyul 1880 ci ilde Qendehar yaxinligindaki Meyvan doyusunde efqanlar ingilis briqadasini darmadagin etdiler Kabildeki ingilisler texminen 100 minlik usyanci ordusu terefinden muhasireye alindilar Efqanlarin inadli muqavimeti ingilisleri Efqanistanin isgalindan imtina etmeye ve emir Ebdurrehmanla kompromis sazis baglamaga mecbur etdi 1880 ci il muqavilesine gore Efqanistan daxili islerinden musteqilliyini qorudu ancaq xarici siyaset Ingiltereinin nezaretine kecdi 1881 ci ilde ingilis qosunlari olkeden cixarildi Ucuncu ingilis efqan muharibesi 1919 Qurkx aticilari ingilis xidmetinde 1923 Ucuncu muharibeni Ingiltere yeni hakimiyyete gelmis 28 fevral 1919 cu ilde Efqanistanin musteqilliyini elan etmesinden sonra basladi Mayin 6 de Ingiltere Efqanistana muharibe elan etdi 40 minden ibaret efqan nizami quvveleri Xeyber Veziristan ve Qendehar istiqametlerinde hereket eden uc sutuna bolunmusdu Ingilslerin qosunlarinin sayi 340 mine catirdi Xeyber istiqametindeki doyusde ingilisler ugur qazana bildiler Veziristan istiqametinde ise efqanlar ingilislere qalib geldirle ve mayin 27 de Tal qalasini muhasireye aldilar Ingilislerin veziyyetini hem de serhedyani pustun tayfalarinin usyanlari ve Hindistanda qalxan qurtulus mubarizesi oldu Bu sebeblerden Ingiltere muharibeni davam etmekden imatina etdi 8 avqust 1919 cu ilde Ravalpindide preliminar evvelceden sulh sazisi baglandi 1921 ci ilin oktyabrinda Ingiltere ile Efqanistan arasinda baglanan 22noyabrda ratifikasiya olundu sazise gore Ingiltere Efqanistanin musteqilliyini tanidi Efqanistani musteqil dovlet kimi birinci Sovet Rusiyasi tanidi MenbeSovetskaya voennaya enciklopediya Moskva 1980 Voennoe izdatelstvo ministerstva oborony SSSR T 1 seh 175