Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İngiloy — əsasən Azərbaycanın Qax, Zaqatala rayonlarında və Bakı şəhərində yaşayan gürcülərin subetnik qrupu. I Şah Abbasın dövründə müsəlmanlığı qəbul etmişlər. Etnik, psixoloji, mədəniyyət və s. cəhətlərinə görə azərbaycanlılarla qohumluq əlaqələrinə malik olan ingiloylar yaşadıqları cəmiyyətə sıx inteqrasiya olunmaları ilə seçilirlər.
Tarix
İngiloylar 26 qədim alban tayfasından biri olan gellərdir, "gel" sözü də "ingiloy" sözünün ikinci hecasında "gil" kimi öz əksini tapıb. Böyük Qafqaz dağlarının dağətəyi bölgəsində yaşayan inqloyların əsas məşğuliyyət sferası tütünçülük, taxılçılıq, üzümçülük, qərzəkli meyvəçilik və heyvandarlıqdır. Azərbaycanda hal-hazırda gürcü dilində 5 orta məktəb fəaliyyət göstərir ki, bu məktəblərdə ümumilikdə 51 sinifdə 2641 nəfər şagird təhsil alır.
Bu qrupun nümayəndələrindən əsasən müsəlmanlar və çox az hissəsi xristianlar gürcü dilinin cənub dialektində danışırlar. İngiloyların dili gürcü dilinə yaxın (gürcü dilinin cənub dialekti) olduğu üçün onları gürcüdən dönmə hesab edirlər. İngiloyların əcdadları olan qeller orta əsrlərdə dilləri gürcüləşmiş Albaniya tayfaları olmuşlar.
19-cu əsrdən başlayaraq belə bir fikir irəli sürülmüşdür ki, guya ingiloylar etnik mənsubiyyətə görə 18-ci əsrdə İslam dinini qəbul edən gürcülər olmuşlar. Guya ki, ingiloy sözü "yeni" və yol (özlərinə yeni yol seçənlər) sözlərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Ancaq "yeni yol" başqa heç bir şeylə əsaslandırılmamışdır. Tarixi məlumatlara görə, azərbaycanlılar ingiloyları qellər adlandırırlar. Qax rayonunun İlsu kəndindəki ingiloyların qellər, avarlar tərəfindən qeloylar, zaxorlar tərəfindən qelovlar adlandırılması ona əsas verir ki, ingiloy etnonimi azərbaycanca "yeni qellər" sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır. Qellər komponenti qədim qel etnonimi ilə əlaqələndirilir. Strabonun məlumatına görə qellər amazonkalıların arasında yaranmışlar. Bu faktı Plutarx da (ikinci əsr) təsdiq etmişdir. Qədim gürcü mənbələrində Dağıstan xalqları leki adlanır. Onuncu əsr gürcü yazıçısı Yefemiyev Sertoqoriya leklərini albanlar adlandırmışdır.
Qellərin Qafqaz dağlarında və yaxud Şimali Qafqazda yaşadıqları söylənilmişdir. Bəzi tədqiqatçılar qellərin Dağıstanın cənubunda yaşadığını iddia edir. Bəziləri isə Strabonun və Plutarxın amazonkalılar adlandırdığı xalq - alazanların Alazan çayı sahillərində yaşadıqlarını bildirirlər. Beləliklə, müasir ingiloylar (qədim qellər) iki min ildir ki, eyni bir yerdə – Alazan çayı ərazisində yaşayırlar.
İngiloyların əcdadları olan qellər orta əsrlərdə dinin inkişafı nəticəsində dilləri gürcüləşmiş İran dilli Albaniya tayfaları olmuşlar. İngiloyların əcdadları Albaniya vilayətinin ərazisi olan Eritedə yaşamışlar. Müxtəlif dövrlərdə Gürcüstanın tərkibinə daxil olan qellər gürcü-provaslav dininin təsirindən gürcü dilini qəbul etmiş və gürcü dilinin ingiloy dialekti yaranmışdır.
N.Y.Maar qeyd etmişdir ki, qədim Eretiya vilayəti həqiqətən gürcüləşmiş Albaniya olmuş, sonralar Kaxetiyanın sərhədlərinə daxil olmuşdur.
S.T.Yeremyan da həmçinin qeyd edir ki, Ereti Albaniyanın gürcüləşmiş hissəsidir. Qeyd etmək lazımdır ki, ingiloyların yaşadıqları kənd adlarından heç birinin gürcü dili ilə əlaqəsi yoxdur. Onların yaşadıqları Qasımallı, Zəyəm, Korağan, Əlibəyli, Kötüklü – Qax, Əliabad, Mosul-Zaqatala, İtitala-Balakən ingiloy kəndləri azərbaycandilli adlardır. Qədim topnimlərdə qel etnoniminə rast gəlinir. Ptolomeyə görə, Alban şəhəri Qelda, Qevanda, Qelavu adlanır.
Ümumi vəziyyət
Azərbaycan Respublikasının 3-cü prezidenti Heydər Əliyev nəinki ingiloylar, ümumiyyətlə milli azlıqların nümayəndələri ilə keçirdiyi görüşlərində deyirdi:
"Biz Azərbaycan deyəndə onun sərvətini, onun gözəl təbiətini nəzərdə tuturuq. Lakin bütün bunlarla yanaşı, respublikanın ən başlıca sərvəti əsrlərdən bu torpaqda yaşayan, öz taleyini, öz həyatını bu torpağa bağlayan, müxtəlif millətlərdən olan, müxtəlif dinlərə etiqad edən adamlardır. Ölkə nə qədər çox xalqı birləşdirsə, bir o qədər də zəngin olar…"
"…Mən görüşlərimi milli azlıqların nümayəndələri ilə görüş adlandırmaq istəməzdim. Bu, Azərbaycanın, Azərbaycan xalqının nümayəndələri ilə görüşüdür…"
Əhalinin sayı
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatında ingiloyların deyil, gürcülərin sayı barədə məlumatlar verilir. Azərbaycanın regionları üzrə statistik göstəricilərdə də gürcülər barədə məlumat verilir. Heç bir son dövrlərin statistik məlumatında ingiloy adı altında say göstəricisinə rast gəlinmir.
İngiloylar əsasən Balakən rayonunun İtitala kəndində, Zaqatala rayonunun Əliabad qəsəbəsində və Mosul kəndində, Qax rayonunun Qaxingiloy, Əlibəyli, İngiloy Kötüklü, Böyük Alatəmir, Kiçik Alatəmir, Meşəbaş, Qaxbaş və Qarameşə kəndlərində yaşayırlar.
Təhsil
Hazırda respublikamızın 1205 şagird əhatə olunmaqla 6 məktəbində təlim yalnız gürcü dlində aparılır. Təlim Azərbaycan-gürcü dillərində aparılan 5 məktəbdə 1101 nəfər gürcü bölməsində, təlim Azərbaycan, rus və gürcü dillərində aparılan 1 məktəbdə 146 şagird gürcü bölməsində,90 şagird rus bölməsində təhsilə cəlb edilmişdir. Beləliklə, respublikanın 12 məktəbində 2452 şagird gürcü dilində təhsil alır. Balakən, Qax, Zaqatala bölgəsində ingiloyların məktəbyaşlı uşaqları valideynlərin arzu və istəyindən asılı olaraq təhsillərini Azərbaycan, gürcü və rus dillərində alırlar.
Respublikamızın 13 rayonunda yaşayan etnik qrupların uşaqları öz milli adət və ənənələrini, mədəniyyətini öyrənmələri üçün lazımi şərait yaradılmışdır.
Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Kosntitusiyasının, Təhsil Qanunun tələblərini və Avropa Xartiyasının prinsiplərini rəhbər tutaraq, azsaylı xalqların dillərinin, tarixi və mədəniyyətinin öyrənilməsi istiqamətində mümkün imkanlardan istifadə edir.
Qax rayonunun Əlibəyli, İngiloy Kötüklü, Qax İngiloy və Meşəbaş kəndlərində əsasən gürcülər yaşayırlar. Torağan və Xələfsala kəndlərində də gürcülər var. Yaşlı nəslin nümayəndələri azərbaycanlılarla qaynayıb-qarışsalar da gənclərin dil problemi var. Onlar yaşadıqları ərazidə öz dillərində danışdıqları üçün qonşu kəndlərə, rayona, lap elə paytaxt Bakıya gələndə çətinlik çəkirlər. Tədqiqatlar göstərir ki, bölgədəki gürcü məktəblərinin Azərbaycan dilinə və tarixinə münasibəti lazımi səviyyədə deyil. Müəllimlər və valideynlər gürcü məktəbləri üçün Azərbaycan dili dərsliklərinin çatışmazlığından giley edirlər. Baxmayaraq ki, onlara öz dillərində təhsil almaları üçün rayonda zəruri şərait yaradılıb.
Gürcü məktəblərində Azərbaycan tarixini Bakı Dövlət, Pedaqoji Universitetlərin tarix fakultəsini bitirmiş məzunlar tədris edir.
Qeyd edək ki, gürcü məktəblərində humanitar fənnlər üzrə dərslikləri Azərbaycanın Təhsil Nazirliyi hazırlayır və 8-ci sinifə qədər pulsuz paylayır. Dəqiq və texniki elmləri əhatə edən dərsliklər isə Gürcüstandan gətirilir. Gürcü şagirdlərin 70 faizi Azərbaycan dili dərsliklərinə malikdirlər. Gürcüstanın Təhsil Nazirliyinin bir sıra kitabları göndərməyə belə imkanı olmur. Belə olan təqdirdə rayonun sabiq deputatlarından biri öz şəxsi vəsaiti hesabına Gürcüstandan Qaxda yaşayan gürcülər üçün kitab alıb və onlara paylayıb.
Prezident İlham Əliyevin 2004-cü ilin iyunun 10-da Gürcüstana etdiyi səfəri zamanı kütləvi informasiya vasitələrində Azərbaycanın Qax-Zaqatala bölgəsində yaşayan bir qrup ingiloyun Grücüstanın Dövlət Dəftərxanası qarşısında nümayiş keçirtdikləri barəsində informasiyalar getdi. Lakin az keçməmiş Azərbaycanda yaşayan ingiloylar bəyanat yayaraq nümayiş keçirmələrinin səbəbi kimi Gürcüstan hökumətinin onların təhsilləri ilə bağlı lazımı vəsaitlərin vaxtı-vaxtında göndərilməsi istəyində olduqlarını ifadə etmişlər.
Din
Qax rayonundakı 12 kilsədən bəziləri normal fəaliyyət göstərir. Bölgənin gürcü əhalisi öz ənənələrinə sadiq qalır. Missionerlik siyasətinin davamı olaraq hal-hazırda məşhur Əliabad kəndində baptist dini icması fəaliyyət göstərir.Hal-hazırda 21 nəfər rəsmi, 10 nəfərə qədər qeyri-rəsmi üzvü olan baptist icmasının heç bir nüfuzu yoxdur. Dini mənsubiyyətlərinə görə, müasir İngiloylar müsəlman və xiristian olmaqla iki icmaya ayrılırlar. Bu bölgü XIX əsrin ikinci yarsında, əsasən isə 1851-1858-ci illərdə baş vermişdir. Həm də bu ingiloyların öz təşəbbüsü ilə aşağıdan deyil, yuxarıdan çar mütləqiyyəti tərəfindən dəstək alan pravoslav din xadimlərinin dini-siyasi aksiyalarının labüd nəticəsi kimi baş vermişdir. Məlum olduğu kimi, 1830-cu il üsyanı yatırılandan və Car-Balakən azad icmalarının siyasi müstəqilliyinə son qoyulandan sonra dağlılara qarşı mübarizədə Alazan vadisini hərbi əməliyyatlar üçün möhkəm dayaq məntəqəsinə, etibarlı arxaya çevirmək məqsədi ilə çar mütləqiyyəti burada xristianlaşdırma siyasəti həyata keçirməyə başlamışdı. O zaman bu məkərli niyyətin həyata keçirilməsi üçün ən münasib hədəf ingiloylar seçilmişdi. Çünki vaxtilə pravoslav olmuş və Cənubi Qafqazda islam etiqadını buradakı bütün müsalman məsləkli etnosların hamısından sonra qəbul etmiş ingiloyları yenidən etiqadını dəyişdirməyə şirnikdirmək çar məmurları və bu məsələdə onlarla əlbir hərəkət edən gürcü və rus pravoslav dini xadimləri üçün nisbətən asan idi. Bununla belə, yerli əhalinin dini hislərinə toxunmaqdan ehtiyat edən çar məmurları işğalın ilk mərhələsində pravoslav missionerlərin dini təbliğatına kifayət qədər yardım göstərə bilmirdilər. Digər tərəfdən, müsalman ingiloylar arasında etiqat dönüklərinin axtarışı güclü müqavimətlə qarşılaşdığından Qafqazda pravoslavlığı bərpa və himayə edən mütləqiyyətin xristianlaşdırma siyasəti yarım əsrə yaxın müddət ərzində heç bir səmərə verə bilməmişdir. Yalnız 1850-ci ildən sonra, itaəti xoşlamayan Car-Balakən camaatları və İlisu sultanlığının siyasi işğalı tam başa çatandan xeyli sonra mütləqiyyətin xristianlaşdırma aksiyası yenidən gücləndirilməyə, bir sıra ingiloy kəndlərində Qax, Qorağan, Əlibəyli kilsələr tikilməyə başlanmışdır. XIX əsrin ikinci yarısından etibarən çarizmin himayədarlığı, rus və gürcü provoslav dini xadimlərinin birgə səyləri nəticəsində iki icmaya bölündü. Bu etnosun əsas kütləsini təşkil edən müsalman ingiloylar başlıca olaraq Zaqatala rayonu kəndlərində, onların azbir qismi isə Balakən rayonunda məskunlaşmışdır.
Məşğuliyyət
Etnik, psixoloci, mədəniyyət və s. cəhətlərinə görə, azərbaycanlılarla qohumluq əlaqələrinə malik olan ingiloylar əsasən tütünçülük, taxılçılıq, heyvandarlıq, üzümçülük, meyvəçiliklə məşğul olurlar.
Azərbaycanda yaşayan gürcülərin heç bir probleminin olmadığını söyləmək düzgün deyil. Amma bu problemlərin əsasən etnik köklərdən qaynaqlandığını iddia etmək də yersizdir. Qax rayonunun 53 min nəfər əhalisinin təqribən 7 minindən çoxu gürcüdür. Onlar rayonun 5-6 kəndində kompakt halında yaşayırlar.Bütövlükdə Azərbaycanın bütün regionlarına xas olan problemlər bu rayonda da mövcuddur.
Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlılardan fərqli olaraq, azərbaycanda yaşayan gürcülər torpaq islahatının dadını görüblər. Onların torpaq məsələsində narazılığı əsasən verilən sahələrin uzaqda yerləşməsi ilə bağlıdır.
Bundan başqa ingiloylar yaşadıqları ərazidə mövcud olan dövlət strukturlarında da çalışırlar. Qax rayonunda polis orqanlarında xeyli gürcü işləyir. Gürcülərin məskunlaşdığı bütün kəndlərdə icra nümayəndələri və bələdiyyə sədrləri gürcülərdir. Qax İngiloy kəndində kifayət qədər azərbaycanlının olmasına baxmayaraq, bələdiyyədə təmsil olunan gürcülər çoxluq təşkil edirlər və bələdiyyənin sədri də gürcülərdəndir. Rayonun səhiyyə sahəsində çalışanların yarıdan çoxu gürcüdür.
Mədəniyyət
İngiloyların milli adət-ənənələrinin qorunub saxlanması sayəsində dövlət tərəfindən bir sıra işlər görülüb. İngiloyların yaşadıqları rayonlarda əhalinin əsas hissəsini azərbaycanlılar təşkil etsə də, burada digər azsaylı xalqların nümayəndələri də yaşayırlar. Bu bölgələrdə azərbaycanlılarla yanaşı, həm də azsaylı xalqların nümayəndələri ilə bağlı tədbirlər keçirirlər. Azərbaycan şairlərinin yubleyləri ilə yanaşı, gürcü xalqlarının nümayəndələri İ.Çavçavadezinin, Ş.Rustavelinin yubleyləri qeyd edilmişdir. Milli tərkibindən asılı olmayaraq Əlibəyli kənd mədəniyyət evinin gürcü xoru, xalq teatrı, Qaxbaş, Qax-gürcü kənd mədəniyyət evlərinin gürcü xoru və rəqs qrupu, Qəbələ rayonunda fəaliyyət göstərən folkolr kollektivləri, kəndirbazlar qurupu, zurnaçılar dəstəsi, "zopu-zopu" xalq kollektivi həmin bölgədə milli adət-ənənələrin təbliğində mühüm rol oynayırlar.
Rayon mərkəzlərində keçirilən xeyriyyə marafonları, 20 yanvar və Gürcüstanda baş vermiş 9 aprel faciələrinin qeyd olunması həm də milli azlıqlırın adət-ənənələrinin təbliğinə xidmət göstərir.
Qax rayon Tarix-Diyarşunaslıq Muzeyində milli adət-ənənələri əks etdirən sərgilər təşkil edilmiş, bölgədə yaşayan azsaylı xalqların mədəniyyətinin təbliğinə diqqət yetirilmişdir. Azsaylı xalqların bir çox bədii özfəaliyyət kollektivlərinin pəhbərlərinə fəxri adlar verilmişdir. Bu sırada gürcü Z.Poladaşvili "Əməkdar Mədəniyyət İşçisi" fəxri adına layiq görülmüşdür.
Milli azlıqları bədii kollektivlərinə diqqət və qayğı Mədəniyyət Nazirliyinin fəaliyyətində xüsusi yer tutur. Bir çox kollektivlər nazirlik tərəfindən geyim, müsiqi alətləri və texniki vasitələrlə təchiz olunmuşlar.
Qaxda Gürcü Teatırı fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda milli azlıqların vokal instrumental ansanblı da onların istifadəsindədir.
Mənbə
- Международный Азербайджанский журнал «IRS – Наследие» :Ингилойцы - потомки древних албанцев
İstinadlar
- Tərəfsiz (Parlament) Jurnalistlər Birliyinin bir media layihəsi—"Modern.az" internet portalı: Azərbaycan gürcüləri: Qaxda gəzib, gördüklərimiz... (Reportaj)---yayınlanma tarixi: 17.06.2011. Arxivləşdirilib.
- Arif Mustafayev. İngiloyların maddi mədəniyyəti. Bakı: "Caşıoğlu". 2005. səh. 5.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ingiloy esasen Azerbaycanin Qax Zaqatala rayonlarinda ve Baki seherinde yasayan gurculerin subetnik qrupu I Sah Abbasin dovrunde muselmanligi qebul etmisler Etnik psixoloji medeniyyet ve s cehetlerine gore azerbaycanlilarla qohumluq elaqelerine malik olan ingiloylar yasadiqlari cemiyyete six inteqrasiya olunmalari ile secilirler Muselman IngiloyTarixIngiloylar 26 qedim alban tayfasindan biri olan gellerdir gel sozu de ingiloy sozunun ikinci hecasinda gil kimi oz eksini tapib Boyuk Qafqaz daglarinin dageteyi bolgesinde yasayan inqloylarin esas mesguliyyet sferasi tutunculuk taxilciliq uzumculuk qerzekli meyvecilik ve heyvandarliqdir Azerbaycanda hal hazirda gurcu dilinde 5 orta mekteb fealiyyet gosterir ki bu mekteblerde umumilikde 51 sinifde 2641 nefer sagird tehsil alir Bu qrupun numayendelerinden esasen muselmanlar ve cox az hissesi xristianlar gurcu dilinin cenub dialektinde danisirlar Ingiloylarin dili gurcu diline yaxin gurcu dilinin cenub dialekti oldugu ucun onlari gurcuden donme hesab edirler Ingiloylarin ecdadlari olan qeller orta esrlerde dilleri gurculesmis Albaniya tayfalari olmuslar 19 cu esrden baslayaraq bele bir fikir ireli surulmusdur ki guya ingiloylar etnik mensubiyyete gore 18 ci esrde Islam dinini qebul eden gurculer olmuslar Guya ki ingiloy sozu yeni ve yol ozlerine yeni yol secenler sozlerinin birlesmesinden emele gelmisdir Ancaq yeni yol basqa hec bir seyle esaslandirilmamisdir Tarixi melumatlara gore azerbaycanlilar ingiloylari qeller adlandirirlar Qax rayonunun Ilsu kendindeki ingiloylarin qeller avarlar terefinden qeloylar zaxorlar terefinden qelovlar adlandirilmasi ona esas verir ki ingiloy etnonimi azerbaycanca yeni qeller sozlerinin birlesmesinden yaranmisdir Qeller komponenti qedim qel etnonimi ile elaqelendirilir Strabonun melumatina gore qeller amazonkalilarin arasinda yaranmislar Bu fakti Plutarx da ikinci esr tesdiq etmisdir Qedim gurcu menbelerinde Dagistan xalqlari leki adlanir Onuncu esr gurcu yazicisi Yefemiyev Sertoqoriya leklerini albanlar adlandirmisdir Qellerin Qafqaz daglarinda ve yaxud Simali Qafqazda yasadiqlari soylenilmisdir Bezi tedqiqatcilar qellerin Dagistanin cenubunda yasadigini iddia edir Bezileri ise Strabonun ve Plutarxin amazonkalilar adlandirdigi xalq alazanlarin Alazan cayi sahillerinde yasadiqlarini bildirirler Belelikle muasir ingiloylar qedim qeller iki min ildir ki eyni bir yerde Alazan cayi erazisinde yasayirlar Ingiloylarin ecdadlari olan qeller orta esrlerde dinin inkisafi neticesinde dilleri gurculesmis Iran dilli Albaniya tayfalari olmuslar Ingiloylarin ecdadlari Albaniya vilayetinin erazisi olan Eritede yasamislar Muxtelif dovrlerde Gurcustanin terkibine daxil olan qeller gurcu provaslav dininin tesirinden gurcu dilini qebul etmis ve gurcu dilinin ingiloy dialekti yaranmisdir N Y Maar qeyd etmisdir ki qedim Eretiya vilayeti heqiqeten gurculesmis Albaniya olmus sonralar Kaxetiyanin serhedlerine daxil olmusdur S T Yeremyan da hemcinin qeyd edir ki Ereti Albaniyanin gurculesmis hissesidir Qeyd etmek lazimdir ki ingiloylarin yasadiqlari kend adlarindan hec birinin gurcu dili ile elaqesi yoxdur Onlarin yasadiqlari Qasimalli Zeyem Koragan Elibeyli Kotuklu Qax Eliabad Mosul Zaqatala Ititala Balaken ingiloy kendleri azerbaycandilli adlardir Qedim topnimlerde qel etnonimine rast gelinir Ptolomeye gore Alban seheri Qelda Qevanda Qelavu adlanir Umumi veziyyetAzerbaycan Respublikasinin 3 cu prezidenti Heyder Eliyev neinki ingiloylar umumiyyetle milli azliqlarin numayendeleri ile kecirdiyi goruslerinde deyirdi Biz Azerbaycan deyende onun servetini onun gozel tebietini nezerde tuturuq Lakin butun bunlarla yanasi respublikanin en baslica serveti esrlerden bu torpaqda yasayan oz taleyini oz heyatini bu torpaga baglayan muxtelif milletlerden olan muxtelif dinlere etiqad eden adamlardir Olke ne qeder cox xalqi birlesdirse bir o qeder de zengin olar Men goruslerimi milli azliqlarin numayendeleri ile gorus adlandirmaq istemezdim Bu Azerbaycanin Azerbaycan xalqinin numayendeleri ile gorusudur Ehalinin sayiDovlet Statistika Komitesinin melumatinda ingiloylarin deyil gurculerin sayi barede melumatlar verilir Azerbaycanin regionlari uzre statistik gostericilerde de gurculer barede melumat verilir Hec bir son dovrlerin statistik melumatinda ingiloy adi altinda say gostericisine rast gelinmir Ingiloylar esasen Balaken rayonunun Ititala kendinde Zaqatala rayonunun Eliabad qesebesinde ve Mosul kendinde Qax rayonunun Qaxingiloy Elibeyli Ingiloy Kotuklu Boyuk Alatemir Kicik Alatemir Mesebas Qaxbas ve Qaramese kendlerinde yasayirlar TehsilHazirda respublikamizin 1205 sagird ehate olunmaqla 6 mektebinde telim yalniz gurcu dlinde aparilir Telim Azerbaycan gurcu dillerinde aparilan 5 mektebde 1101 nefer gurcu bolmesinde telim Azerbaycan rus ve gurcu dillerinde aparilan 1 mektebde 146 sagird gurcu bolmesinde 90 sagird rus bolmesinde tehsile celb edilmisdir Belelikle respublikanin 12 mektebinde 2452 sagird gurcu dilinde tehsil alir Balaken Qax Zaqatala bolgesinde ingiloylarin mektebyasli usaqlari valideynlerin arzu ve isteyinden asili olaraq tehsillerini Azerbaycan gurcu ve rus dillerinde alirlar Respublikamizin 13 rayonunda yasayan etnik qruplarin usaqlari oz milli adet ve enenelerini medeniyyetini oyrenmeleri ucun lazimi serait yaradilmisdir Tehsil Nazirliyi Azerbaycan Respublikasi Kosntitusiyasinin Tehsil Qanunun teleblerini ve Avropa Xartiyasinin prinsiplerini rehber tutaraq azsayli xalqlarin dillerinin tarixi ve medeniyyetinin oyrenilmesi istiqametinde mumkun imkanlardan istifade edir Qax rayonunun Elibeyli Ingiloy Kotuklu Qax Ingiloy ve Mesebas kendlerinde esasen gurculer yasayirlar Toragan ve Xelefsala kendlerinde de gurculer var Yasli neslin numayendeleri azerbaycanlilarla qaynayib qarissalar da genclerin dil problemi var Onlar yasadiqlari erazide oz dillerinde danisdiqlari ucun qonsu kendlere rayona lap ele paytaxt Bakiya gelende cetinlik cekirler Tedqiqatlar gosterir ki bolgedeki gurcu mekteblerinin Azerbaycan diline ve tarixine munasibeti lazimi seviyyede deyil Muellimler ve valideynler gurcu mektebleri ucun Azerbaycan dili dersliklerinin catismazligindan giley edirler Baxmayaraq ki onlara oz dillerinde tehsil almalari ucun rayonda zeruri serait yaradilib Gurcu mekteblerinde Azerbaycan tarixini Baki Dovlet Pedaqoji Universitetlerin tarix fakultesini bitirmis mezunlar tedris edir Qeyd edek ki gurcu mekteblerinde humanitar fennler uzre derslikleri Azerbaycanin Tehsil Nazirliyi hazirlayir ve 8 ci sinife qeder pulsuz paylayir Deqiq ve texniki elmleri ehate eden derslikler ise Gurcustandan getirilir Gurcu sagirdlerin 70 faizi Azerbaycan dili dersliklerine malikdirler Gurcustanin Tehsil Nazirliyinin bir sira kitablari gondermeye bele imkani olmur Bele olan teqdirde rayonun sabiq deputatlarindan biri oz sexsi vesaiti hesabina Gurcustandan Qaxda yasayan gurculer ucun kitab alib ve onlara paylayib Prezident Ilham Eliyevin 2004 cu ilin iyunun 10 da Gurcustana etdiyi seferi zamani kutlevi informasiya vasitelerinde Azerbaycanin Qax Zaqatala bolgesinde yasayan bir qrup ingiloyun Grucustanin Dovlet Defterxanasi qarsisinda numayis kecirtdikleri baresinde informasiyalar getdi Lakin az kecmemis Azerbaycanda yasayan ingiloylar beyanat yayaraq numayis kecirmelerinin sebebi kimi Gurcustan hokumetinin onlarin tehsilleri ile bagli lazimi vesaitlerin vaxti vaxtinda gonderilmesi isteyinde olduqlarini ifade etmisler DinQax rayonundaki 12 kilseden bezileri normal fealiyyet gosterir Bolgenin gurcu ehalisi oz enenelerine sadiq qalir Missionerlik siyasetinin davami olaraq hal hazirda meshur Eliabad kendinde baptist dini icmasi fealiyyet gosterir Hal hazirda 21 nefer resmi 10 nefere qeder qeyri resmi uzvu olan baptist icmasinin hec bir nufuzu yoxdur Dini mensubiyyetlerine gore muasir Ingiloylar muselman ve xiristian olmaqla iki icmaya ayrilirlar Bu bolgu XIX esrin ikinci yarsinda esasen ise 1851 1858 ci illerde bas vermisdir Hem de bu ingiloylarin oz tesebbusu ile asagidan deyil yuxaridan car mutleqiyyeti terefinden destek alan pravoslav din xadimlerinin dini siyasi aksiyalarinin labud neticesi kimi bas vermisdir Melum oldugu kimi 1830 cu il usyani yatirilandan ve Car Balaken azad icmalarinin siyasi musteqilliyine son qoyulandan sonra daglilara qarsi mubarizede Alazan vadisini herbi emeliyyatlar ucun mohkem dayaq menteqesine etibarli arxaya cevirmek meqsedi ile car mutleqiyyeti burada xristianlasdirma siyaseti heyata kecirmeye baslamisdi O zaman bu mekerli niyyetin heyata kecirilmesi ucun en munasib hedef ingiloylar secilmisdi Cunki vaxtile pravoslav olmus ve Cenubi Qafqazda islam etiqadini buradaki butun musalman meslekli etnoslarin hamisindan sonra qebul etmis ingiloylari yeniden etiqadini deyisdirmeye sirnikdirmek car memurlari ve bu meselede onlarla elbir hereket eden gurcu ve rus pravoslav dini xadimleri ucun nisbeten asan idi Bununla bele yerli ehalinin dini hislerine toxunmaqdan ehtiyat eden car memurlari isgalin ilk merhelesinde pravoslav missionerlerin dini tebligatina kifayet qeder yardim gostere bilmirdiler Diger terefden musalman ingiloylar arasinda etiqat donuklerinin axtarisi guclu muqavimetle qarsilasdigindan Qafqazda pravoslavligi berpa ve himaye eden mutleqiyyetin xristianlasdirma siyaseti yarim esre yaxin muddet erzinde hec bir semere vere bilmemisdir Yalniz 1850 ci ilden sonra itaeti xoslamayan Car Balaken camaatlari ve Ilisu sultanliginin siyasi isgali tam basa catandan xeyli sonra mutleqiyyetin xristianlasdirma aksiyasi yeniden guclendirilmeye bir sira ingiloy kendlerinde Qax Qoragan Elibeyli kilseler tikilmeye baslanmisdir XIX esrin ikinci yarisindan etibaren carizmin himayedarligi rus ve gurcu provoslav dini xadimlerinin birge seyleri neticesinde iki icmaya bolundu Bu etnosun esas kutlesini teskil eden musalman ingiloylar baslica olaraq Zaqatala rayonu kendlerinde onlarin azbir qismi ise Balaken rayonunda meskunlasmisdir MesguliyyetEtnik psixoloci medeniyyet ve s cehetlerine gore azerbaycanlilarla qohumluq elaqelerine malik olan ingiloylar esasen tutunculuk taxilciliq heyvandarliq uzumculuk meyvecilikle mesgul olurlar Azerbaycanda yasayan gurculerin hec bir probleminin olmadigini soylemek duzgun deyil Amma bu problemlerin esasen etnik koklerden qaynaqlandigini iddia etmek de yersizdir Qax rayonunun 53 min nefer ehalisinin teqriben 7 mininden coxu gurcudur Onlar rayonun 5 6 kendinde kompakt halinda yasayirlar Butovlukde Azerbaycanin butun regionlarina xas olan problemler bu rayonda da movcuddur Gurcustanda yasayan azerbaycanlilardan ferqli olaraq azerbaycanda yasayan gurculer torpaq islahatinin dadini gorubler Onlarin torpaq meselesinde naraziligi esasen verilen sahelerin uzaqda yerlesmesi ile baglidir Bundan basqa ingiloylar yasadiqlari erazide movcud olan dovlet strukturlarinda da calisirlar Qax rayonunda polis orqanlarinda xeyli gurcu isleyir Gurculerin meskunlasdigi butun kendlerde icra numayendeleri ve belediyye sedrleri gurculerdir Qax Ingiloy kendinde kifayet qeder azerbaycanlinin olmasina baxmayaraq belediyyede temsil olunan gurculer coxluq teskil edirler ve belediyyenin sedri de gurculerdendir Rayonun sehiyye sahesinde calisanlarin yaridan coxu gurcudur MedeniyyetIngiloylarin milli adet enenelerinin qorunub saxlanmasi sayesinde dovlet terefinden bir sira isler gorulub Ingiloylarin yasadiqlari rayonlarda ehalinin esas hissesini azerbaycanlilar teskil etse de burada diger azsayli xalqlarin numayendeleri de yasayirlar Bu bolgelerde azerbaycanlilarla yanasi hem de azsayli xalqlarin numayendeleri ile bagli tedbirler kecirirler Azerbaycan sairlerinin yubleyleri ile yanasi gurcu xalqlarinin numayendeleri I Cavcavadezinin S Rustavelinin yubleyleri qeyd edilmisdir Milli terkibinden asili olmayaraq Elibeyli kend medeniyyet evinin gurcu xoru xalq teatri Qaxbas Qax gurcu kend medeniyyet evlerinin gurcu xoru ve reqs qrupu Qebele rayonunda fealiyyet gosteren folkolr kollektivleri kendirbazlar qurupu zurnacilar destesi zopu zopu xalq kollektivi hemin bolgede milli adet enenelerin tebliginde muhum rol oynayirlar Rayon merkezlerinde kecirilen xeyriyye marafonlari 20 yanvar ve Gurcustanda bas vermis 9 aprel facielerinin qeyd olunmasi hem de milli azliqlirin adet enenelerinin tebligine xidmet gosterir Qax rayon Tarix Diyarsunasliq Muzeyinde milli adet eneneleri eks etdiren sergiler teskil edilmis bolgede yasayan azsayli xalqlarin medeniyyetinin tebligine diqqet yetirilmisdir Azsayli xalqlarin bir cox bedii ozfealiyyet kollektivlerinin pehberlerine fexri adlar verilmisdir Bu sirada gurcu Z Poladasvili Emekdar Medeniyyet Iscisi fexri adina layiq gorulmusdur Milli azliqlari bedii kollektivlerine diqqet ve qaygi Medeniyyet Nazirliyinin fealiyyetinde xususi yer tutur Bir cox kollektivler nazirlik terefinden geyim musiqi aletleri ve texniki vasitelerle techiz olunmuslar Qaxda Gurcu Teatiri fealiyyet gosterir Eyni zamanda milli azliqlarin vokal instrumental ansanbli da onlarin istifadesindedir MenbeMezhdunarodnyj Azerbajdzhanskij zhurnal IRS Nasledie Ingilojcy potomki drevnih albancevIstinadlarTerefsiz Parlament Jurnalistler Birliyinin bir media layihesi Modern az internet portali Azerbaycan gurculeri Qaxda gezib gorduklerimiz Reportaj yayinlanma tarixi 17 06 2011 Arxivlesdirilib Arif Mustafayev Ingiloylarin maddi medeniyyeti Baki Casioglu 2005 seh 5 Xarici kecidlerVikianbarda Ingiloylar ile elaqeli mediafayllar var Simal Qerbi Azerbaycan Ingiloylar I kitab en qedim zamanlardan XIII esrin ortalarinadek Baki Tehsil nesriyyati 2007 280 sehife 7 xerite az