Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İkimərtəbəli karvansara və ya Qasım bəy karvansarası — İçərişəhərdə yerləşən XV əsrə aid tarix-memarlıq abidəsi. Bəzi mənbələrə görə karvansara XV əsrdə şirvanşah I Xəlilullahın hakimiyyəti dövründə tikilmişdir. Bakı xanlığının Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılmasından sonra, karvansara, Bakı bəylərindən Qasım bəy və onun varislərinin istifadəsinə verilmişdir.
| İkimərtəbəli karvansara | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Şəhər |  Bakı |
| Yerləşir | İçərişəhər, H.Rzayeva küçəsi, 9 |
| Aidiyyatı | İçərişəhər Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu |
| Tikilmə tarixi | XV əsr |
| Üslubu | Şirvan-Abşeron memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | bərpa olunub, "Muğam Klubu" kimi fəaliyyət göstərir. |
| Rəsmi adı: Walled City of Baku with the Shirvanshah's Palace and Maiden Tower | |
| Tipi | Mədəni |
| Kriteriya | vi |
| Təyin edilib | 2000 |
| İstinad nöm. | 958 |
| Dövlət | Azərbaycan |
| Region | Avropa və Şimali Amerika |
| İstinad nöm. | 81 |
| Əhəmiyyəti | Ölkə əhəmiyyətli |
| Kateqoriya | Memarlıq abidələri |
 Karvansaranın planı | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həm memarlıq-planlaşdırma, həm də konstruktiv baxımdan İkimərtəbəli karvansara Azərbaycan karvansaralarının bir çoxu üçün xarakterik olan xüsusiyyətləri daşıyır. Karvansara Qız qalasının cənub-şərqində, Müqəddəs Varvara erməni kilsəsinin yanında, qədim Bakının ticarət küçəsində yerləşir. Karvansara, düzbucaqlı planının qarşı tərəflərində yerləən iki qapıya malikdir. Karvansaranın birinci mərtəbəsinin mərkəzində açıq həyət yerləşir. Həyət boyunca çoxlu sayda otaqlar yerləşir. Otaqların yan divarları qabağa çıxaraq, yanlardan qapalı olan kiçik eyvanlar formalaşdırır. İkinci mərtəbədə otaqların düzülüş və formaları birinci mərtəbənin planlaşdırmasını təkrarlayır. Lakin, ikinci mərtəbədə fərdi eyvanlar yerinə otaqlar qarşısında ümumi açıq keçid formalı dəhliz tikimişdir.
Tarixi
Bəzi mənbələrə görə karvansara XV əsrdə şirvanşah I Xəlilullahın hakimiyyəti dövründə tikilmişdir. Lakin, K. Məmmədzadə tikilinin inşası zamanı istifadə edilmiş konstruktiv xüsusiyyətlər, hörgü keyfiyyəti və otaqların yerləşməsinə əsaslanaraq onu XVII əsrə aid edir.
Bakı xanlığının Rusiya imperiyasının tərkibinə qatılmasından sonra, karvansara, Bakı bəylərindən Qasım bəy və onun varislərinin istifadəsinə verilmişdir. Qasım bəy Bakının idarə edilməsi üçün seçilmiş üç yerli məmurdan biri idi.
1809-cu ildən etibarən karvansara, Bakı liman və sərhəd idarəsinin istifadəsinə verilmişdir.
2 avqust 2001-ci ildə ikimərtəbəli karvansara Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabineti tərəfindən ölkə əhəmiyyətli memarlıq abidəsi elan edilmişdir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Həm memarlıq-planlaşdırma, həm də konstruktiv baxımdan İkimərtəbəli karvansara bir çoxu üçün xarakterik olan xüsusiyyətləri daşıyır. Karvansara Qız qalasının cənub-şərqində, yanında, qədim Bakının ticarət küçəsində yerləşir.
Karvansara, düzbucaqlı planının qarşı tərəflərində yerləən iki qapıya malikdir. Karvansaranın birinci mərtəbəsinin mərkəzində açıq həyət yerləşir. Həyət boyunca çoxlu sayda otaqlar yerləşir. Otaqların yan divarları qabağa çıxaraq, yanlardan qapalı olan kiçik eyvanlar formalaşdırır. İkinci mərtəbədə otaqların düzülüş və formaları birinci mərtəbənin planlaşdırmasını təkrarlayır. Lakin, ikinci mərtəbədə fərdi eyvanlar yerinə otaqlar qarşısında ümumi açıq keçid formalı dəhliz tikimişdir. Burada həmin dəhliz otaqlar zəncirini birləşdirən və əlaqələndirən əsas element kimi çıxış edir.
İkimərtəbəli karvansara nümunəsində həm də künc otaqlarının memarlıq-planlaşdırma və konstruktiv baxımdan cəsarətli həll edilməsi nümunəsini görürük. Hər iki mərtəbədə künc otaqları kvadrat formalı plana malikdir. Birinci mərtəbədə həmin otaqlar xaçvari tağla, ikinci mərtəbədə isə günbəzlə örtülmüşdür. Kvadrat formalı təməldən günbəzə keçid müntəzəm formada həyata keçirilmişdir: əvvəlcə kvadrat yelkənlər vasitəsiylə səkkizguşəli təməl formalaşdırılmış və onun üstündə günbəz yerləşdirilmişdir. Künc eyvanının düzgün olmayan altıbucaqlı forması, tikilinin eyvana açılan üç otağını rahat əlaqələndirməyə imkan verir, həyət fasadlarının axıcı formada birləşdirilməsini təmin edir və tikilinin üstünü mərkəzində kvadrat kesson olan günbəzlə örtməyi mümkün edir. Eyni zamanda eyvanın belə dizayn edilməsi həm onun özünün, həm də ora açılan otaqların işıqlandırılmasını təmin edir.
Cənub-qərb tərəfdə yerləşən iki xüsusi pilləkən otağı birbaşa giriş vestibülünə açılır. Pilləkən otaqlarının yerləşməsi ikinci mərtəbənin həm şəhər küçələri, həm karvansara həyəti, həm də dənizlə rahat əlaqəsini təmin edir. Hər iki pilləkən otağı müasir xələflərindən tamamilə fərqlənən özünəməxsus həllə malikdir. Oxşar tipli pilləkən otaqları orta əsrlərə aid bəzi Azərbaycan sarayları, dini və ictimai tikililər, həmçinin azsaylı evlərdə də rast gəlinir. Bu cür pilləkən tipində, pilləkən marşının əsas istinadı kimi bütöv bir divardan istifadə edilir. Faktiki olaraq pilləkən, pilləkənvari çıxıntıları olan divar kimi inşa edilir.
İkimərtəbəli karvansaranın pilləkəni iki tərəfdən divarlarla əhatə olunmuşdur; tağvari örtük isə pilləkən marşına paralel olaraq inkişaf etdirilmişdir. Pilləkən marşının bu cür konstruksiyası tikiliyə giriş vestibülü tərəfdən dərin nişlər əlavə edilməsinə imkan vermişdir. Bununla yanaşı üzbəüz otaqdada giriş vestibülünün divarında üç dərin olmayan niş inşa edilmişdir. Vestibülün divarlarında nişlərin yerləşdirilməsi halına Azərbaycanın ən erkən karvansaralarından başlayaraq XX əsrin əvvəllərinə kimi rast gəlinir.
Hər tərəfdən iki yaruslu arkada ilə əhatə edilmiş həyət, tağ keçidlərinin geniş ölçüsü, birinci mərtə eyvanlarının sahə əlaqəsi və ikinci mərtəbənin külək ötürmə bacarığına görə, bütün binada vahid memarlıq-kompozisiya birliyi yaradır.
Binanın hər iki girişi əsas həcmdən bir qədər qırağa çıxan tağlı portal şəklində həll edilmişdir. İkinci mərtəbənin bütün otaqları küçəyə açılan oxvari pəncərə yerlərinə malikdir. Pəncərə tağları bütövlükdə böyük da parçasından yonulmuşdur.
İstinadlar
- "Qız qalası yaxınlığındakı abidə". 2021-12-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-03-11.
- "İkimərtəbəli Kаrvаnsаrаy" (az.). icherisheher.gov.az. 2017-01-19 tarixində . İstifadə tarixi: 24.05.19.
- Мамед-заде, К. М. Строительное искусство Азербайджана (с древнейших времен до XIXв.). Баку: Элм. 1983. 126.
- Левиатов, В.Н. Памятники Азербайджанской культуры. Баку: АзФАН. 1944. 56.
- Акты Кавказской археографической комиссии/ Т.4 (№97). Тифлис. 1870. 84.
- "Azərbaycan Respublikası ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınmaz tarix və mədəniyyət abidələrinin əhəmiyyət dərəcələrinə görə bölgüsünün təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasi Nazirlər Kabinetinin qərarı". e-qanun.az. 2017-04-12 tarixində . İstifadə tarixi: 24.05.19.
- Саламзаде, 1964. səh. 69
- Саламзаде, 1964. səh. 70
Ədəbiyyat
- Саламзаде, А. В. Архитектура Азербайдана XVI-XIX вв. Баку: Издательство Академии наук Азербайджанской ССР. 1964.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ikimertebeli karvansara ve ya Qasim bey karvansarasi Iceriseherde yerlesen XV esre aid tarix memarliq abidesi Bezi menbelere gore karvansara XV esrde sirvansah I Xelilullahin hakimiyyeti dovrunde tikilmisdir Baki xanliginin Rusiya imperiyasinin terkibine qatilmasindan sonra karvansara Baki beylerinden Qasim bey ve onun varislerinin istifadesine verilmisdir Ikimertebeli karvansara40 21 56 sm e 49 50 12 s u Olke AzerbaycanSeher BakiYerlesir Iceriseher H Rzayeva kucesi 9Aidiyyati Iceriseher Dovlet Tarix Memarliq QoruguTikilme tarixi XV esrUslubu Sirvan Abseron memarliq mektebiVeziyyeti berpa olunub Mugam Klubu kimi fealiyyet gosterir UNESCO Umumdunya IrsiResmi adi Walled City of Baku with the Shirvanshah s Palace and Maiden TowerTipiMedeniKriteriyaviTeyin edilib2000Istinad nom 958DovletAzerbaycanRegionAvropa ve Simali AmerikaAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 81EhemiyyetiOlke ehemiyyetliKateqoriyaMemarliq abideleriKarvansaranin plani Vikianbarda elaqeli mediafayllar Hem memarliq planlasdirma hem de konstruktiv baximdan Ikimertebeli karvansara Azerbaycan karvansaralarinin bir coxu ucun xarakterik olan xususiyyetleri dasiyir Karvansara Qiz qalasinin cenub serqinde Muqeddes Varvara ermeni kilsesinin yaninda qedim Bakinin ticaret kucesinde yerlesir Karvansara duzbucaqli planinin qarsi tereflerinde yerleen iki qapiya malikdir Karvansaranin birinci mertebesinin merkezinde aciq heyet yerlesir Heyet boyunca coxlu sayda otaqlar yerlesir Otaqlarin yan divarlari qabaga cixaraq yanlardan qapali olan kicik eyvanlar formalasdirir Ikinci mertebede otaqlarin duzulus ve formalari birinci mertebenin planlasdirmasini tekrarlayir Lakin ikinci mertebede ferdi eyvanlar yerine otaqlar qarsisinda umumi aciq kecid formali dehliz tikimisdir TarixiBezi menbelere gore karvansara XV esrde sirvansah I Xelilullahin hakimiyyeti dovrunde tikilmisdir Lakin K Memmedzade tikilinin insasi zamani istifade edilmis konstruktiv xususiyyetler horgu keyfiyyeti ve otaqlarin yerlesmesine esaslanaraq onu XVII esre aid edir Baki xanliginin Rusiya imperiyasinin terkibine qatilmasindan sonra karvansara Baki beylerinden Qasim bey ve onun varislerinin istifadesine verilmisdir Qasim bey Bakinin idare edilmesi ucun secilmis uc yerli memurdan biri idi 1809 cu ilden etibaren karvansara Baki liman ve serhed idaresinin istifadesine verilmisdir 2 avqust 2001 ci ilde ikimertebeli karvansara Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabineti terefinden olke ehemiyyetli memarliq abidesi elan edilmisdir Memarliq xususiyyetleriHem memarliq planlasdirma hem de konstruktiv baximdan Ikimertebeli karvansara bir coxu ucun xarakterik olan xususiyyetleri dasiyir Karvansara Qiz qalasinin cenub serqinde yaninda qedim Bakinin ticaret kucesinde yerlesir Karvansara duzbucaqli planinin qarsi tereflerinde yerleen iki qapiya malikdir Karvansaranin birinci mertebesinin merkezinde aciq heyet yerlesir Heyet boyunca coxlu sayda otaqlar yerlesir Otaqlarin yan divarlari qabaga cixaraq yanlardan qapali olan kicik eyvanlar formalasdirir Ikinci mertebede otaqlarin duzulus ve formalari birinci mertebenin planlasdirmasini tekrarlayir Lakin ikinci mertebede ferdi eyvanlar yerine otaqlar qarsisinda umumi aciq kecid formali dehliz tikimisdir Burada hemin dehliz otaqlar zencirini birlesdiren ve elaqelendiren esas element kimi cixis edir Ikimertebeli karvansara numunesinde hem de kunc otaqlarinin memarliq planlasdirma ve konstruktiv baximdan cesaretli hell edilmesi numunesini goruruk Her iki mertebede kunc otaqlari kvadrat formali plana malikdir Birinci mertebede hemin otaqlar xacvari tagla ikinci mertebede ise gunbezle ortulmusdur Kvadrat formali temelden gunbeze kecid muntezem formada heyata kecirilmisdir evvelce kvadrat yelkenler vasitesiyle sekkizguseli temel formalasdirilmis ve onun ustunde gunbez yerlesdirilmisdir Kunc eyvaninin duzgun olmayan altibucaqli formasi tikilinin eyvana acilan uc otagini rahat elaqelendirmeye imkan verir heyet fasadlarinin axici formada birlesdirilmesini temin edir ve tikilinin ustunu merkezinde kvadrat kesson olan gunbezle ortmeyi mumkun edir Eyni zamanda eyvanin bele dizayn edilmesi hem onun ozunun hem de ora acilan otaqlarin isiqlandirilmasini temin edir Cenub qerb terefde yerlesen iki xususi pilleken otagi birbasa giris vestibulune acilir Pilleken otaqlarinin yerlesmesi ikinci mertebenin hem seher kuceleri hem karvansara heyeti hem de denizle rahat elaqesini temin edir Her iki pilleken otagi muasir xeleflerinden tamamile ferqlenen ozunemexsus helle malikdir Oxsar tipli pilleken otaqlari orta esrlere aid bezi Azerbaycan saraylari dini ve ictimai tikililer hemcinin azsayli evlerde de rast gelinir Bu cur pilleken tipinde pilleken marsinin esas istinadi kimi butov bir divardan istifade edilir Faktiki olaraq pilleken pillekenvari cixintilari olan divar kimi insa edilir Ikimertebeli karvansaranin pillekeni iki terefden divarlarla ehate olunmusdur tagvari ortuk ise pilleken marsina paralel olaraq inkisaf etdirilmisdir Pilleken marsinin bu cur konstruksiyasi tikiliye giris vestibulu terefden derin nisler elave edilmesine imkan vermisdir Bununla yanasi uzbeuz otaqdada giris vestibulunun divarinda uc derin olmayan nis insa edilmisdir Vestibulun divarlarinda nislerin yerlesdirilmesi halina Azerbaycanin en erken karvansaralarindan baslayaraq XX esrin evvellerine kimi rast gelinir Her terefden iki yaruslu arkada ile ehate edilmis heyet tag kecidlerinin genis olcusu birinci merte eyvanlarinin sahe elaqesi ve ikinci mertebenin kulek oturme bacarigina gore butun binada vahid memarliq kompozisiya birliyi yaradir Binanin her iki girisi esas hecmden bir qeder qiraga cixan tagli portal seklinde hell edilmisdir Ikinci mertebenin butun otaqlari kuceye acilan oxvari pencere yerlerine malikdir Pencere taglari butovlukde boyuk da parcasindan yonulmusdur Istinadlar Qiz qalasi yaxinligindaki abide 2021 12 05 tarixinde Istifade tarixi 2020 03 11 Ikimertebeli Karvansaray az icherisheher gov az 2017 01 19 tarixinde Istifade tarixi 24 05 19 Mamed zade K M Stroitelnoe iskusstvo Azerbajdzhana s drevnejshih vremen do XIXv Baku Elm 1983 126 Leviatov V N Pamyatniki Azerbajdzhanskoj kultury Baku AzFAN 1944 56 Akty Kavkazskoj arheograficheskoj komissii T 4 97 Tiflis 1870 84 Azerbaycan Respublikasi erazisinde dovlet muhafizesine goturulmus dasinmaz tarix ve medeniyyet abidelerinin ehemiyyet derecelerine gore bolgusunun tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Nazirler Kabinetinin qerari e qanun az 2017 04 12 tarixinde Istifade tarixi 24 05 19 Salamzade 1964 seh 69 Salamzade 1964 seh 70EdebiyyatSalamzade A V Arhitektura Azerbajdana XVI XIX vv Baku Izdatelstvo Akademii nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1964 Hemcinin baxBaki orta esr ticaret kompleksi