Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İfratkeçiricilik — bəzi materialların müəyyən temperatur həddində (kritik temperatur) sıfır elektrik müqavimətinə malik olma xüsusiyyətidir. İfratkeçiricilik halına gələ bilən onlarla element, xəlitə və keramik materiallar məlumdur. İfratkeçiricilik kvant hadisəsidir və ifratkeçiricidən maqnit sahəsinin tam olaraq sıxışdırılıb çıxarılmasını nəzərdə tutan ilə xaraketrizə olunur. Bu effektin mövcud olması onu göstərir ki, ifratkeçiricilik klassik mənada yalnız ideal keçiricilik kimi izah oluna bilməz.
1986–1993-cü illərdə bəzi yüksək temperaturlu ifratkeçiricilərin aşkar olunması ifratkeçiriciliyin temperatur sərhəddini kifayət qədər genişləndirdi və ifratkeçirici materialların yalnız maye heliumun temperaturunda deyil (4,2 K), həm də daha ucuz kriogen maye olan maye azotun qaynama temperaturunda da (77 K) praktiki tətbiqinə imkan yaratdı.
Kəşfin tarixi
İfratkeçiricilik 1911-ci ilin 8 aprelində Leyden Universitetinin Kriogen laboratoriyasındakı təcrübədə kəşf edilmişdir. Həmin gün holland təcrübi fizik başçılığı altında təcrübəçilər sadəcə yeni kriostatın maye heliumla necə dolduğunu müşahidə etmək istəyirdilər və tədqiqat aparmaq fikirləri yox idi. Amma bununla belə cihaza qaz termometri və biri qızıl, biri civə olmaqla iki rezistor da yerləşdirirlər. Kriostatın doldurulması normal keçdiyindən, fiziklər təcrübə qoymağa qərar verirlər. Səhər saat 4-də, təcrübənin başlanmasından 9 saat sonra temperatur 3 Kelvinə düşəndə yenidən müqaviməti ölçən an məlum olur ki, civənin müqaviməti sıfırdır. Kamerlinq-Onnes laboratoriya jurnalına holland dilində "Kwik nagenoeg nul" — "Civə (müqaviməti) praktik olaraq sıfırdır" yazır. Beləliklə, fizikanın yeni bir sahəsi – ifratkeçiricilər fizikası dünyaya gəlir. Təcrübəyə Kamerlinq-Onnes rəhbərlik etsə də, ölçmələri birbaşa Gilles Holst aparırdı. Amma ifratkeçiriciliyin kəşfi ilə bağlı çıxan məqalədə onun adı çəkilmir ki, bu da əsrin əvvəlləri üçün normal hal idi. O zamanlar məqalə müəllifi kimi yalnız təcrübənin rəhbəri göstərilə bilərdi.
İfratkeçiricilərin xüsusiyyətləri
İfratkeçiricilik makroskopik kvant effekti olaraq ortaya çıxır. Burada nümunənin müqaviməti böhran temperaturundan aşağıda sıfır olur ve eyni zamanda Meysner effekti — xarici maqnit sahəsinin nümunədən dəf olunması baş verir. İfratkeçiriciliyin fenomenoloji modelleri olaraq London modeli ve Ginzburq-Landau modeli göstərilə bilər. Mikroskopik səviyyədə 1957-ci ildə Bardin, Kuper və Şriffer (BKŞ) tərəfindən elektron-fonon modeli təklif edildi və bu nəzəriyyə aşağı temperaturlu ifratkeçiricilərin bütün xassələrini izah edə bilir.
1986-cı ildə və 30 Kelvin temperaturda ifratkeçirici keramik birləşmə alırlar ki, bununla da yüksəktemperaturlu ifratkeçiricilərin dövrü başlayır. 1987-ci ildə hər iki alimə bu kəşflərinə görə verilir.
Yüksək temperaturlu ifratkeçiricilər kəşf olunanda BKŞ nəzəriyyəsi bu maddələrin xassələrini izah etmək üçün yetərli olmadı. Son 25 il ərzində fərqli modellər irəli sürülsə də, bu maddələrdə ifratkeçiriciliyin mexanizmini izah etməkdə tam müvəffəqiyyət əldə edilməmişdir.
İfratkeçiriciliyin kəşfindən bir əsr keçməsinə baxmayaraq, alimlər hələ də bu sahədə maraqlı kəşfləri ilə elm aləmini təəccübləndirməkdə davam edirlər.
2008-ci ildə dəmir birləşmələrində ifratkeçiricilik kəşf edildi. Bu maddələr xassələrinə görə 1986-cı ildə kəşf olunan birləşmələrə çox bənzəyirlər. Hal-hazırda bu sahədə çoxmiqyaslı işlər gedir. Başqa bir maraqlı hadisə isə odur ki, 2001-ci ildə kəşf olunan maqnezium-diborid birləşməsi çox da yüksək temperatura (40 Kelvin) sahib olmamasına baxmayaraq klassik elektron-fonon mexanizmli ifratkeçiricidir. Mexaniki xassələri də çox yaxşı olan bu maddə daha geniş tətbiq sahəsinə malikdir.
İfratkeçiricilərin tətbiqi
İfratkeçirici naqillər adi naqillərdən dəfələrlə böyük gücü təmin edə bilirlər. İfratkeçiricilərin elektrik müaviməti olmadığı üçün, onlarda enerji itkisi demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Amma, məsələn, mis naqillərlə ötürülən enerjinin təxminən 10%-i istilik enerjisi şəklində itkiyə gedir. İfratkeçiricilik təxminən 500 element və birləşmədə aşkar edilməsinə baxmayaraq, hal-hazırda məişətdə ifratkeçiricilərdən geniş şəkildə istifadə olunmur. Bunun da əsas səbəbi otaq temperaturunda ifratkeçiriciliyin hər hansı bir elementdə və ya birləşmədə tapılmamasıdır.
Otaq temperaturlu ifratkeçiricilik də artıq xəyal olaraq qalmır. Çünki dünya laboratoriyalarında həm nəzəri, həm də təcrübi işlər davam edir. Artıq hesablama mərhələsində bərk cisimlər fizikası sahəsində çalışan tədqiqatçılar öncədən bəzi hallarda maddənin ifratkeçirici olub-olmadığına qərar verə bilirlər. Bu gün çox böyük sabit maqnit sahələrinin alınması, kabel istehsalı, transformatorlar, dəmiryolu sahəsində ifratkeçiricilərdən istifadə böyük şirkətlər tərəfindən həyata keçirilməkdədir. Digər tərəfdən ifratkeçiricilər mikroelektronikası müstəqil elm sahəsi kimi inkişaf edir. Son zamanlar isə ifrakeçiricilər əsasında qurulan və kvant kompüterlərinin təməlini əmələ gətirən kubitlər geniş şəkildə tədqiq edilməkdədir.
Xarici keçidlər
- http://www.superconductivity.eu[ölü keçid]
- Ginzburq V. L. — Kainatda ifrataxıcılıq və ifratkeçiricilik (Fizika elmlərinin uğurları — УФН Т.97 1969, № 4) PDF (rus.)
- İfratkeçiricilik nəzəriyyəsinin yaranma tarixi (rus.)
- http://www.electrik.info/main/fakty/55-budushhee-jenergetiki.html 2011-08-08 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ifratkeciricilik bezi materiallarin mueyyen temperatur heddinde kritik temperatur sifir elektrik muqavimetine malik olma xususiyyetidir Ifratkeciricilik halina gele bilen onlarla element xelite ve keramik materiallar melumdur Ifratkeciricilik kvant hadisesidir ve ifratkeciriciden maqnit sahesinin tam olaraq sixisdirilib cixarilmasini nezerde tutan ile xaraketrize olunur Bu effektin movcud olmasi onu gosterir ki ifratkeciricilik klassik menada yalniz ideal keciricilik kimi izah oluna bilmez Maye azotla soyudulan yuksek temperaturlu ifratkeciricinin uzerinde levitasiya eden maqnit 1986 1993 cu illerde bezi yuksek temperaturlu ifratkeciricilerin askar olunmasi ifratkeciriciliyin temperatur serheddini kifayet qeder genislendirdi ve ifratkecirici materiallarin yalniz maye heliumun temperaturunda deyil 4 2 K hem de daha ucuz kriogen maye olan maye azotun qaynama temperaturunda da 77 K praktiki tetbiqine imkan yaratdi Kesfin tarixiIfratkeciricilik 1911 ci ilin 8 aprelinde Leyden Universitetinin Kriogen laboratoriyasindaki tecrubede kesf edilmisdir Hemin gun holland tecrubi fizik basciligi altinda tecrubeciler sadece yeni kriostatin maye heliumla nece doldugunu musahide etmek isteyirdiler ve tedqiqat aparmaq fikirleri yox idi Amma bununla bele cihaza qaz termometri ve biri qizil biri cive olmaqla iki rezistor da yerlesdirirler Kriostatin doldurulmasi normal kecdiyinden fizikler tecrube qoymaga qerar verirler Seher saat 4 de tecrubenin baslanmasindan 9 saat sonra temperatur 3 Kelvine dusende yeniden muqavimeti olcen an melum olur ki civenin muqavimeti sifirdir Kamerlinq Onnes laboratoriya jurnalina holland dilinde Kwik nagenoeg nul Cive muqavimeti praktik olaraq sifirdir yazir Belelikle fizikanin yeni bir sahesi ifratkeciriciler fizikasi dunyaya gelir Tecrubeye Kamerlinq Onnes rehberlik etse de olcmeleri birbasa Gilles Holst aparirdi Amma ifratkeciriciliyin kesfi ile bagli cixan meqalede onun adi cekilmir ki bu da esrin evvelleri ucun normal hal idi O zamanlar meqale muellifi kimi yalniz tecrubenin rehberi gosterile bilerdi Ifratkeciricilerin xususiyyetleriIfratkeciricilik makroskopik kvant effekti olaraq ortaya cixir Burada numunenin muqavimeti bohran temperaturundan asagida sifir olur ve eyni zamanda Meysner effekti xarici maqnit sahesinin numuneden def olunmasi bas verir Ifratkeciriciliyin fenomenoloji modelleri olaraq London modeli ve Ginzburq Landau modeli gosterile biler Mikroskopik seviyyede 1957 ci ilde Bardin Kuper ve Sriffer BKS terefinden elektron fonon modeli teklif edildi ve bu nezeriyye asagi temperaturlu ifratkeciricilerin butun xasselerini izah ede bilir 1986 ci ilde ve 30 Kelvin temperaturda ifratkecirici keramik birlesme alirlar ki bununla da yuksektemperaturlu ifratkeciricilerin dovru baslayir 1987 ci ilde her iki alime bu kesflerine gore verilir Yuksek temperaturlu ifratkeciriciler kesf olunanda BKS nezeriyyesi bu maddelerin xasselerini izah etmek ucun yeterli olmadi Son 25 il erzinde ferqli modeller ireli surulse de bu maddelerde ifratkeciriciliyin mexanizmini izah etmekde tam muveffeqiyyet elde edilmemisdir Ifratkeciriciliyin kesfinden bir esr kecmesine baxmayaraq alimler hele de bu sahede maraqli kesfleri ile elm alemini teeccublendirmekde davam edirler 2008 ci ilde demir birlesmelerinde ifratkeciricilik kesf edildi Bu maddeler xasselerine gore 1986 ci ilde kesf olunan birlesmelere cox benzeyirler Hal hazirda bu sahede coxmiqyasli isler gedir Basqa bir maraqli hadise ise odur ki 2001 ci ilde kesf olunan maqnezium diborid birlesmesi cox da yuksek temperatura 40 Kelvin sahib olmamasina baxmayaraq klassik elektron fonon mexanizmli ifratkeciricidir Mexaniki xasseleri de cox yaxsi olan bu madde daha genis tetbiq sahesine malikdir Ifratkeciricilerin tetbiqiIfratkecirici naqiller adi naqillerden defelerle boyuk gucu temin ede bilirler Ifratkeciricilerin elektrik muavimeti olmadigi ucun onlarda enerji itkisi demek olar ki yox derecesindedir Amma meselen mis naqillerle oturulen enerjinin texminen 10 i istilik enerjisi seklinde itkiye gedir Ifratkeciricilik texminen 500 element ve birlesmede askar edilmesine baxmayaraq hal hazirda meisetde ifratkeciricilerden genis sekilde istifade olunmur Bunun da esas sebebi otaq temperaturunda ifratkeciriciliyin her hansi bir elementde ve ya birlesmede tapilmamasidir Otaq temperaturlu ifratkeciricilik de artiq xeyal olaraq qalmir Cunki dunya laboratoriyalarinda hem nezeri hem de tecrubi isler davam edir Artiq hesablama merhelesinde berk cisimler fizikasi sahesinde calisan tedqiqatcilar onceden bezi hallarda maddenin ifratkecirici olub olmadigina qerar vere bilirler Bu gun cox boyuk sabit maqnit sahelerinin alinmasi kabel istehsali transformatorlar demiryolu sahesinde ifratkeciricilerden istifade boyuk sirketler terefinden heyata kecirilmekdedir Diger terefden ifratkeciriciler mikroelektronikasi musteqil elm sahesi kimi inkisaf edir Son zamanlar ise ifrakeciriciler esasinda qurulan ve kvant komputerlerinin temelini emele getiren kubitler genis sekilde tedqiq edilmekdedir Xarici kecidlerhttp www superconductivity eu olu kecid Ginzburq V L Kainatda ifrataxiciliq ve ifratkeciricilik Fizika elmlerinin ugurlari UFN T 97 1969 4 PDF rus Ifratkeciricilik nezeriyyesinin yaranma tarixi rus http www electrik info main fakty 55 budushhee jenergetiki html 2011 08 08 at the Wayback Machine