Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çufutqala və ya Çıfıt qala (Kırımtatar dili: Çufut Qale, Ukrayna dili: Чуфут-Кале, Rusca: Чуфут-Кале, Karayca: Джуфт Къале, Cuft Kale) — Ukraynanın Krım Muxtar Respublikasında Bağçasaray yaxınlığında VIII-XIX əsrlər arasında yaşayış üçün istifadə edilmiş Orta əsr qalası və mağaralar.
Baxçasarayın yerləşdiyi dar dərənin şərq istiqamətindəki Zincirli mədrəsədən yuxarı baxanda, üzərində Çufutqalanın də yerləşdiyi böyük qaya kütləsi ilə üzləşilir. Qalanın şərq divarı hələ yaxşı vəziyyətdə qalmaqdadır (1396 - 1433).
Bağçasaraydan 3,5 km məsafədə, bir uçurum kənarında yerləşən Çufutqalaya çatmaq üçün, Zincirli mədrəsə yolundan davam etmək lazımdır. Çufutqala əsrlər əvvələ uzanan tarixi içində saxladığı əsərləri mühüm bir mədəniyyət xəzinəsidir. Eyni zamanda Krım Tatar tarixində də mühüm yer tutur.
Bağçasaray ətrafındakı əhəngli qayalıqlarda təbii aşınmalardan ibarət olan mağaralarda Neolit dövründən bəri bir çox millətlərdən olan insanlar yaşamışdır. Yəhudi qalası da deyilən Çufutqala bu sıldırım vadinin yamaclarına inşa edilmişdir. Çufutqaladakı mağaraların hər yerə çıxışları vardır. Bu mağaralar sülh zamanı saxlanma, müharibə zamanı müdafiə məqsədi ilə gizlənmək üçün istifadə edilmişdir. Müdafiə məqsədli güclü istehkamları, qüllələri, mağaraları, əlçatmaz divarları, təbii maneələri və uçurumları var. Şərqdən gələn təhlükələrə qarşı xalq məhsuldar və münbit vadilər yerinə bu mağaralarda yaşamışdılar. Mağaralarda rahiblərin yaşadığı hücrələr, çilə otaqları, yeraltı məzarları, məbəd və təsərrüfat təyinatlı binalar yerləşir.
Populyar mədəniyyətdə, Jasper Kent tərəfindən yazılmış "The Danilov Quintet" (Danilov Beşləməsi) adlı roman silsiləsinin ikinci kitabı olan "Thirteen Years Later" (On üç il sonra) adlı romanda Çufutqaladan ətraflı bəhs edilir.
Tarixi
Çufutqala Xəzər Türkləri dövründə VIII əsrdə tikilib. Ən erkən istinadlar qəsəbənin bir Bizans özünün forpostu olduğunu göstərir. 1299-cu ildə Tatarlar tərəfindən ələ keçirilmişdir.
Genuyalıların tərəfindən Potmay olaraq adlandırılan Çufutqalaya Qızıl Orda qoşunları tərəfindən fəth edildikdən sonra Gevherkermen adı verilmişdir. Yenə bəzi mənbələrdə buranın adı Çiftkale olaraq keçir.
Tatarlar qəsəbədə XVI əsrə qədər yaşamışdılar. Bu tarixdən sonra vadinin aşağısına köçüblər və indiki Bağçasarayda yaşamağa başlayıblar. Tatar hakimiyyətində Karaim (Karay) Türkü dükançılar və tacirlər qəsəbəyə məskunlaşmışdılar. Tatarlar köçdükdən sonra da orada yaşamağa davam etmişdilər.
Yəhudi dininə mənsub Karay Türkləri, dinlərini yaşama imkanları məhdudlaşınca, XIV əsrdən etibarən bu yalçın və sıldırım bölgəyə çəkilmişdilər. Çufutqala tam bir "qaya şəhər" təsiri bağışlayır. Qayalar yonularaq pilləkənlər, yağış sularının axdığı yəqin ki, yığılmasına də yarayan su kanalları, ərzaqların saxlandığı anbarlar və ibadət hücrələri, daşdan binalar və dini tikililər inşa edilmişdir.
Çufutqalada binalar, bir-birinə paralel iki prospekt üzərində yerləşdirilmişdir. Karay Türklərinin Gənə dediyi və XIV-XVIII əsrdə inşa edilmiş bu gün qismən bərpa edilmiş iki ədəd ibadətgah qalanın vadiyə baxan sıldırım tərəfində, dərənin başındakı yaylada yerləşir.
Karaimlərə görə, Karaizm bir Yəhudilik dini, müstəqil, fanatik olmayan, təktanrılı İbrahimin dinidir. Hazırkı Karaite dininin banisi Anan Ben David Eski Ahitte (Tövrat) yazılanlara geri dönüşü moizəsində bildirir. O Talmudic fikri rədd etmişdir. Bu din, Rabbinical Yəhudilikdən çox fərqlidir. Hazırda Krımda fəal bir Karaim icması vardır.
Kalede Karay Türklərinin yaratdığı əsərlərin başqa əsərlər də mövcuddur. Özbək Xandan sonra taxta çıxan qızıl Orda Xanı Canıbek Xan tərəfindən 1340-cı illərdə tikdirilən və Krım Xanı Hacı Gəray Xan tərəfindən təmir etdirilən (1454) Canıbek Xan Məscidi hazırda xarab bir vəziyyətdədir. Çufutqaladakı digər bir tarixi əsər olan Hanike (Caniyə) Xanım Türbəsi isə nisbətən yaxşı vəziyyətdədir. Qızıl Orda Xanı Toxtamış Xanın qızı olan və Krım daxilində olduqca fəal mövqedə yerləşən Hanike (Caniyə) Xanım vəfat edəndə özü üçün 1437-ci ildə bu türbəni inşa edilmişdir. VI və XII əsrə qədər qalanın içində xan ailəsinə məxsus başqa türbələr də var.
Şəkil qalereyası
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
-
![image]()
Kenesa tikililərinin yaxından görünüşü -
![image]()
Mağara və qala divarlarının bir panoraması -
![image]()
Kenesa (Karay sinagogu) binası -
![image]()
Toxtamış xanın kızı Canikə Xanımın türbəsi
Xarici keçidlər
- Albayrak, M. Akif, Yeşil Ada Kırım, Türk Dünyası Kültür ve Sanat Derneği Yayınları, Ankara, 2004
- Vatan KIRIM
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cufutqala ve ya Cifit qala Kirimtatar dili Cufut Qale Ukrayna dili Chufut Kale Rusca Chufut Kale Karayca Dzhuft Kale Cuft Kale Ukraynanin Krim Muxtar Respublikasinda Bagcasaray yaxinliginda VIII XIX esrler arasinda yasayis ucun istifade edilmis Orta esr qalasi ve magaralar Cufutqala Baxcasarayin yerlesdiyi dar derenin serq istiqametindeki Zincirli medreseden yuxari baxanda uzerinde Cufutqalanin de yerlesdiyi boyuk qaya kutlesi ile uzlesilir Qalanin serq divari hele yaxsi veziyyetde qalmaqdadir 1396 1433 Bagcasaraydan 3 5 km mesafede bir ucurum kenarinda yerlesen Cufutqalaya catmaq ucun Zincirli medrese yolundan davam etmek lazimdir Cufutqala esrler evvele uzanan tarixi icinde saxladigi eserleri muhum bir medeniyyet xezinesidir Eyni zamanda Krim Tatar tarixinde de muhum yer tutur Bagcasaray etrafindaki ehengli qayaliqlarda tebii asinmalardan ibaret olan magaralarda Neolit dovrunden beri bir cox milletlerden olan insanlar yasamisdir Yehudi qalasi da deyilen Cufutqala bu sildirim vadinin yamaclarina insa edilmisdir Cufutqaladaki magaralarin her yere cixislari vardir Bu magaralar sulh zamani saxlanma muharibe zamani mudafie meqsedi ile gizlenmek ucun istifade edilmisdir Mudafie meqsedli guclu istehkamlari qulleleri magaralari elcatmaz divarlari tebii maneeleri ve ucurumlari var Serqden gelen tehlukelere qarsi xalq mehsuldar ve munbit vadiler yerine bu magaralarda yasamisdilar Magaralarda rahiblerin yasadigi hucreler cile otaqlari yeralti mezarlari mebed ve teserrufat teyinatli binalar yerlesir Populyar medeniyyetde Jasper Kent terefinden yazilmis The Danilov Quintet Danilov Beslemesi adli roman silsilesinin ikinci kitabi olan Thirteen Years Later On uc il sonra adli romanda Cufutqaladan etrafli behs edilir TarixiMagaralar ve qala divarlari Cufutqala Xezer Turkleri dovrunde VIII esrde tikilib En erken istinadlar qesebenin bir Bizans ozunun forpostu oldugunu gosterir 1299 cu ilde Tatarlar terefinden ele kecirilmisdir Genuyalilarin terefinden Potmay olaraq adlandirilan Cufutqalaya Qizil Orda qosunlari terefinden feth edildikden sonra Gevherkermen adi verilmisdir Yene bezi menbelerde buranin adi Ciftkale olaraq kecir Tatarlar qesebede XVI esre qeder yasamisdilar Bu tarixden sonra vadinin asagisina kocubler ve indiki Bagcasarayda yasamaga baslayiblar Tatar hakimiyyetinde Karaim Karay Turku dukancilar ve tacirler qesebeye meskunlasmisdilar Tatarlar kocdukden sonra da orada yasamaga davam etmisdiler Yehudi dinine mensub Karay Turkleri dinlerini yasama imkanlari mehdudlasinca XIV esrden etibaren bu yalcin ve sildirim bolgeye cekilmisdiler Cufutqala tam bir qaya seher tesiri bagislayir Qayalar yonularaq pillekenler yagis sularinin axdigi yeqin ki yigilmasina de yarayan su kanallari erzaqlarin saxlandigi anbarlar ve ibadet hucreleri dasdan binalar ve dini tikililer insa edilmisdir Cufutqalada binalar bir birine paralel iki prospekt uzerinde yerlesdirilmisdir Karay Turklerinin Gene dediyi ve XIV XVIII esrde insa edilmis bu gun qismen berpa edilmis iki eded ibadetgah qalanin vadiye baxan sildirim terefinde derenin basindaki yaylada yerlesir Karaimlere gore Karaizm bir Yehudilik dini musteqil fanatik olmayan tektanrili Ibrahimin dinidir Hazirki Karaite dininin banisi Anan Ben David Eski Ahitte Tovrat yazilanlara geri donusu moizesinde bildirir O Talmudic fikri redd etmisdir Bu din Rabbinical Yehudilikden cox ferqlidir Hazirda Krimda feal bir Karaim icmasi vardir Kalede Karay Turklerinin yaratdigi eserlerin basqa eserler de movcuddur Ozbek Xandan sonra taxta cixan qizil Orda Xani Canibek Xan terefinden 1340 ci illerde tikdirilen ve Krim Xani Haci Geray Xan terefinden temir etdirilen 1454 Canibek Xan Mescidi hazirda xarab bir veziyyetdedir Cufutqaladaki diger bir tarixi eser olan Hanike Caniye Xanim Turbesi ise nisbeten yaxsi veziyyetdedir Qizil Orda Xani Toxtamis Xanin qizi olan ve Krim daxilinde olduqca feal movqede yerlesen Hanike Caniye Xanim vefat edende ozu ucun 1437 ci ilde bu turbeni insa edilmisdir VI ve XII esre qeder qalanin icinde xan ailesine mexsus basqa turbeler de var Sekil qalereyasiKenesa tikililerinin yaxindan gorunusu Magara ve qala divarlarinin bir panoramasi Kenesa Karay sinagogu binasi Toxtamis xanin kizi Canike Xanimin turbesiXarici kecidlerVikianbarda Cufutqala ile elaqeli mediafayllar var Albayrak M Akif Yesil Ada Kirim Turk Dunyasi Kultur ve Sanat Dernegi Yayinlari Ankara 2004 Vatan KIRIM