Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
İzomerlər – molekullarının tərkibi eyni olub, kimyəvi quruluşu və xassələri ilə bir-birindən fərqlənən maddələrə deyilir. Bərabər hissələrdən ibarət, başqa sözlə, eyni brutto formula malik olan deməkdir; tautomeriya – izomerliyin bir növüdür və bu izomerlik zamanı tautomerlərin sürətlə bir-birinə çevrilməsi baş verir. “Tautomeriya” terminini (yunan sözü tautos – “həmin özü”, meros – “hissə”) 1885-ci ildə alman kimyaçısı Konrad Laar (1853-1929) daxil etmişdir. O, sian turşusunun iki formasının prototrop çevrilməsini öyrənmişdir. “Prototrop” sözündə birinci hissə hidrogen atomunun (protonun) miqrasiyasını göstərir, ikinci hissə yunan tropos – “istiqamət, üsul, xarakter” sözündəndir.
İzomerləşmə
İzomerləşmə - üzvi birləşmənin tərkib və molekul kütləsi dəyişilmədən başqa quruluşlu birləşməyə çevrilməsidir. İzomerləşmədə molekulun karbon skleti, funksional qrupların xarakteri, yaxud onların molekulda yerləşmə ardıcıllığı dəyişir, bəzən karbon atomları tsikli kiçilir (böyüyür).
İzomerlik
İzomerlik- bəzi kimyəvi birləşmələrin öz tərkibini və molekul kütləsini dəyişmədən fəza quruluşunu dəyişməsi, nəticədə yeni fiziki-kimyəvi xassələr kəsb etməsi. Alınan birləçşmə izomer adlanır. Sklet izomeri molekulun skletini əmələgətirən karbon atomlarının müxtəlif formalarda birləşməsindən yaranır.
Alitsiklik birləşmələrdə izomerlik
Tsikloparafinlər və onların törəmələrində aşağıdakı izomerlik növlərinə rast gəlmək olur:
- Nüvə izomerliyi. Tsiklik birləşmə müxtəlif nüvələrə malik olarsa, onlar nüvə izomerləri adlanır. Empirik formulları C4H8 olan qapalı birləşmələrin tsiklobutan və metiltsiklopropan kimi bir-birindən nüvələri ilə fərqlənən iki izomeri vardır. Bunlaradan biri üçtaqımlı (üçkarbonlu) tsiklopropan, digəri isə dördtaqımlı (dördkarbonlu) tsiklobutan nüvəsinə malikdir. C5H10 formulu tsikloparafinin cəmi beş quruluşu izomeri vardır:
Yan zəncir izomerliyi
a) miqdar izomerliyi, Eyni tərkibli, eyni nüvəyə malik tsiklik birləşmə, yan zəncirlərin miqdarından asılı olaraq bir neçə izomer şəklində ola bilər. Məsələn, tsiklobutan nüvəli C6H12 tərkibli birləşmənin iki izomeri vardır, bunlardan biri etiltsiklobutan, digəri dimetiltsiklobutandır
b) vəziyyət izomerliyi. yan zəncirlərin nüvədə tutduğu mövqedən asılı olaraq vəziyyət izomerliyi baş verir. Məsələn , dimetiltsiklopentanın iki metil qrupunun nüvədəki mövqeyindən asılı olaraq, 1,1; 1,2 və 1,3-dimetiltsiklopentandan ibarət üç izomeri vardır:
v) yan zəncirdə izomerlik. Bu izomerliyə misal olaraq propiltsikloheksan və izopropiltsikloheksanı göstərmək olar:
Optik izomerlik
Bir çox alkilhalogenidlər optiki aktivliy maddələrdir. İşıq şüaları bütün istiqamətlərinə perpendikulyar yönəlmiş elektromaqnit dalğalarından ibarət rəqslətrdir. Tsiklik birləşmənin nüvəsində və ya yan zəncirində asimetrik karbon atomu olarsa, onun optik fəal izomerləri olacaqdır. Nəzərə almaq lazımdır ki, nüvənin bir karbonunun iki hidrogen atomu müxtəlif atomlar və ya qruplarla əvəz olunduqda, həmin karbonatomu asimetrik sayılmır, çünki onun qalan iki valenti nüvənin eyni hissələri ilə birləşir ki, bu da müəyyən dərəcədə simmetriklik yaradır. Optiki izomerləri təsvir etmək üçün Fişer proyeksiyasından istifadə etmək daha səmərəlidir: 2-xlorbutanın bir izomeri polyarizasiya işıq müstəvisini sağa, digəri sola fırladır. Bu cür qarışığa resamat deyilir. optiki izomerlər eyni fiziki və spektral xarakteristikaya (qaynama və ərimə temperaturu, şüasındırma əmsalı, bütün spektrlər) malik olub, ancaq polyarizasiya müstəvisinin fırlanması və müxtəlif formalı kristal quruluşu ilə fərqlənirlər. Məsələn, Lui Paster pinset və lupadan istifadə edərək onları bir-birindən ayırmağa nail olmuşdur.
Həndəsi izomerlik
Nüvənin iki karbonunda ən azı iki hidrogen atomu radikallarla və ya xarakterik qruplarla əvəz olunursa, bu zaman nüvənin bir müstəvi üzərində olması şərti ilə, hər iki əvəzləyicinin müstəvinin bir və ya müxtəlif tərəflərində yerləşməsindən asılı olaraq tsis və trans izomerlər əmələ gələcəkdir. Tsiklopropandikarbon turşularını buna misal göstərmək olar.
Trans-tsiklopropandikarbon turşusunda simmetriya müstəvisi olmadığı üçün iki optik fəal izomeri (sağ və sol izomerləri) də olur. Ümumiyyətlə, beşə qədər karbonu olan nüvələrdə karbon atomlarının bərabərtərəfli çoxbucaqlının təpələrində və bir müstəvi üzərində yerləşdiyi təsəvvür olunur.
İstinadlar
- "izomerlik" (az.). kimya.ccess.info. 2020-08-08 tarixində . İstifadə tarixi: 2021-04-27.
http://www.nkpi.az/?page=addread&id=2648 Илья Леенсон. Язык химии. Этимология химических названий. Москва: Издательство АСТ: CORPUS, 2016,464 c.
Mənbə
- M.Mövsümzadə "Üzvi kimya", II hissə, 1966.
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Izomerler molekullarinin terkibi eyni olub kimyevi qurulusu ve xasseleri ile bir birinden ferqlenen maddelere deyilir Beraber hisselerden ibaret basqa sozle eyni brutto formula malik olan demekdir tautomeriya izomerliyin bir novudur ve bu izomerlik zamani tautomerlerin suretle bir birine cevrilmesi bas verir Tautomeriya terminini yunan sozu tautos hemin ozu meros hisse 1885 ci ilde alman kimyacisi Konrad Laar 1853 1929 daxil etmisdir O sian tursusunun iki formasinin prototrop cevrilmesini oyrenmisdir Prototrop sozunde birinci hisse hidrogen atomunun protonun miqrasiyasini gosterir ikinci hisse yunan tropos istiqamet usul xarakter sozundendir IzomerlesmeIzomerlesme uzvi birlesmenin terkib ve molekul kutlesi deyisilmeden basqa quruluslu birlesmeye cevrilmesidir Izomerlesmede molekulun karbon skleti funksional qruplarin xarakteri yaxud onlarin molekulda yerlesme ardicilligi deyisir bezen karbon atomlari tsikli kicilir boyuyur IzomerlikIzomerlik bezi kimyevi birlesmelerin oz terkibini ve molekul kutlesini deyismeden feza qurulusunu deyismesi neticede yeni fiziki kimyevi xasseler kesb etmesi Alinan birlecsme izomer adlanir Sklet izomeri molekulun skletini emelegetiren karbon atomlarinin muxtelif formalarda birlesmesinden yaranir Alitsiklik birlesmelerde izomerlikTsikloparafinler ve onlarin toremelerinde asagidaki izomerlik novlerine rast gelmek olur Nuve izomerliyi Tsiklik birlesme muxtelif nuvelere malik olarsa onlar nuve izomerleri adlanir Empirik formullari C4H8 olan qapali birlesmelerin tsiklobutan ve metiltsiklopropan kimi bir birinden nuveleri ile ferqlenen iki izomeri vardir Bunlaradan biri uctaqimli uckarbonlu tsiklopropan digeri ise dordtaqimli dordkarbonlu tsiklobutan nuvesine malikdir C5H10 formulu tsikloparafinin cemi bes qurulusu izomeri vardir Yan zencir izomerliyi a miqdar izomerliyi Eyni terkibli eyni nuveye malik tsiklik birlesme yan zencirlerin miqdarindan asili olaraq bir nece izomer seklinde ola biler Meselen tsiklobutan nuveli C6H12 terkibli birlesmenin iki izomeri vardir bunlardan biri etiltsiklobutan digeri dimetiltsiklobutandir b veziyyet izomerliyi yan zencirlerin nuvede tutdugu movqeden asili olaraq veziyyet izomerliyi bas verir Meselen dimetiltsiklopentanin iki metil qrupunun nuvedeki movqeyinden asili olaraq 1 1 1 2 ve 1 3 dimetiltsiklopentandan ibaret uc izomeri vardir v yan zencirde izomerlik Bu izomerliye misal olaraq propiltsikloheksan ve izopropiltsikloheksani gostermek olar Optik izomerlik Bir cox alkilhalogenidler optiki aktivliy maddelerdir Isiq sualari butun istiqametlerine perpendikulyar yonelmis elektromaqnit dalgalarindan ibaret reqsletrdir Tsiklik birlesmenin nuvesinde ve ya yan zencirinde asimetrik karbon atomu olarsa onun optik feal izomerleri olacaqdir Nezere almaq lazimdir ki nuvenin bir karbonunun iki hidrogen atomu muxtelif atomlar ve ya qruplarla evez olunduqda hemin karbonatomu asimetrik sayilmir cunki onun qalan iki valenti nuvenin eyni hisseleri ile birlesir ki bu da mueyyen derecede simmetriklik yaradir Optiki izomerleri tesvir etmek ucun Fiser proyeksiyasindan istifade etmek daha semerelidir 2 xlorbutanin bir izomeri polyarizasiya isiq mustevisini saga digeri sola firladir Bu cur qarisiga resamat deyilir optiki izomerler eyni fiziki ve spektral xarakteristikaya qaynama ve erime temperaturu suasindirma emsali butun spektrler malik olub ancaq polyarizasiya mustevisinin firlanmasi ve muxtelif formali kristal qurulusu ile ferqlenirler Meselen Lui Paster pinset ve lupadan istifade ederek onlari bir birinden ayirmaga nail olmusdur Hendesi izomerlik Nuvenin iki karbonunda en azi iki hidrogen atomu radikallarla ve ya xarakterik qruplarla evez olunursa bu zaman nuvenin bir mustevi uzerinde olmasi serti ile her iki evezleyicinin mustevinin bir ve ya muxtelif tereflerinde yerlesmesinden asili olaraq tsis ve trans izomerler emele gelecekdir Tsiklopropandikarbon tursularini buna misal gostermek olar Trans tsiklopropandikarbon tursusunda simmetriya mustevisi olmadigi ucun iki optik feal izomeri sag ve sol izomerleri de olur Umumiyyetle bese qeder karbonu olan nuvelerde karbon atomlarinin beraberterefli coxbucaqlinin tepelerinde ve bir mustevi uzerinde yerlesdiyi tesevvur olunur Istinadlar izomerlik az kimya ccess info 2020 08 08 tarixinde Istifade tarixi 2021 04 27 http www nkpi az page addread amp id 2648 Ilya Leenson Yazyk himii Etimologiya himicheskih nazvanij Moskva Izdatelstvo AST CORPUS 2016 464 c MenbeM Movsumzade Uzvi kimya II hisse 1966 Bu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin