Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Üçbölümlü yatıqqanqal (lat. Bidens tripartita) — bitkilər aləminin astraçiçəklilər dəstəsinin mürəkkəbçiçəklilər fəsiləsinin yatıqqanqal cinsinə aid bitki növü.
| Üçbölümlü yatıqqanqal | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Növ: Üçbölümlü yatıqqanqal | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Botaniki xarakteristikası
Birillik, mil köklü, budaqlanan, nazik və sarı-samanı rəngli bitkidir. Tək gövdəli, düzqalxan, silindrik, qabırğalı olub, seyrək tükcüklüdür. Yarpaqları növbəli, dərin bölümlü, bəzən 6 bölümlü olmaqla, əsasından daralmış, saplağı qanadlı və üst yarpaqları bütövdür. Kənar yarpaqları qeyri-düzgün dişciklidir. Üst tərəfi demək olar ki, çılpaq, alt tərəfi isə dik tükcüklərdən ibarətdir. Əsas və yan gövdələrdə tək hamaşçiçək-səbətciklər yerləşir. Səbətcikləri yastı və ya yarımşarşəkilli, maili istiqamlətli, yaşıl, sıx, uzunsov-ellipsşəkilli, itiuclu, kənarları kirpikli, daxili cərgədə olan yarpaqları isə sarımtıl-qonur, neştərvari olub, nazikdir. Xarici cərgədəki yarpaqlarının uzunluğu 8 mm, eni isə 3,6 mm-dir. Çiçək altlığı ensiz neştərvari və ya demək olar ki, xətti enli dişli kənarlara malikdir. Bütün çiçəklərinin səbətciyi boruşəkilli və ikicinslidir. Çiçək tacı sarı rənglidir. Meyvələri yaşıl-qonur, tərsyumurtavari, uzunsov, dördtilli, 2-3 bəzən 4 iti yastılaşmış toxumları vardır.
Özünəməxsus iyli, acı dadlı olub, büzücüdür.
Rütubətsevən bitkidir. Nəmişli, rütublətli yerlərdə, bataqlıq, çay kənarları, sututar və bostanlarda alaq bitkiləri arasında yaşayır. Krasnodar və Ukraynanın Lvov vilayətlərində mədəni şəkildə becərilir.
Yabanı və mədəni birillik ot bitkisi olan üçbarmaq otunun zirvə yarpaqları toplanılır və keyfiyyətli dərman bitki xammalı kimi istifadə edilir. Bitkiləri çiçəkləmə fazasında yarpaqla örtülmüş zirvəsi və yan budaqları 15-20 sm uzunluğunda kəsilməlidir. Xammalı nazik 5-7 sm olmaqla, brezent və çadır üzərində kölgəli, yaxşı ventiliyasiyalı çardax və naveslərdə sərilməli və ya 35-400Ctemperaturda quruducu şkafda qurudulmalıdır. Bu halda quru xammalın çıxım faizi 25% olur.
Yaxşı havalı qaranlıq yerlərdə stelaj və yeşiklərdə saxlanılmalıdır. Saxlanılma müddəti 3 ildir.
Tərkibi və təsiri
Tərkibində karotinoidlər (50 mq% karotin) aşı maddələr (4,46%), polisaxaridlər acı, selik, flavonoidlər (butein, sulfurein, lyuteolin, çinarozid), kumarin, lakton, aminlər, efir yağları və askorbin turşusu (60-70%) vardır. Bitkidə əsasən manqan ionu toplanır.
Antiseptik,diuretik, ödqovucu və iltihabsorucudur. Bitkidə flavonoidlər, kumarinlər, aşı maddələri, efir yağı, karotinoidlər və polisaxaridlər vardır. Sidikqovucu və antiallergik xassəsi mövcuddur. Tərkibindəki kompleks flavonoid və polisaxaridlər qaraciyəri müdafiəedici və öd stimullaşdırıcı, iltihabsorucu və kapilliyar möhkəmləndirici komponentlərdir. Ferment sisteminə təsir edərək qaraciyər hüceyrəsinin qan dövranı yaxşılaşdırır və müdafiə qabiliyyətini yüksəldir. Ekstraktı antimikrob təsir edərək qrammüsbət bakteriyaları və patogen göbələkləri məhv edir. Bitkidən hazırlanan preparatlar toxumaların trofik qidalanmasını yaxşılaşdırır, termiki yanıqların sağılmasını tezləşdirir, iltihabsorucu təsir etməklə müdafiə qabiliyyətini yüksəldir.
Bitkinin zirvə çiçəklərindən istifadə edilir. Zəif sedativ, ödqovucu, tərlədici, sidikqovucu, yarasağaldıcı, antiallergik və hipotenziv xüsusiyyəti vardir. İştahasızlıq, qara ciyər, öd yolları, raxit, podaqra, yanıq, çətin sağalan yara, müxtəlif etiologiyalı xora və yolxucu xəstəliklərin müalicəsində işlədilir. Bitki xüsusi dairəvi briketlərdə (Bricetus herbae Bidentis) 7,5q buraxılır. Bir paket 1 stəkan qaynar suda 10 dəqiqə müddətində dəmlənilir və hər dəfə 1 xörək qaşığı qəbul edilir. Uşaq praktikasında bitkinin dəmləməsindən diatezlərdə, dəri səpkilərində, seborreyalarda müvəffəqiyyətlə işlədilir. Eyni zamanda sidik və tərqovucu dərman kimi podaqrada tətbiq edilir. Daxilə qəbul etdikdə sidikqovucu, tərqovucu, temperatursalıcı xassəyə malikdir. Psorioz, ekzema, epidermofitiya xəstəliklərində istifadə edilir. Bütün qaşınan dermatozlarda yerli vanna kimi qəbul edilir. Xaricə irinli, trofik yaralarda işlədilir.
Xalq təbabətində yaxşı qantəmizləyici və antiallergik dərmandır. Uşaq və yeniyetmələrin dəri, ekzema, diatez və qızılyel xəstəliklərində tətbiqi yüksək effektlidir. Üçbarmaq bitkisinin uşaq xəstəlikləri praktikasında xaricə tətbiqi olduqca səmərəlidir. Diatez, raxit və ekzema xəstəliklərinin müalicəsi zamanı yaxşı səmərə verir. Yarpaqları ilan sancması zamanı dəriyə qoyulur. Qanın təmizlənməsi, dəri xəstəlikləri və raxitdə: üçbarmaq - 10q, yunan qozu - 5q, üçrəng bənövşə - 20q, pıtraq kökü - 15q, gicitkan çiçəyi - 10q, qara qaraqat yarpağı - 10q və çiyələk yarpağı - 15q olmaqla qarışıq hazırlanır. Bu qarışığın 20 qramını 1 litr suda zəif od üzərində 10 dəqiqə qaynatmaq lazımdır. Gün ərzində böyüklər hər saatda 30q, uşaqlar isə 1 xörək qaşığı qəbul edə bilərlər. Xroniki böyrək xəstəliklərində bu tərkibə ayıqulağı 30q, tozağacı qozası 15q əlavə edilməlidir.
Əks göstəriş məlum deyil.
Qısa morfoloji təsviri
Birillik, hündürlüyü 60-100 sm olan, demək olar ki, çılpaq bitkidir. Gövdəsi düz, qarşılıqlı budaqlıdır. Yarpaqları qarşılıqlı, üç lansetvari hissəyə bölünmüşdür, yuxarı yarpaqları çox vaxt bütövdür. Səbətcikləri 7–13 mm enində, düzdayanan, yarımkürəvaridir; sarğısının 5-8 sayda olan xarici yarpaqcıqları uzunsov, daxili yarpaqcıqlarının kənarları pərdəşəkillidur, dilcik çiçəkləri çox vaxt olmur. Toxumcaları 5–7 mm uzunluqda, yastı uzunsov, tərsyumurtavaridir.
Yayılması
BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi və Xəzər sahili ovalığının rayonlarında arandan aşağı dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Rütubətli yerlərdə, meşələrdə, çay, arx, su tutarları və bataqlıq kənarlarında bitir.
Sinonimləri
- Bidens acuta (Wiegand) Britton
- Bidens comosa (A.Gray)
- Bidens connata ex Willd.
- Bidens orientalis Velen.
- Bidens shimadai Hayata
- Bidens trifoliata Gueldenst. ex Ledeb. [Invalid]
- Bidens tripartita f. anomala (Farw.) B.Boivin
- Bidens tripartita var. cernuifolia Sherff
- Bidens tripartita f. integra (Peterm.) Koch ex Beck
- Bidens tripartita f. limosa Kom.
- Bidens tripartita f. minima (Lej.) Larss.
- Bidens tripartita f. orthodoxa (Fernald & H.St.John) B.Boivin
- Bidens tripartita f. pumila (Retz.) Roth ex Beck
- Bidens tripartita var. shimadai Yamam.
- Bidens tripartita f. stolonifera Bolzon
- Bidens tripartita subsp. tripartita tripartita
- Bidens tripartita f. tripartita
- Bidens tripartita var. tripartite tripartite
İstinadlar
- Linnæi C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 2. S. 831.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ucbolumlu yatiqqanqal lat Bidens tripartita bitkiler aleminin astracicekliler destesinin murekkebcicekliler fesilesinin yatiqqanqal cinsine aid bitki novu Ucbolumlu yatiqqanqalElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste AstraciceklilerFesile MurekkebciceklilerYarimfesile AsteroideaeTriba Cins YatiqqanqalNov Ucbolumlu yatiqqanqalBeynelxalq elmi adiBidens tripartita L 1753Sekil axtarisiITIS 35709NCBI 51276EOL 469353Botaniki xarakteristikasiBirillik mil koklu budaqlanan nazik ve sari samani rengli bitkidir Tek govdeli duzqalxan silindrik qabirgali olub seyrek tukcukludur Yarpaqlari novbeli derin bolumlu bezen 6 bolumlu olmaqla esasindan daralmis saplagi qanadli ve ust yarpaqlari butovdur Kenar yarpaqlari qeyri duzgun disciklidir Ust terefi demek olar ki cilpaq alt terefi ise dik tukcuklerden ibaretdir Esas ve yan govdelerde tek hamascicek sebetcikler yerlesir Sebetcikleri yasti ve ya yarimsarsekilli maili istiqamletli yasil six uzunsov ellipssekilli itiuclu kenarlari kirpikli daxili cergede olan yarpaqlari ise sarimtil qonur nestervari olub nazikdir Xarici cergedeki yarpaqlarinin uzunlugu 8 mm eni ise 3 6 mm dir Cicek altligi ensiz nestervari ve ya demek olar ki xetti enli disli kenarlara malikdir Butun ciceklerinin sebetciyi borusekilli ve ikicinslidir Cicek taci sari renglidir Meyveleri yasil qonur tersyumurtavari uzunsov dordtilli 2 3 bezen 4 iti yastilasmis toxumlari vardir Ozunemexsus iyli aci dadli olub buzucudur Rutubetseven bitkidir Nemisli rutubletli yerlerde bataqliq cay kenarlari sututar ve bostanlarda alaq bitkileri arasinda yasayir Krasnodar ve Ukraynanin Lvov vilayetlerinde medeni sekilde becerilir Yabani ve medeni birillik ot bitkisi olan ucbarmaq otunun zirve yarpaqlari toplanilir ve keyfiyyetli derman bitki xammali kimi istifade edilir Bitkileri cicekleme fazasinda yarpaqla ortulmus zirvesi ve yan budaqlari 15 20 sm uzunlugunda kesilmelidir Xammali nazik 5 7 sm olmaqla brezent ve cadir uzerinde kolgeli yaxsi ventiliyasiyali cardax ve naveslerde serilmeli ve ya 35 400Ctemperaturda quruducu skafda qurudulmalidir Bu halda quru xammalin cixim faizi 25 olur Yaxsi havali qaranliq yerlerde stelaj ve yesiklerde saxlanilmalidir Saxlanilma muddeti 3 ildir Terkibi ve tesiriTerkibinde karotinoidler 50 mq karotin asi maddeler 4 46 polisaxaridler aci selik flavonoidler butein sulfurein lyuteolin cinarozid kumarin lakton aminler efir yaglari ve askorbin tursusu 60 70 vardir Bitkide esasen manqan ionu toplanir Antiseptik diuretik odqovucu ve iltihabsorucudur Bitkide flavonoidler kumarinler asi maddeleri efir yagi karotinoidler ve polisaxaridler vardir Sidikqovucu ve antiallergik xassesi movcuddur Terkibindeki kompleks flavonoid ve polisaxaridler qaraciyeri mudafieedici ve od stimullasdirici iltihabsorucu ve kapilliyar mohkemlendirici komponentlerdir Ferment sistemine tesir ederek qaraciyer huceyresinin qan dovrani yaxsilasdirir ve mudafie qabiliyyetini yukseldir Ekstrakti antimikrob tesir ederek qrammusbet bakteriyalari ve patogen gobelekleri mehv edir Bitkiden hazirlanan preparatlar toxumalarin trofik qidalanmasini yaxsilasdirir termiki yaniqlarin sagilmasini tezlesdirir iltihabsorucu tesir etmekle mudafie qabiliyyetini yukseldir Bitkinin zirve ciceklerinden istifade edilir Zeif sedativ odqovucu terledici sidikqovucu yarasagaldici antiallergik ve hipotenziv xususiyyeti vardir Istahasizliq qara ciyer od yollari raxit podaqra yaniq cetin sagalan yara muxtelif etiologiyali xora ve yolxucu xesteliklerin mualicesinde isledilir Bitki xususi dairevi briketlerde Bricetus herbae Bidentis 7 5q buraxilir Bir paket 1 stekan qaynar suda 10 deqiqe muddetinde demlenilir ve her defe 1 xorek qasigi qebul edilir Usaq praktikasinda bitkinin demlemesinden diatezlerde deri sepkilerinde seborreyalarda muveffeqiyyetle isledilir Eyni zamanda sidik ve terqovucu derman kimi podaqrada tetbiq edilir Daxile qebul etdikde sidikqovucu terqovucu temperatursalici xasseye malikdir Psorioz ekzema epidermofitiya xesteliklerinde istifade edilir Butun qasinan dermatozlarda yerli vanna kimi qebul edilir Xarice irinli trofik yaralarda isledilir Xalq tebabetinde yaxsi qantemizleyici ve antiallergik dermandir Usaq ve yeniyetmelerin deri ekzema diatez ve qizilyel xesteliklerinde tetbiqi yuksek effektlidir Ucbarmaq bitkisinin usaq xestelikleri praktikasinda xarice tetbiqi olduqca semerelidir Diatez raxit ve ekzema xesteliklerinin mualicesi zamani yaxsi semere verir Yarpaqlari ilan sancmasi zamani deriye qoyulur Qanin temizlenmesi deri xestelikleri ve raxitde ucbarmaq 10q yunan qozu 5q ucreng benovse 20q pitraq koku 15q gicitkan ciceyi 10q qara qaraqat yarpagi 10q ve ciyelek yarpagi 15q olmaqla qarisiq hazirlanir Bu qarisigin 20 qramini 1 litr suda zeif od uzerinde 10 deqiqe qaynatmaq lazimdir Gun erzinde boyukler her saatda 30q usaqlar ise 1 xorek qasigi qebul ede bilerler Xroniki boyrek xesteliklerinde bu terkibe ayiqulagi 30q tozagaci qozasi 15q elave edilmelidir Eks gosteris melum deyil Qisa morfoloji tesviriBirillik hundurluyu 60 100 sm olan demek olar ki cilpaq bitkidir Govdesi duz qarsiliqli budaqlidir Yarpaqlari qarsiliqli uc lansetvari hisseye bolunmusdur yuxari yarpaqlari cox vaxt butovdur Sebetcikleri 7 13 mm eninde duzdayanan yarimkurevaridir sargisinin 5 8 sayda olan xarici yarpaqciqlari uzunsov daxili yarpaqciqlarinin kenarlari perdesekillidur dilcik cicekleri cox vaxt olmur Toxumcalari 5 7 mm uzunluqda yasti uzunsov tersyumurtavaridir YayilmasiBQ qerbi BQ serqi BQ Quba sahesi Samur Deveci ve Xezer sahili ovaliginin rayonlarinda arandan asagi dag qursagina kimi yayilmisdir Rutubetli yerlerde meselerde cay arx su tutarlari ve bataqliq kenarlarinda bitir SinonimleriBidens acuta Wiegand Britton Bidens comosa A Gray Bidens connata ex Willd Bidens orientalis Velen Bidens shimadai Hayata Bidens trifoliata Gueldenst ex Ledeb Invalid Bidens tripartita f anomala Farw B Boivin Bidens tripartita var cernuifolia Sherff Bidens tripartita f integra Peterm Koch ex Beck Bidens tripartita f limosa Kom Bidens tripartita f minima Lej Larss Bidens tripartita f orthodoxa Fernald amp H St John B Boivin Bidens tripartita f pumila Retz Roth ex Beck Bidens tripartita var shimadai Yamam Bidens tripartita f stolonifera Bolzon Bidens tripartita subsp tripartita tripartita Bidens tripartita f tripartita Bidens tripartita var tripartite tripartiteIstinadlarLinnaei C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 2 S 831 Hemcinin bax