Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çuğundur (lat. Beta) — bitkilər aləminin qərənfilçiçəklilər dəstəsinin pəncərkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.
| Çuğundur | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Triba: Cins: Beta (plant) | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Çuğundur bir və ikiillik ot bitkisi olub, yoğun, şaxəli müxtəlif rəngli ağ rəngdən başlayaraq tünd-qırmızı rəngə qədər, acza şırımlı köklərə malikdir. Yarpaqları şirəli, uzun saplaqlı, kənarı bütöv, yumurtavarıdır. Hamışıq çiçəkləri ləçəklidir, kasacığı solğun-yaşıl rəngdədir. Meyvəsi kürəvarı olub, üstən yastıdır, sərtdir, toxumları qara-qonur rəngdədir.
Azərbaycanın demək olar ki, bütün rayonlarında çuğundurun müxtəlif sortları yeməli və yem sortları geniş becərilir. Bundan başqa, yerli əhalinin həyatyanı sahələrində də şəkər çuğunduru yetişdirilir.
Çuğundur çox qiymətli təsərrüfat bitkilərindən biridir. Onun köklərində bir sıra faydalı maddələr var. Məsələn, respublikada becərilən çuğundurun köklərində 13-22% şəkər olur. Yarpaqlarında çoxlu miqdarda rəngləyici boyaq maddə vardır ki, o, şərab sənayesində işlədilir. Bundan başqa yarpaqlarında 106 mq C vitamini, A, B1 vitaminləri, üzvi turşular və s. maddələr müəyyən edilmişdir. Çuğundurun kökləri isə C, B vitaminləri ilə, xüsusən karotinlə daha zəngindir. Ona görə də çuğundurun köklərindən polivitamin konsentratı hazırlayıb istifadə etmək faydalıdır.
Növləri
Çuğundurun yastı formalı sortlarından Misir, Qribov-A 473, Puşkin K-18, Don-367, yastı-girdə və girdə çuğundur sortlarından Leninqrad, bordo-337, konusvari formalılardan isə Erfurt, Gecyetişəni misal göstərmək olar.
- Misir çuğunduru — qabığı tünd-bənövşəyi rəngdə azacıq qırmızıya çalır, forması isə yastı və girdədir. Bunların ətli hissəsi bənövşəyi-qırmızı, içi çox halqalı olur. Şirindir, lakin saxlama müddəti azdır.
- Bordo çuğunduru — qabığı tünd qırmızı olur və bənövşəyi rəngə çalır, forması girdə, əti tünd qırmızı, içi ağ halqasız, dadı yaxşı olur. Xəstəliklərə və saxlanılmağa qarşı davamlıdır.
- Nesravnennaya sortu — qabığı tünd qırmızı, forması yastı və ya girdə-yastı, ətli hissəsi isə tünd qırmızı olur. Saxlama müddəti çoxdur.
Azərbaycanda Bordo-237, yastı Puşkin-K-18 çuğundur sortları becərilir.
- Adi çuğundur (Beta vulgaris L.)
- Xörək çuğunduru (Beta vulgaris L.)
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 103. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 222.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cugundur lat Beta bitkiler aleminin qerenfilcicekliler destesinin pencerkimiler fesilesine aid bitki cinsi CugundurElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Deste QerenfilciceklilerFesile PencerkimilerYarimfesile Triba Cins Beta plant Beynelxalq elmi adiBeta L 1753Sekil axtarisiITIS 20680NCBI 3554EOL 61080 Cugundur bir ve ikiillik ot bitkisi olub yogun saxeli muxtelif rengli ag rengden baslayaraq tund qirmizi renge qeder acza sirimli koklere malikdir Yarpaqlari sireli uzun saplaqli kenari butov yumurtavaridir Hamisiq cicekleri leceklidir kasacigi solgun yasil rengdedir Meyvesi kurevari olub usten yastidir sertdir toxumlari qara qonur rengdedir Azerbaycanin demek olar ki butun rayonlarinda cugundurun muxtelif sortlari yemeli ve yem sortlari genis becerilir Bundan basqa yerli ehalinin heyatyani sahelerinde de seker cugunduru yetisdirilir Cugundur cox qiymetli teserrufat bitkilerinden biridir Onun koklerinde bir sira faydali maddeler var Meselen respublikada becerilen cugundurun koklerinde 13 22 seker olur Yarpaqlarinda coxlu miqdarda rengleyici boyaq madde vardir ki o serab senayesinde isledilir Bundan basqa yarpaqlarinda 106 mq C vitamini A B1 vitaminleri uzvi tursular ve s maddeler mueyyen edilmisdir Cugundurun kokleri ise C B vitaminleri ile xususen karotinle daha zengindir Ona gore de cugundurun koklerinden polivitamin konsentrati hazirlayib istifade etmek faydalidir NovleriCugundurun yasti formali sortlarindan Misir Qribov A 473 Puskin K 18 Don 367 yasti girde ve girde cugundur sortlarindan Leninqrad bordo 337 konusvari formalilardan ise Erfurt Gecyetiseni misal gostermek olar Misir cugunduru qabigi tund benovseyi rengde azaciq qirmiziya calir formasi ise yasti ve girdedir Bunlarin etli hissesi benovseyi qirmizi ici cox halqali olur Sirindir lakin saxlama muddeti azdir Bordo cugunduru qabigi tund qirmizi olur ve benovseyi renge calir formasi girde eti tund qirmizi ici ag halqasiz dadi yaxsi olur Xesteliklere ve saxlanilmaga qarsi davamlidir Nesravnennaya sortu qabigi tund qirmizi formasi yasti ve ya girde yasti etli hissesi ise tund qirmizi olur Saxlama muddeti coxdur Azerbaycanda Bordo 237 yasti Puskin K 18 cugundur sortlari becerilir Adi cugundur Beta vulgaris L Xorek cugunduru Beta vulgaris L IstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 103 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 222 Hemcinin baxCugundur taxtabitisi